Układ oddechowy (systema respiratorium)
Drogi oddechowe
Jama nosowa (jama ustna) górne drogi oddechowe
Gardło
Krtań
Tchawica dolne drogi oddechowe
oskrzela
Narząd oddechowy - płuca
Drogi oddechowe
Nos zewnętrzny (nasus externus)
Zbudowany jest z kości nosowych, wyrostków czołowych szczęki oraz z chrząstek nosowych
Chrząstki nosowe
Zalicza się tu:
nieparzystą chrząstkę przegrody nosa - czworoboczna płytka ułożona pośrodkowo, wklinowana pomiędzy blaszkę pionową kości sitowej oraz lemiesz i mały przedni odcinek szczęki
parzyste chrząstki nosa boczne - są chrzęstnym przedłużeniem kostnego rusztowania nosa
chrząstki skrzydłowe większe - stanowią rusztowanie skrzydeł nosa, są kształtu podkowiastego
chrząstki skrzydłowe mniejsze
chrząstki nosowe dodatkowe
Jama nosowa (cavum nasi)
podzielona jest w płaszczyźnie pośrodkowej przegrodą nosa, która składa się z części kostnej, części chrząstkowej, oraz z części błoniastej (rozgranicza nozdrza przednie - ruchoma przegroda nosa)
dolny odcinek jamy nosowej stanowi przedsionek nosa, który pokryty jest skórą, z której wyrastają krótkie włosy nozdrzy
na ścianie bocznej jamy nosowej występują 3 małżowiny nosowe:
dolna
środkowa
górna
nad którymi występuje często mała małżowina nosowa najwyższa. Dzielą one każdą z części jamy nosowej na 3 przewody nosowe:
dolny - w ścianie leży ujście przewodu nosowo - łzowego
środkowy - początkowy odcinek nosi nazwę przedsionka tego przewodu i ograniczony jest u góry fałdem, zwanym groblą nosa, która biegnie łukowato ku dołowi w przedłużeniu przedniego końca małżowiny środkowej. Występuje tu zgrubienie odpowiadające puszcze sitowej, ujście lejka sitowego, zatoki czołowej oraz ujście przednich komórek sitowych.
Górny - znajduje się tu pojedyncze lub podwójne ujście kom. sitowych tylnych
ponieważ przyśrodkowe krawędzie małżowin nie łączą się z przegrodą nosa, między nimi a przegrodą wszystkie trzy przewody łączą się w pojedynczy przewód nosowy wspólny, a ku tyłowi wszystkie przewody zlewają się w przewód nosowo - gardłowy, który przez nozdrza tylne uchodzi do gardła
W błonie śluzowej jamy nosowej odróżnia się odcinek:
Dolny (okolica oddechowa) - pokryta jest nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, zawierającym liczne komórki kubkowe
Górny (okolica węchowa)
Granica pomiędzy tymi obiema odmiennie zbudowanymi okolicami błony śluzowej wypada mniej więcej na wysokości małżowiny nosowej środkowej
W błonie śluzowej znajdują się liczne gruczoły nosowe, wytwarzające wydzielinę surowiczo - śluzową
W obrębie zatok przynosowych błona śluzowa jest znacznie cieńsza i silnie zrośnięta z okostną
Krtań (larynx)
Zajmuje środkowo - przednią część szyi, leżąc poniżej nasady języka i kości gnykowej i sąsiadując od tyłu z częścią krtaniową gardła
W pozycji pionowej ciała i naturalnym położeniu głowy krtań wpada mniej więcej na wysokości czterech dolnych kręgów szyjnych.
U góry krtań zawieszona jest na kości gnykowej, ku dołowi przechodzi w tchawicę
Rusztowanie krtani stanowią 3 chrząstki nieparzyste:
Tarczowata - składa się z 2 płytek (prawej i lewej) połączonych ze sobą w linii pośrodkowej pod kątem rozwartym ku tyłowi
Pierścieniowata - ma kształt pierścienia sygnetowego, którego przednia część, niższa nosi nazwę łuku, część tylna zaś tworzy wysoką płytkę .
