Pismo, alfabet:
Czym jest pismo?
Pismo to system znaków, pozwalających na widzialne utrwalanie myśli w konkretnym języku. Pismo pojawiło się stosunkowo późno (ok. 5-6 tys. lat temu).
Zaznaczyć trzeba , że pismo nie powstało w jednym konkretnym momencie i miejscu. Pojawiało się ono w różnych ośrodkach geograficznych nie rzadko równolegle do innych ośrodków.
Piktografia czyli pisma początek.
Zalążkiem pisma były znaki, które dawać miały możliwość utrwalenia konkretnej treści. Miały zadbać o to, aby dana myśl nie była ulotną lecz mogła przetrwać długi okres czasu. Takimi znakami mogły być symbole, znaki własności, treści obrazkowe czy rysunkowe. Rysunki te mogły być odczytywane przez ludzi posługującymi się różnymi językami.
Piktogramy uległy przekształceniu w system ideograficzno-fonetyczny, który notował także elementy fonetyczne języka (wykorzystanie podobieństw brzmieniowych). Najstarsze tego typu pisma ukształtowały się na starożytnym Wschodzie (egipskie hieroglify, pismo klinowe z Mezopotamii) pod koniec IV tysiąclecia p.n.e.
Różne rodzaje pisma:
Pismo klinowe - (najstarsze z nam znanych) .Jego wynalazcami byli Sumerowie. Powstało ok. 3500r. p.n.e. Pierwotnie było złożone z przedstawień rysunkowych, które wyobrażały przedmioty albo jeden charakterystyczny ich element, a przy bardziej abstrakcyjnych pojęciach - kompozycje symboliczne. Na początku system był całkowicie ideograficzny (rysunkowy). Każdy znak miał główne znaczenie. Do niego dołączano znaczenia poboczne.
Ciekawostką jest to, że nazwa pisma pochodzi od materiałów pisarskich tj. glinianych tabliczek oraz rylca z kawałka trzciny. Znaki te ze względu na materiał pisarski szybko utraciły swój charakter obrazkowy i przybrały postać klinów.
Hieroglify (ok. 3000r p.n.e) - w Egipcie hieroglify zachowywały kształt piktogramów do III w. n.e., jednakże niemal równolegle z nim funkcjonowało pismo hieroglificzne linearne, uproszczone na do pisania atramentem na drewnianych sarkofagach czy to na papirusach grobowych. Jeszcze bardziej uproszczony kształt miało pismo hieratyczne, rodzaj kursywy, w którym znaki uległy znacznemu zniekształceniu (w użyciu od XXVII w. p.n.e.).
Pismo demotyczne (VIII p.n.e.-V w. n.e.)- rozwinęło się z pisma hieratycznego. Jest ono uproszczoną forma pisma hieratycznego i jednocześnie walnie przyczyniło się do jego wyparcia. Charakteryzowało się tym, że pozbawione zostało charakteru ikonicznego. Stosowano w nim mnóstwo skrótów, ligatur i nietypowych cech ortograficznych, które uniemożliwiają zestawienie go z hieroglifami.
Co ciekawe pisano nim również horyzontalnie tj. od prawej do lewej. Początkowo zapisywano je papirusach czy kamiennych stelach nagrobnych. Dokumenty demotyczne to głównie pisma o treści prawniczej, administracyjnej i handlowej. Od Okresu Ptolemejskiego stosowano ją również do tekstów literackich, naukowych i religijnych. Pisząc używano kalamusa(trzcinowego pióra) a wcześniej pędzelka.
Ciekawostką jest to że miało ono wiele rodzajów w różnych częściach globu np. hetyckie, protoindyjskie, kreteńskie, protoelamickie które dotychczas nie zostały odczytane.
Inne pismo ideograficzno-fonetyczne powstało w Chinach (XV w. p.n.e.). Inskrypcje na kościach wróżebnych świadczą o piktograficznym rodowodzie tego pisma. Pismo chińskie nie ma w zasadzie znaków fonetycznych jednozgłoskowych lub sylabicznych, które uzupełniają fonetycznie logogram. Znaki dzielą się na determinatyw i znak odpowiadający wartości fonetycznej słowa.
Do grupy pism sylabicznych należą: pisma sylabiczne klinowe, które rozwinęły się z pisma sumeryjsko-akadyjskiego (elamickie, huryckie, hetyckie, urartyjskie itp.), pismo kreteńskie linearne B, pismo cypryjskie i pismo japońskie. W pismach alfabetycznych poszczególnym dźwiękom odpowiadają litery.
