„I”

Upadek reżimów, które wyeliminowały gospodarczą samodzielność jednostki, a jej jedyną powinnością polityczną uczyniły lojalność wobec upartyjnionego państwa, otworzył drogę do takiego ukształtowania przestrzeni społecznej, gdzie jest miejsce dla aktywności publicznej, nie będącej zarazem aktywnością wyłącznie pro- lub antypaństwową. Odzyskanie niepodległości połączyło się z otwartym procesem kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego.

Renesans koncepcji społeczeństwa obywatelskiego może się wiązać z niebezpieczeństwem nadużycia go jako „elementu demokratycznej nowomowy” utrata mocy wyjaśniającej i stanie się mitem politycznym

Pytanie - czy pojecie społeczeństwa obywatelskiego jest w ogóle potrzebne w debacie nad demokratyzacja Europy Wschodniej Kumar pyta „czy pojecie społeczeństwa obywatelskiego wnosi do języka nauk społecznych coś zupełnie nowego niż znane wcześniej pojęcia?” twierdzi ze słowa: konstytucjonalizm, demokracja i obywatelstwo zawierają właśnie to znaczenie w pełni.

PEWNE WSPÓLNE PUNKTY RÓŻNYCH POGLĄDÓW CO DO NARODZIN SPOŁECZENSTWA OBYWATELSKIEGO DLA KONSOLIDACJI DEMOKRACJI:

(debata nad rolą)

• jest ono wyrazem autonomii wobec omnipotentnego państwa i przejawia się przede wszystkim w „pozapaństwowej” aktywności dobrowolnych zrzeszeń jednostek

• komunizm zniszczył struktury s.o. tam, gdzie one istniały, likwidując autonomię gospodarczą oraz przekreślając możność tworzenia zrzeszeń niezależnych od państwa

• genezę s.o. w Europie Wschodniej wiąże się też z powstaniem pierwszej zorganizowanej formy antykomunistycznej opozycji, jaką był polski KSS - KOR lub pierwszego masowego ruchu antykomunistycznego, jaki stanowiła polska „Solidarność”.

• s.o. jest społeczeństwem pluralistycznym, a przez to stanowi podłoże demokratyzacji życia politycznego i przesłankę konsolidacji demokracji.

„II”

Społeczeństwo obywatelskie - stanowi ono tę część przestrzeni społecznej, którą jest autonomiczna wobec państwa i wypełniona przez dobrowolne współdziałania zrzeszonych jednostek.

Zdaniem N. Bobbio łatwiej jest znaleźć definicję NEGATYWNĄ s.o. jest wszystkim „co pozostaje, kiedy już wytyczymy granicę, w których działa władza państwowa.” niż POZYTYWNĄ

Gdzie jest granica pomiędzy państwem a społeczeństwem obywatelskim?

Wielu autorów zgadza się, że zamiast traktować s.o. jako prostą opozycję wobec państwa, należy widzieć w nim strukturę pośredniczącą między tym, co państwowe, a tym, co prywatne.

• M. Bernhard - „społeczeństwo obywatelskie” - przestrzeń publiczna usytuowana między oficjalnym życiem publicznym monarchii, państwa i szlachty a życiem prywatnym.

• Z. Pełczyński - arena, na której współczesny człowiek znajduje prawo do zaspokajania uzasadnionych potrzeb własnych i rozwija swą jednostkową osobowość., ucząc się równocześnie tego, co to znaczy działanie zbiorowe i społeczna solidarność oraz przygotowując się do spełnienia funkcji politycznych

• J. Szacki- istotą idei s.o. jest dążenie do stworzenia sieci niezależnych instytucji, tworząc sferę pośrednią, która „w odróżnieniu od sfery prywatnej byłaby publiczna, w odróżnieniu zaś od upaństwowionej sfery publicznej - społeczna.” zakwestionowanie dychotomii: państwowe - prywatne i uzmysłowienie faktu, że uczestnictwo w życiu publicznym nie musi mieć charakteru ani czysto politycznego, ani czysto prywatnego.