Nagłośniowa - ma kształt sercowatego liścia, którego zwężony koniec, zwany szypułką nagłośni, łączy się w linii pośrodkowej z wewn. powierzchnią kąta chrząstki tarczowatej. Od tego miejsca wznosi się chrząstka nagłośniowa ku Tylowi i ku górze coraz bardziej się rozszerzając
chrząstka nalewkowata - parzysta, ma kształt trójściennego ostrosłupa, którego podstawa leży na chrząstce pierścieniowatej, a szczyt zakończony jest zrastającą się z nim małą chrząstką rożkowatą . przedni kąt podstawy wystaje ku przodowi jako wyrostek głosowy
kilka chrząstek drobnych
połączenia chrząstek krtani:
chrząstka tarczowata łączy się z:
kością gnykową (więzadła tarczowo - gnykowe)
chrząstką nagłośniową (więzadło tarczowo - nagłośniowe)
chrząstkami nalewkowatymi (więzadła głosowe i więzadła kieszonki krtaniowej)
chrząstką pierścieniowatą (stawy pierścienno - tarczowe oraz więzadło pierścienno - tarczowe)
mięśnie krtani:
m. pierścienno - tarczowy - wydłużenie i napięcie warg głosowych
m. pierścienno - nalewkowy tylny - rozszerzenie szpary głośni
m. pierścienno - nalewkowy boczny - zwężenie szpary głośni
m. nalewkowy poprzeczny - jedyny nieparzysty mięsień krtani, zbliża do siebie obie chrząstki nalewkowate
m. tarczowo - nalewkowy - obraca chrząstkę nalewkowatą do wewn. zamykając szparę głośni
m. pierścienno - nalewkowy tylny - rozwieracz szpary głośni
mm. Pierścienno - nalewkowy boczny, nalewkowo poprzeczny i tarczowo nalewkowy - zwieracz szpary głośni
mm. Pierścienno - tarczowy i głosowy - mięśnie napinające wargi głosowe
wszystkie mięśnie krtani z wyjątkiem mięśnia pierścienno - tarczowego(unerwionego przez gałąź zewn. nerwu krtaniowego górnego) unerwione są przez nerw krtaniowy dolny.
Jama krtani
skład się z:
przedsionka krtani - łączy się z dolną częścią gardła otworem określanym jako wejście do krtani. Otwór ten znajduje się w tylno - górnej części przedsionka i ograniczony jest u góry i od przodu górnym brzegiem nagłośni, a z boków dwoma symetrycznymi fałdami błony śluzowej, biegnącymi od nagłośni do wierzchołków chrząstek nalewkowatych i zwanych fałdami nalewkowo - nagłośniowymi, a z tyłu i z dołu wcięciem błony śluzowej.
Przednią ścianę przedsionka krtani stanowi tylna powierzchnia nagłośni
jamy pośredniej krtani - leży między fałdami przedsionka a fałdami głosowymi
jamy podgłośniowej - rozciąga się od fałdów głosowych do przejścia krtani w tchawicę
fałd głosowy stanowi wolny brzeg błony śluzowej (wargi głosowej). Wargi głosowe nazywa się głośnią, a ograniczona fałdami głosowymi i powierzchniami przyśrodkowymi chrząstek nalewkowatych szczelina stanowi szparę głośni.
Tchawica (trachea)
zaczyna się na wysokości VI-VII kręgu szyjnego a kończy się rozdwojeniem tchawicy na dwa główne oskrzela na wysokości trzonu IV kręgu piersiowego
zbudowana jest z 16-20 chrząstek o podkowiastym kształcie - chrząstki tchawicze, połączonych pasmami tkanki łącznej - więzadła obrączkowe.
Wskutek podkowiastego kształtu chrząstki te tworzą rusztowanie tylko przedniej i bocznych ścian tchawicy, ściana tylna zaś w całości jest błoniasta.
