Działania podejmowane na terenie szkoły
na rzecz przeciwdziałania agresji i przemocy
Każdy człowiek , a zwłaszcza dziecko, aby móc prawidłowo funkcjonować i rozwijać się, musi zaspokoić swoje potrzeby zarówno biologiczne jak i psychiczne. Ważnym elementem w procesie zaspokajania potrzeb dziecka jest środowisko, w którym żyje. Ono, bowiem wpływa na to, do czego dziecko dąży i jakie stawia sobie cele oraz jakie ma obiektywne szanse ich osiągnięcia. Szanse te związane są przede wszystkim z przebiegiem wychowania dziecka w rodzinie, w szkole czy w grupie rówieśniczej. Szczególna rola przypada, więc rodzicom i nauczycielom, na których ciąży odpowiedzialność za racjonalne zaspokajanie potrzeb rozwojowych dzieci. Otoczenie ma niewielki wpływ na potrzeby biologiczne, gdyż są one wrodzone, a środowisko przez swój tryb życia, obyczaje, rozrywki, literaturę i rozmowy może je tylko modulować, tłumić lub pobudzać.
Rodzina w najlepszym stopniu stymuluje rozwój, stwarzając przy tym określone warunki do aktywności i zaspokajania potrzeb dziecka, dostarczając wzorów i standardów wykonania czynności oraz zachowywania się, jak też modeli osobowości i wzorców pełnienia ról, a to poprzez przekazywanie sposobów opracowywania i oceny doświadczeń zgodnie z przyjmowanym w niej systemie wartości oraz przez organizowanie ( w różnym stopniu) trybu życia.
Każdy, kto ma nastolatka w rodzinie ten wie, co to znaczy „Burza hormonów”. Młody człowiek wnosi do domu dużo energii życiowej. Dotąd spokojny dom może nabrać innego klimatu z powodu zmiennych nastrojów i nieprzewidywalnych zachowań naszej latorośli. Nastolatek zaczyna podkreślać swoją niezależność i domagać się szeroko pojętej wolności. W tym okresie rozwoju człowieka liczy się zasadniczo grupa rówieśnicza, dlatego też musimy się wtedy wykazać wielką cierpliwością ponieważ stosunki między dzieckiem a rodzicami w tym okresie rozwoju dziecka nie są łatwe. Zakazy i nakazy nie zawsze skutkują, dzieci zaczynają się wymykać spod rodzicielskiej kontroli. Dlatego należy bacznie obserwować własne dziecko i niezwłocznie reagować na jego zachowania, które wzbudzają nasz niepokój. Takim ważnym sygnałem jest odurzanie się nastolatka narkotykami, alkoholem, palenie papierosów. Niebezpiecznym zachowaniem są również: zachowania agresywne, kradzieże, oszustwa i inne. Stąd wskazana jest czujność rodziców, aby w porę mogli zareagować i wyjaśnić zachowanie swojego dziecka.
Każde agresywne zachowanie należy dostrzegać i w umiejętny sposób ukazywać ich zło. Niewinne dokuczanie czy wyśmiewanie może przybrać postać znacznie poważniejszą i zmienić się w agresję. Przyjmuje się, że agresją jest każde zamierzone działanie w formie fizycznej lub słownej- mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty i bólu. Przemoc to sytuacja, w której ofiara jest wielokrotnie przez dłuższy czas narażona na negatywne działanie ze strony innej osoby lub osób przez użycie siły fizycznej lub słownej.
Środowisko, w którym dorasta młody człowiek jest bardzo zróżnicowane pod różnymi względami: moralnym, kulturowym i społeczno-ekonomicznym. Myślę, że nasz kraj znajduje się obecnie w sytuacji, która sprzyja rodzeniu się patologii i zachowań niezgodnych z prawem człowieka i różnych aktów prawnych aktualnie obowiązujących.