Społeczeństwo obywatelskie - wypełnia przestrzeń między systemem politycznym, w którym jednostki biorą bezpośredni udział w procesie sprawowania władzy, a obszarem szeroko rozumianej prywatności, na który składają się zachowania zmierzające do zaspokojenia indywidualnych potrzeb. W sferze prywatności mieści się też uczestnictwo w częściowo tylko zależnej od państwa grze rynkowej czy to w charakterze producenta, czy też konsumenta dóbr i usług.

Jednak ustalenie, ze społeczeństwo obywatelskie jest strukturą pośredniczącą miedzy państwem (polityką) i gospodarką rynkowa nie równoznaczne ze sformułowaniem pozytywnej definicji społeczeństwa obywatelskiego

Czy każdy przejaw dobrowolnej zbiorowej aktywności, który nie jest bezpośrednim uczestnictwem ani w życiu politycznym, ani w grze rynkowej, stanowi dowód na istnienie społeczeństwa obywatelskiego? czym powinny się charakteryzować działania w ramach społeczeństwa?

• społeczeństwo obywatelskie - stanowi wspólnotę opartą na zobowiązaniu jednostek do działania na rzecz dobra wspólnego; zobowiązaniu wynikającego ze „zbiorowej samoświadomości.” (PEŁCZYŃSKI) równolegle zaspokajanie potrzeb indywidualnych oraz konieczność dostrzeżenia „że własne dobro zależy od innych” ukształtowanie się społecznej solidarności

• Społeczeństwo obywatelskie - wspólnota przepojona „duchem obywatelskości”, co zakłada dominację postaw manifestujących „przywiązanie do całości społeczeństwa, objawiającego się w decyzjach i działaniach zmierzających do ochrony i pomnażania dobra całego społeczeństwa.” (M. WALZER, SHILS)

• Gellner - te decyzje wyrażają wewnętrzny nakaz wypełnienia wszystkich zobowiązań wobec innych, nawet jeśli nie wynikają one z umowy czy rytuału -- s.o. to budowla etyczna.

Mankamentem powyższych teorii jest fakt odwoływania się ich do nie do końca jasnej kategorii

• „dobra wspólnego”. Jedyne co jest pewne to interes zbiorowy kategoria ta ma bardzo ideologiczny charakter niż teoretyczny i może służyć jako parawan dla ochrony wąskich, partykularnych interesów.

Do innych skomplikowanych zagadnień, ale i cech s.o. należy:

• pluralizm - zakłada on nie tylko istnienie całej gamy interesów zbiorowych, które nie są współbieżne, ale także możność ich ujawniania oraz dobrowolnego organizowania się w ich obronie.

• komunikacja - pluralistyczne społeczeństwo to zbiorowość, w ramach której poszczególne segmenty komunikują się ze sobą, poszukując satysfakcjonujących rozstrzygnięć:

1. J. Szacki - s.o. to nie tyle przeciwstawiająca się państwu wspólnota moralna, ile sieć stosunków między jednostkami, które kierują się swymi partykularnymi interesami, ale muszą się ze sobą porozumieć i współpracować.

2. P. Ogrodziński - ogromna rola mediacji

3. inny autorzy - debata publiczna nad tymi problemami społecznymi, których rozwiązanie nie zapewni ani państwo, ani rynek, prowadząca do wypracowania alternatywy wobec istniejącego stanu rzeczy.

Brak pluralizmu oznacza nieobecność takiej debaty nią ma mowy o społeczeństwie obywatelskim

Traktowanie s.o. jako przestrzeni , w której ramach mamy do czynienia z niezależnym od państwa komunikowaniem miedzy jednostkami, grupami i dobrowolnymi zrzeszeniami uosabia różne interesy, poglądy czy przekonania

• liberalna demokracja - z nią wiąże się ukształtowanie się s.o., gdyż pluralizm występuje i występował także w innych formach ustrojowych. ( E. SHILS)

Społeczeństwo obywatelskie to cos więcej niż pluralizm gdy chcemy skonstruować pozytywną definicję s.o. trzeba podkreślić, że aktywność dobrowolnych zrzeszeń musi nosić znamiona obywatelskości (aktywność obywatelska).