Ostatnia chrząstka tchawicy ma kształt dwóch półpierścieni i tworzy ostrogę tchawicy
Dł. wynosi ok.12cm
W ścianach tchawicy można odróżnić 2 warstwy:
Zewn. - zbudowana jest z chrząstek tchawiczych, bogatych we włókna sprężyste, więzadeł obrączkowych i tk. łącznej tworzącej ścianę błoniastą tchawicy, w której występują poprzecznie przebiegające włókna mięśniowe gładkie.
Wewn. - tworzy ją błona śluzowa, układająca się na ścianie tylnej w podłużne fałdy. Błona śluzowa pokryta jest nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Tkanka podśluzowa, zawierająca liczne surowiczo - śluzowe gruczoły tchawicze, łączy blaszkę właściwą błony śluzowej z warstwą zewn. ścian tchawicy.
Oskrzela główne
Na wysokości IV kręgu piersiowego dzieli się tchawica na 2 oskrzela główne (prawe i lewe), z których każde wchodzi do płuca przez jego wnękę
Główne oskrzela mają budowę taką samą jak tchawica, z której rozdwojenia powstają
Prawe oskrzele, prawie krótsze od lewego, jest znacznie od niego szersze i przebiega bardziej w przedłużeniu tchawicy, czyli bardziej pionowo.
W prawym płucu oskrzele główne oddaje 3 oskrzela płatowe, przeznaczone dla trzech płatów płucnych
Oskrzele płatowe górne prawe - dzieli się na 3 oskrzela segmentowe, które dochodzą do wierzchołka płuca
Oskrzele płatowe środkowe - dzieli się na 2 oskrzela segmentowe: boczne i przyśrodkowe
Oskrzele płatowe dolne prawe - oddaje jedno oskrzele segmentowe rozgałęziające się w części górnej płata dolnego (górne), nieco niżej - oskrzele podstawowe przyśrodkowe, czyli sercowe, oraz 3 oskrzela segmentowe podstawowe
W lewym płucu oskrzele główne oddaje:
Oskrzele płatowe górne lewe - które dzieli się na gałąź górną i dolną. Gałąź górna oddaje oskrzele segmentowe przednie i gałąź wstępującą, zwaną oskrzelem segmentowym szczytowo - tylnym, od którego odchodzi oskrzele szczytowe i tylne. Gałąź dolna oskrzela płatowego górnego lewego, oddaje 2 odgałęzienia, zwane oskrzelami języczka - górnym i dolnym.
Oskrzela segmentowe odchodzące od oskrzela płatowego dolnego lewego zachowują się tak samo jak gałęzie segmentowe oskrzela płatowego dolnego płuca prawego.
Płuca (pulmones)
Leżą w workach opłucnej oddzielone od siebie śródpiersiem
Na każdym płucu można wyróżnić:
Podstawę
Szczyt
Powierzchnię żebrową
Wklęsłą powierzchnię przyśrodkową - tu znajduje się wnęka płuca, przez którą wchodzą do płuca oskrzele. Tętnica płucna, tętnice oskrzelowe oraz nerwy, a wychodzą żyły płucne, żyły oskrzelowe i naczynia chłonne.
W przednio - dolnej części powierzchni przyśrodkowej płuca znajduje się wklęsłość, zwana wyciskiem sercowym, która jest znacznie wyraźniejsza na lewym płucu
Powierzchnię żebrową oddziela od powierzchni przyśrodkowej ostry brzeg przedni
Podstawę płuca odgraniczoną od powierzchni żebrowej i przyśrodkowej ostrym brzegiem dolnym nazywa się powierzchnią przeponową; jest ona odpowiednio wklęsła do wypukłości przepony
Oba płuca podzielone są szczelinami na płaty
Płuco lewe - na dwa
Płuco prawe - na trzy
Szczelina skośna płuca lewego zaczyna się tuż nad wnęką i biegnie po powierzchni przyśrodkowej ku górze i ku tyłowi na część kręgową powierzchni przyśrodkowej, dochodząc do miejsca leżącego ok. 6cm poniżej szczytu, potem zbiega skośnie ku dołowi i przodowi i przez podstawę płuca przechodzi na powierzchnię przyśrodkową i kończy się poniżej wnęki.