Młodzi przestępcy coraz chętniej organizują się w nieformalne grupy i dopuszczają się nowych rodzajów przestępstw, coraz więcej nieletnich zaczyna zajmować się narkotykami i śmielej wkracza na drogę przestępstw gospodarczych. Na porządku dziennym są bójki, wymuszenia i zgwałcenia, nieletni powoli dorównują dorosłym. Przemoc staje się dla młodych przestępców zabawą, wiele przestępstw jest zresztą wynikiem chęci zaimponowania grupie czy sprawdzenia się przed nią. Sceną przemocy stają się placówki oświatowe, agresja w szkołach, internatach i ośrodkach wychowawczych systematycznie rośnie. Najczęściej dochodzi do przestępstw między młodzieżą - często dochodzi do bójek, wymuszeń i kradzieży.
Z chwilą urodzenia człowiek znajduje się w określonym miejscu struktury społecznej wyznaczonym przez miejsce zajmowane przez jego rodzinę. To miejsce jest dla niego punktem wyjścia z którego może przemieścić się w inny układ strukturalny lub pozostać w tym samym. Rodzina wprowadza jednostkę w określone miejsce społecznej struktury, ale jest też grupą zapoznającą ją ze środowiskiem społecznym i geograficznym oraz ze światem wytworów materialnych i niematerialnych (wartości, norm, dzieł sztuki). Młoda osoba w tym okresie ulega socjalizacji lecz zależy to od czynników które można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.
Czynniki zewnętrzne:
system wartości danego społeczeństwa
sytuacja polityczna i społeczna-ekonomiczna danego społeczeństwa
miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym społ.
zakres swobody działania jednostek i możliwości osiągania celów przedstawiających wartości dla jednostek
historycznie ukształtowany model rodziny
Czynniki wewnętrzne:
ukształtowanie ról społecznych w rodzinie
styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie
osobowość członków rodziny
stan zdrowia członków rodziny
wzory zachowań w rodzinie
Zadania szkoły jako instytucji socjalizującej:
przekazanie każdemu uczniowi niezbędnego minimum informacji o dorobku , kulturze wartościach tego społeczeństwa
wprowadzenie ucznia w świat stosunków rzeczowych tj. nauczenie go odgrywania ról instrumentalnych
dostarczenie wiedzy i umiejętności niezbędnych do zajęcia określonego miejsca w strukturach społecznych.
Przestępczości sprzyjają :
wady strukturalne systemu oświaty
preferowanie kontrsocjalizującej ideologii
zróżnicowanie poziomu szkolnictwa
Profilaktyka to proces, który wspiera rozwój pełnego zdrowia poprzez pomoc w przeciwstawieniu się trudnościom życiowym oraz osiągnięciu subiektywnie satysfakcjonującego, społecznie konstruktywnego i bogatego życia , można to osiągnąć poprzez stwarzanie warunków do:
kształtowania zachowań sprzyjających zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi fizycznemu,
zagospodarowaniu uczniom czasu wolnego zgodnie z ich potrzebami, oczekiwaniami oraz zainteresowaniami,
stworzenie właściwej atmosfery wychowawczej polegającej na wzajemnej akceptacji i zrozumieniu,
nauki wrażliwości na potrzeby innych ludzi
pozytywnego wpływu grupy jako całości na poszczególnych uczniów
Profilaktyka koncentrująca się na środowisku szkolnym wymaga, by programy profilaktyczne dostarczały wiedzy i umiejętności nie tylko młodzieży, ale również nauczycielom i rodzicom, oraz innym osobom współpracującym ze szkołą. Konstruowane przez różnych autorów programy profilaktyczne wymagają od realizatorów, jak i odbiorców świadomego i odpowiedzialnego działania.
Próbując poznać jak wygląda taki program w placówce szkolnej udałam się do szkoły w mojej miejscowości, gdzie po rozmowie z dyrektorem zostały mi udostępnione materiały, jakimi dysponuje ta szkoła, a te dane pomogły mi zauważyć, co jest celem takich programów i w jaki sposób to się odbywa.