Oto kilka kryteriów je istnienia:

• Z. Rau - normatywny konsensus - do ładu moralnego i społecznego, jakiemu podlegają s.o. to wspólnota moralna, zdolna do dziania jako całości wizja koniunkturalnej wizji wspólnego dobra

• liberałowie - samostanowienie (krytyka Z. Rau) tylko we wspólnocie mogą pojawić się wzorce postępowania (współodpowiedzialność, solidarność, szacunek i zaufanie) normatywny aspekt s.o.

• demokratycznie ustanowione prawo - dobrowolna aktywność może być uznana za przejaw istnienia s.o., gdy odbywa się w granicach owego prawa.

Społeczeństwo aby nazywać się obywatelskim musi umieć oprzeć się nacjonalizmowi, fundamentalizmowi religijnemu itp.

• równość - obywatelami są bowiem takie jednostki, które wyposażone są w takie same prawa, wolności i obowiązki E. SHILS - „koniecznym warunkiem istnienia s.o. jest samoograniczenia i uznanie przeciwników za również obywateli tego samego s.o.”

• prodemokratyczna kultura polityczna J. SZACKI - s.o. charakteryzuje się obecnością w życiu publicznym takich wartości jak: prawda, niezależność myślenia, sumienie, odwaga cywilna, dobrowolna współpraca, spontaniczność, robienie użytku z własnego rozumu, umowa, pluralizm, tolerancja, świadoma dyscyplina. koncepcja zrównania s.o. ze społeczeństwem otwartym

• społeczeństwo otwarte - umożliwiające ludziom dokonywania wyborów i przejmowanie za nie odpowiedzialności w warunkach uszanowania różnorodności obywatelskich oczekiwań.

Do określania danego s.o. nie wystarcza zarejestrowanie faktu jego poziomej integracji, ani aktywności publicznej musi być ono antytezą społeczeństwa zamkniętego

• antyteza społeczeństwa zamkniętego POPPER - „w którym zakazy sztywno regulują i dominują nad wszystkimi aspektami życia społecznego i nie pozwalają na wiele dowolności.”

Społeczeństwo obywatelskie jeśli określimy jako takie, w którym partykularne dążenia grupowe są dozwolone a zarazem zderzają się „obywatelskością” (równość jednostek wobec prawa i tolerancja wobec domagających się jej poszanowania) dodatkowy element definicji pozytywnej kierunek nacisków wywieranych przez dobrowolne zrzeszenia obywateli na władzę państwową.

• Stosowne naciski społeczeństwa - obejmujące przede wszystkim przestrzeganie praw obywatelskich oraz usuwanie źródeł i przejawów dyskryminacji społeczeństwo CYWILIZOWANE

DEFINICJA SPOLECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO

• stanowi ono odrębną od państwa i rynku sferę dobrowolnej aktywności społecznej, będąc zarazem jej uzupełnieniem.

• instytucjonalną podstawą takiej sfery jest wolność ekspresji politycznej rozumianej jako swoboda wypowiedzi i zrzeszania się dla realizacji celów zbiorowych

• ekonomicznym podłożem jest własność prywatna, wymuszająca dobrowolna komunikacje uczestników gry rynkowej

• podstawę społeczną stanowi pluralizm wyrażający różnorodność interesów, przekonań i oczekiwań oraz uznanie tej różnorodności za legitymowaną

• istotą jest dobrowolny udział jednostek - i ich asocjacji w debacie publicznej oraz podejmowanie niewymuszonych przez państwo działań nacisk na władze państwowe