Najbardziej ku dołowi i przodowi wysunięty odcinek, leżący tuż przed sercem nosi nazwę języczka płuca lewego
Przebieg szczeliny skośnej na prawym pucu jest prawie identyczny z przebiegiem szczeliny skośnej na płucu lewym. Oprócz tego występuje na płucu prawym szczelina pozioma, która biegnie od wnęki prawej mniej więcej poziomo ku przodowi i przechodząc ciągle poziomo po powierzchni żebrowej schodzi się ze szczeliną skośną
Każde płuco można podzielić na odcinki oskrzelowo - płucne, które mając własne oskrzela segmentowe oraz własne gałęzie tętnicy płucnej tworzą całości zupełnie prawie od siebie niezależne.
W górnym płacie płuca prawego są 3 segmenty:
Szczytowy
Tylny
Przedni
W płacie środkowym
Segment boczny
Segment przyśrodkowy
W płacie dolnym
Segment górny
4 segmenty podstawowe:
Przyśrodkowy
Boczny
Przedni
Tylny
W płacie górnym płuca lewego wyróżnia się dodatkowo 2 segmenty:
Języczkowy górny
Języczkowy dolny
Płat dolny płuca lewego - podzielony jest na takie same segmenty jak płat dolny płuca prawego
Gałęzie oskrzela segmentowego dzielą się w płucu na coraz mniejsze gałązki, z których najmniejsze, nie posiadające już chrząstek, określa się jako oskrzeliki końcowe.
Każdy oskrzelik końcowy dzieli się na 2 oskrzeliki oddechowe, w których scianach wystepują pęcherzyki płucne.
Oskrzelik oddechowy dzieli się jeszcze dwukrotnie , po czym końcowy oskrzelik oddechowy oddaje od 2 do 9 przewodzików pęcherzykowych, które albo kończą się ślepo, albo rozdwajają się wytwarzając na swych końcach woreczki pęcherzykowe.
Pęcherzyki płucne występują na całej powierzchni ścian przewodzików pęcherzykowych i woreczków pęcherzykowych, leżąc tuz obok siebie, pooddzielane wspólnymi ścianami, zwanymi przegrodami międzypęcherzykowymi.
Wszystkie opisane odgałęzienia oskrzelika końcowego tworzą tzw. grono, które jest anatomiczną i czynnościową jednostką płuca. Większa liczba gron tworzy zrazik płuca. Zraziki pooddzielane są od siebie wiotką tkanką łączną stanowiącą przegrody międzyzrazikowe.
Pęcherzyki płucne oplecione są naczyniami włosowatymi, powstającymi z gałązek tętnicy płucnej. Z naczyń włosowatych powstają naczynia zawłosowate, które łączą się w żyłki przechodzące w gałęzie żył płucnych
Unerwienie płuc i oskrzeli - n. błędny, włókna ukł. współczulnego, n. przeponowy
Opłucna (pleura)
Błona surowicza pokrywająca płuca, składa się z:
Opłucnej płucnej - pokrywa bezpośrednio samo płuco, wnikając aż do dna jego szczelin
Opłucnej ściennej - górny odcinek, pokrywający szczyt płuca, stanowi tzw. osklepek opłucnej. Opłucna ścienna dzieli się na:
Opłucna przeponowa - pokrywa przeponę
Opłucna żebrowa - zrasta się z powięzią wewnątrzpiersiową
Opłucna śródpiersiowa - cienka blaszka biegnąca od mostka do kręgosłupa. Odgranicza śródpiersie od płuca
Przestrzeń pomiędzy tymi blaszkami to jama opłucna.
Obie blaszki opłucnej przechodzą w siebie dookoła wnęki płuca - obejmując wchodzące i wychodzące z niej twory, które razem wzięte określa się jako korzeń płuca.
Unaczynienie:
Opłucna ścienna - aorta piersiowa
Opłucna płucna - gałęzie oskrzelowe
Unerwienie
Opłucna ścienna - włókna czuciowe z II-X nerwu międzyżebrowego, n. przeponowy
Opłucna płucna - włókna ukł. współczulnego