1. Podstawa prawna.
Program profilaktyki w Gimnazjum w .................... kieruje się celami i zadaniami zawartymi w :
* Statucie Szkoły.
oraz zasadami zawartymi w :
Rozporządzeniu MEN z dnia31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół,
Rozporządzeniu MEN z dnia15 stycznia 2001 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. nr 13 z dnia 23 lutego 2001 r., poz. 110),
Konstytucji RP,
Ustawie z dnia 24 kwietnia 1997r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. nr 75, poz. 468),
Ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 z p. zm.), nowelizacja z dnia 12 września 1996 r. ( Dz. U. Nr 127, poz. 593),
Ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, z późniejszymi zmianami z 21 stycznia,18 lutego 2000 r. i 23 sierpnia 2001 r.,
Ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ( Dz. U. Nr 1111, poz. 535), z późniejszymi zmianami opublikowanymi w ( Dz. U. z 1996r. nr 10, poz. 55, z 1997r. nr 88, poz. 554 i nr 121, poz. 770 oraz z 1999r. nr 96, poz. 1107),
Programie polityki prorodzinnej państwa z dnia 17 listopada 1998 r. przygotowany przez Międzynarodowy Zespół do Spraw Opracowania Polityki Prorodzinnej Państwa.
2. Założenia programu.
Profilaktyka rozumiana jako zapobieganie występowaniu niepożądanych procesów i zjawisk określanych:
jako przejawy patologii życia społecznego ;
jako system działań wzmacniających lub podtrzymujących różne dodatnie społecznie postawy uczniów w toku wychowania, realizowana jest podczas działalności edukacyjnej szkoły, tj. w ramach godzin wychowawczych i w postaci różnych odrębnych zajęć profilaktyczno - edukacyjnych.
Tworzenie Szkolnego programu profilaktyki zostało poprzedzone diagnozą potrzeb uczniów, ich problemów, możliwości oraz uwarunkowań otoczenia.
Profilaktyka w tej szkole powinna koncentrować się na wzmacnianiu czynników chroniących:
a. rozwijanie zainteresowań uczniów oraz przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym
( zainteresowanie nauką szkolną )
b. wspomaganie rozwoju moralnego uczniów ( poszanowanie norm, wartości
i autorytetów) ;
c. stwarzanie uczniom możliwości przynależenia do pozytywnych grup rówieśniczych:
kół zainteresowań, zespołów sportowych, muzycznych, itp. ( przynależność do
pozytywnej grupy rówieśniczej ) ;
d. wspomaganie rodziców w prawidłowym pełnieniu przez nich funkcji wychowawczych
( silna więź emocjonalna z rodzicami)
Działalność profilaktyczna szkoły pozostaje w ścisłym związku z działalnością profilaktyczną w środowisku lokalnym, gdyż środowisko odgrywa ważną rolę w kształtowaniu osobowości ucznia. Pomocne jest w kształtowaniu odpowiednich postaw moralnych i przygotowaniu wychowanków do właściwych wyborów życiowych. Aby profilaktyka przyniosła właściwy skutek szkoła współpracuje z następującymi instytucjami:
placówki kulturalno - oświatowe ( SOK i S, Biblioteka Publiczna i inne )
uczestnictwo w spektaklach teatralnych o charakterze profilaktycznym,
udział w konkursach organizowanych przez placówki kulturalno - oświatowe,
uczestnictwo w seansach filmowych o charakterze profilaktycznym ;
placówki oświatowo - opiekuńcze ( Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna, Poradnia Uzależnień, Gminny Ośrodek pomocy Społecznej )
pomoc uczniom przejawiającym trudności w zachowaniu i nauce,
pomoc dzieciom z rodzin uzależnionych i patologicznych,
udzielanie pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej,
udział w prelekcjach organizowanych przez psychologów, pedagogów, lekarzy specjalistów ;
wymiar sprawiedliwości (sąd, kuratorzy, policja )
współpraca z kuratorem,
udział w zajęciach prowadzonych przez policję na temat przeciwdziałania agresji i przestępczości ;
Cele programu.