• debata w granicach demokratycznie ustanowionego prawa

• wyrazem są tylko te działania, które zmierzają do ochrony podstawowych wartości i usprawnienia mechanizmów instytucjonalnych demokracji. SPOŁECZEŃSTWO POLITYCZNE

Zaprezentowana koncepcja nosi miano normatywnej cechuje się rygoryzmem (odsiew postaw i zachowań, które są wyrazem spontanicznej aktywności ludzi, ale nie są uznane za przejaw „ogłady politycznej”

ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA OBYWATESLKIEGO

Idea owa pojawiła się w Europie Środkowej i Wschodniej jako wyraz opozycji wobec systemu komunistycznego „idea nade wszystko antypaństwowa”

4 fazy procesu formułowania się s.o.: (M. Wiegel i J. Butterfield):

• Defensywna - w której jednostki i niezależne grupy podejmują działania na rzecz obrony swej autonomii wobec komunistycznego państwa

• Wyłonienia się - zostają sformułowane ograniczone cele publiczne, zyskujące usankcjonowanie ze strony reformującego się systemu

• Mobilizacyjną - niezależne grupy bądź ruchy społeczne formułują alternatywę systemową

• Instytucjonalizacji - uchwalenie przy udziale opozycji aktów normatywnych gwarantujących autonomię działania społecznego, prowadzącą ostatecznie do wolnych wyborów.

Zdaniem P. Ogrodzińskiego w ramach państwa partyjnego powstają najpierw:

• ułomne s.o. - wyrażające się w działaniach antysystemowych, ale jednocześnie podtrzymujące system i odeń uzależnione

• etyczne s.o. - „samoograniczająca się rewolucja” lub „niepolityczna polityka”

• transformacyjna faza s.o. - uprzednia etyczna jedność polityczna ustępuje miejsca konfliktowi wizji dalszego rozwoju społecznego, ekonomicznego, politycznego stworzone zostają warunki nieskrępowanej debaty publicznej.

M. Bernhard - wyrazem społecznego niezadowolenia była strategia dysydencka, zasadzająca się na moralnej presji na władze państwowe oraz strategia oporu, polegająca na poszukiwaniu społecznej bazy protestu przeciw systemowi.

Początek odbudowy s.o. wiąże się z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej przez organizacje masowe (np. Solidarność w Polsce) trzy istotne konsekwencje:

1. w ich ramach zjednoczyły się środowiska odwołujące się do różnych wartości, ideologii oraz wizji przyszłości ARATO sztuczna „nadjedność”

2. postrzeganie państwa komunistycznego jako siły wrogiej s.o. okazało się mieć dalekie konsekwencje; spowodowało przedłużającą się nieufność do państwa i utrzymanie się dychotomii „my-oni” nawet po przejęciu władzy przez opozycję

3. w okresie następującym bezpośrednio po obaleniu systemu komunistycznego utrzymał się wysoki poziom mobilizacji społecznej oraz skłonność do podejmowania „heroicznych działań”, charakterystycznych raczej dla sytuacji rewolucyjnych.

Proces dezintegracji „S” fragmentaryzacja sceny politycznej i nadmierna polityzacja życia publicznego

A. Agh - sytuację w demokratyzujących się krajach Europy Środkowej charakteryzują dwa swoiste zjawiska:

1. nadpartycypacja - oznaczająca zawłaszczenie przestrzeni publicznej przez partie polityczne

2. nadparlamentaryzacja - czyniąca z parlamentu jedyne forum obywatelskiej debaty.