Tworzenie bezpiecznej, ciepłej atmosfery w szkole,
Stworzenie i wykorzystanie bazy dydaktycznej do realizacji tematów związanych z profilaktyką uzależnień,
Tworzenie życzliwego klimatu w relacjach pracownicy szkoły - uczniowie - rodzice,
Ograniczenie zachowań agresywnych i przemocy w szkole,
Wzmocnienie poczucia własnej wartości,
Nauka i ćwiczenie zachowań asertywnych,
Rozwijanie umiejętności radzenia sobie z napięciem pojawiającym się w trudnych sytuacjach,
Propagowanie zdrowego i higienicznego stylu życia,
Wskazywanie wartościowych rozrywek,
Zwracanie uwagi na szkodliwość używek oraz ukazanie zagrożeń, jakie niosą ze sobą uzależnienia,
Informowanie rodziców jak zapobiegać uzależnieniom swoich dzieci i inspirować do czytania lektury o tej problematyce,
Poznawanie sposobów oddziaływania reklam na ludzi i odszyfrowanie ich znaczenia,
„ Wyrównywanie szans” - pomoc materialna oraz pomoc w przezwyciężaniu trudności w nauce,
Edukacja ekologiczna - zaprzyjaźnianie uczniów z przyrodą,
Zapewnienie bezpieczeństwa w czasie przerwy - dyżury nauczycieli,
Rozwiązywanie pojawiających się problemów wychowawczych - reagowanie na niewłaściwe zachowania, konsekwentne ocenianie zachowań zgodnie z przyjętymi kryteriami,
Umiejętność organizowania czasu wolnego - promowanie aktywnych form spędzania wolnego, czasu, kierowanie uczniów do świetlicy szkolnej,
Realizacja- wprowadzenie w życie - poprzez:
Współpracę z GOPS, Urzędem Gminy, rodzicami,
Diagnozę przyczyn ( współpraca z rodzicami),
Współpracę z pedagogiem,
Samopomoc rówieśniczą,
Interwencje w przypadkach zagrożenia zdrowia,
Poradnictwo indywidualne i rodzinne,
Rozmowy dyscyplinujące,
Poradnictwo indywidualne i rodzinne. Pogadanki na zajęciach,
Przeprowadzenie ciekawych konkursów, pokazów, inscenizacji,
Współpracę z instytucjami wspierającymi respektowanie prawa,
Promowanie aktywnych form spędzania wolnego czasu,
Zbiórkę surowców wtórnych, segregowanie odpadów,
Udział w obchodach Dnia Ziemi,
Organizowanie wyjazdów do schroniska, zbieranie karmy, koców,
Przeprowadzenie pogadanki na temat „ Agresji wśród młodzieży jej przyczyn i skutków ”,
Wprowadzenie dyżurów nauczycieli i uczniów,
Opiekę w czasie dojazdów,
Konsultowanie decyzji związanych z realizacją zadań szkoły z Samorządem Szkolnym i Radą Rodziców,
Pogadanki na zajęciach ZWO,
Rozmowy dyscyplinujące,
Procedurę monitoringu uczniów wagarujących,
Warsztaty umiejętnościowe przeciwdziałania zachowaniom agresywnym,
Tworzenie kółek zainteresowań,
Spotkania okolicznościowe klasowe i szkolne,
Przeprowadzenie ankiet wśród uczniów, rodziców i nauczycieli,
Uświadomienie uczniom przyczyn agresji,
Zapewnienie bezpieczeństwa na terenie szkoły, w drodze do szkoły i ze szkoły,
Zastosowanie zasad demokracji i samorządności w realizacji zadań szkoły,
Eliminowanie sytuacji konfliktowych,
Propagowanie postaw asertywnych,
Integrowanie społeczności szkolnej,