Istotne jest jak działalność partii politycznych i parlamentu stymuluje debatę obywatelską prowadzona na innych płaszczyznach. Czy uczy, że:

1. w życiu publicznym w ramach demokratycznego systemu nie istnieje jedna niepodważalna prawda, którą zobowiązani są wyznawać i której zobowiązani są podporządkować się wszyscy obywatele

2. podstawa wiążących decyzji jest kompromis do którego dochodzi się w wyniku uzgodnienia różnych racji przy ich wzajemnym poszanowaniu

Uderzającą cechą społecznej aktywności w większości krajów postkomunistycznych w fazie przejścia ku demokracji jest traktowanie państwa jako adresata roszczeń wyrażających grupowe, partykularne interesy. Te grupowe opinie nie wyrastają jednak ani z obywatelskiego dyskursu, ani też nie poprzedzają ich próby osiągnięcia porozumień „poziomych” z innymi grupami czy organizacjami, które w danej kwestii mają odmienne zdanie.

Szacki pisze , ze utrzymuje się przekonanie utopijne, że społeczeństwo cechuje się harmonią i etyczna jednością wyrazem jest mitologizacja konfliktu „rząd - społeczeństwo” oraz mobilizacja społeczeństwa do konfrontacji z rządem.

Widocznym następstwem uwolnienia się aktywności obywatelskiej są takie zjawiska jak np. nacjonalizm, niż podkreślenie wagi praw i swobód obywatelskich, tolerancja dla mniejszości czy tez uznanie rywala za członka tego samego s.o. traktowane jako kanon życia publicznego (SHILS)

„IV”

Czy s.o. jest przesłanką konsolidacji demokracji, rozumianej jako adaptacja i ustabilizowanie demokratycznych struktur, norm i relacji między reżimem politycznym a s.o. w taki sposób, by reżim uzyskał zdolność sprostowania pojawiającym się przed nim wyzwaniom? - TAK

Wg Shilsa liberalna demokracja może przetrwać tylko wtedy gdy jest zarazem s.o. .

V. Perez Diaz dowodzi, że przejście z autorytaryzmu do demokracji w Hiszpanii dokonało się dzięki tradycji s.o. oraz obywatelskiej aktywności wyjaśnienie ma charakter kulturowy założenia:

• konsolidację demokracji ułatwia istnienie tradycji oraz zorganizowanego społecznego współdziałania

skonstruowany przez Diaza paradygmat teoretyczny nie przystaje do doświadczenia państw postkomunistycznych tradycje s.o. zostały w znacznej mierze zniszczone w okresie powojennym zredukowanie funkcji s.o. do oporu wobec partyjnego państwa

• wieloaspektowość procesu konsolidacji - dokonuje się ona równolegle na trzech płaszczyznach i obejmuje przekształcenia instytucji, zachowań liderów politycznych oraz świadomości politycznej. We wszystkich tych obszarach jakość ELIT POLITYCZNYCH jest istotnych czynnikiem dlatego porozumienie elit jest traktowane jako element konsolidacji demokracji (np. sytuacja w Hiszpanii czy Portugalii)

Ukształtowanie s.o. w normatywnym sensie nie jest warunkiem niezbędnym do konsolidacji demokracji.

Kwestią decydującą jest instytucjonalizacja procedur demokratycznej gry oraz nawyków obywatelskiego działania.

I za jedno, i za drugie główną odpowiedzialność ponoszą ELITY POLITYCZNE wyrastające z konkretnego społeczeństwa, a nie z wyidealizowanej wizji.

Wg Szackiego s.o. nie można przeciwstawiać państwu ale postrzegać s.o. jako głęboko uwikłane w państwo czy w system polityczny.

Tylko instytucjonalna konsolidacja demokracji zapewnia sukces długofalowego procesu kształtowania się s.o. w sensie normatywnym.

Odpowiedzialność elit za stworzenie warunków sprzyjającym powstaniu s.o. jest obowiązkiem edukacyjnym bez aktywnego działania elit na rzecz rozpowszechnienia demokratycznych nawyków osiągniecie nowoczesnej fazy s.o. może być trudne.

omnipotentny - wszechwiedzący

s.o. - skrót do społeczeństwo obywatelskie

A. Antoszewski - „społeczeństwo obywatelskie a proces konsolidacji demokracji”

4

Teoria polityki - ćwiczenia (9) Justyna Abdank - Kozubska gr. A

---