Kultywowanie tradycji szkolnych,
Stałe monitorowanie realizacji programu,
Przeprowadzenie ankiety ewaluacyjnej,
Oczekiwane efekty:
Zmniejszenie zjawiska agresji w szkole,
Wzrost wiedzy wśród uczniów, rodziców na temat przemocy, uzależnień i przeciwdziałania im,
Poznanie postaw asertywnych,
Rozumienie reklam i ich wpływ na ludzi,
Umiejętne radzenie sobie w trudnych sytuacjach,
Próba ograniczenia zagrożeń (niewielki procent uczniów sięgających po alkohol i papierosy ),
Zaprzyjaźnianie dzieci z przyrodą (edukacja ekologiczna),
Poznawanie i dbanie o czystość najbliższego otoczenia,
Coraz lepsze uczestnictwo rodziców w życiu szkoły,
Po przeanalizowaniu treści programu profilaktycznego wprowadzanego w życie w analizowanej szkole, myślę, że szkoła robi bardzo dużo, aby zapobiec zjawiskom przemocy i agresji, aby była w niej życzliwa i przyjazna atmosfera, aby uczniowie do niej uczęszczający czuli się bezpieczni. Miałam też do wglądu ankietę, która była przeprowadzona w tej szkole a badająca właśnie poczucie bezpieczeństwa uczniów, wg tych badań mogę stwierdzić iż uczniowie czują się w miarę bezpieczni, aczkolwiek muszę zaznaczyć, że jest to niewielka szkoła w niewielkiej miejscowości i wyniki te nie byłyby identyczne gdyby przeprowadzić ankietę w dużym mieście.
Gdybyśmy zatem chcieli położyć tamę narastającej przestępczości wśród młodzieży i odwrócić lekceważący ich stosunek do prawa i porządku publicznego to należałoby zaostrzyć sankcje wobec nieletnich , obniżyć wiek pełnej odpowiedzialności karnej oraz rozszerzyć katalog przestępstw, za które nieletni odpowiadałby tak jak dorosły. W przeciwnym razie będziemy nadal bezradnymi obserwatorami coraz większej bezsilności państwa wobec band nieletnich i małoletnich przestępców, którzy dotychczas nie czują wcale twardości prawa przy przekraczaniu jego granic.
Bibliografia:
1. Mihilewicz S. Agresja i przemoc - rozważania na tle praw dziecka, Podkarpacki
Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Rzeszowie, Rzeszów 2003
2. Piotrowski P, Zajączkowski K, Profilaktyka w gimnazjum, Impuls, Kraków 2003
3. Program Profilaktyczny Gimnazjum w…….
4. Przetacznik-Gierowska M „Psychologia wychowawcza -PWN Warszawa 1994
5. Spionek H. Trudności wychowawcze i przestępczość nieletnich, Wrocław,
Wydawnictwo Ossolińskich
Przetacznik-Gierowska M, Psychologia wychowawcza , PWN Warszawa 1994
Mihilewicz S. Agresja i przemoc - rozważania na tle praw dziecka, Podkarpacki Ośrodek Doskonalenia
Nauczycieli w Rzeszowie, Rzeszów 2003
Spionek H. Trudności wychowawcze i przestępczość nieletnich, Wrocław , Wydawnictwo Ossolińskich
Spionek H. Trudności wychowawcze i przestępczość nieletnich, Wrocław , Wydawnictwo Ossolińskich
Piotrowski P, Zajączkowski K, Profilaktyka w gimnazjum , Impuls , Kraków 2003
Spionek H. Trudności wychowawcze i przestępczość nieletnich, Wrocław , Wydawnictwo Ossolińskich