Powstanie alfabetu:
Alfabet prawdopodobnie został wynaleziony ok. 2. poł. II tysiąclecia p.n.e. na obszarach Fenicji lub Palestyny. Zabytki z terenu Bliskiego Wschodu (Bet Szemesz, Gezer, Megiddo, Byblos, Ugarit) potwierdzają rozwój tego systemu pisma. Ok. 1000 p.n.e. na terenie Byblos pojawiają się już w pełni wykształcone inskrypcje fenickie. Niewiele późniejsze pierwsze inskrypcje w języku greckim po raz pierwszy zanotowały dźwięki samogłosek.
Swoja nazwę alfabet zawdzięcza grece. To od pierwszych liter greckiego alfabetu pochodzi jego nazwa. Alfa -beta.
Alfabet to inaczej pismo alfabetyczne
Fonetyczny system pisma, w którym każdy znak (zwany literą) odpowiada zasadniczo jednemu dźwiękowi - głosce (samogłosce lub spółgłosce). W tym rozumieniu alfabety są różne, gdy ich zasadnicze zestawy liter różnią się krojem pomiędzy sobą, np. alfabet grecki, alfabet łaciński i alfabet cyrylicki są różne, a alfabet polski i alfabet niemiecki są tylko wariantami alfabetu łacińskiego. To rozumienie terminu "alfabet" jest równoznaczne z terminem "pismo" (np. pismo łacińskie = alfabet łaciński).
Alfabetem absolutnie nie należy nazywać pisma ideograficznego lub złożonego, jak np. pisma chińskiego, pisma japońskiego, czy też hieroglifów egipskich.
Podział alfabetów:
linearne (każda następna litera w słowie zapisywana jest w jednej linii z literą poprzedzającą; jak w alfabecie łacińskim),
nielinearne (samodzielne litery, składające się na jedną sylabę, układane są w grupy tworzące kwadraty, a dopiero sylaby zapisywane są w jednej linii, jedna po drugiej; jedynym żywym przykładem jest alfabet koreański czyli hangyl).
Alfabety narodowe:
Zestaw liter i innych, uzupełniających znaków pisma, używany dla danego języka lub narodu, ułożony w tradycyjnym, ustalonym porządku. W tym rozumieniu alfabety są różne, choć stanowią warianty narodowe tego samego pisma alfabetycznego, gdy posiadają własne, odrębne znaki, np. alfabet polski różni się od alfabetu niemieckiego, gdyż (zasadniczo) nie używa liter v i q, oraz wcale nie używa liter ä, ö i ß, a za to używa liter ą, ł i ź, których nie używa alfabet niemiecki. Natomiast alfabet angielski nie różni się od poklasycznego alfabetu łacińskiego, gdyż (zasadniczo) używa tylko tych samych 26 liter.
W tym sensie mówi się, że alfabety to zamknięte systemy pisma - liczba występujących w nich znaków zmienia się bardzo rzadko, a zmiany (dodanie znaków, usunięcie znaków) prowadzą do powstania nowego alfabetu.
Z licznymi alfabetami narodowymi mamy do czynienia przede wszystkim w przypadku pisma łacińskiego i pisma cyrylickiego (cyrylicy).
Na bazie alfabetu łacińskiego stworzono bardzo wiele alfabetów narodowych w tym: polski, czeski angielski, francuski czy hiszpański
Cyrylica była zaś podstawa dla takich alfabetów jak: rosyjski, bułgarski, białoruski, ukraiński czy serbski
Nie sposób zaprezentować wszystkich odmian alfabetów, dlatego krotko scharakteryzujemy kilka naszym zdaniem w jakiś sposób intrygujących bądź ciekawych:
Alfabet grecki powstał ok. IX w. p.n.e. jest to alfabet służący do zapisu języka greckiego i języków kilku ludów znajdujących się pod wpływem kultury greckiej. Jego znaki służyły Grekom także do zapisu liczb oraz do notacji muzycznej. We wczesnej starożytności istniało wiele form alfabetu greckiego, wypartych w okresie klasycznym przez formę jońską (zachodnią), której w niezmienionej postaci używa się do dziś do zapisu języka nowogreckiego. Początkowo pismo greckie zapisywano od prawej do lewej, jak pisma semickie. Następnie rozpowszechnił się system zwany bustrofedonem (gr. βουστροφηδόν, "jak wół orze bruzdy") w którym pisano przemiennie od prawej do lewej i od lewej do prawej - najpóźniejsze znane zastosowania tego systemu pochodzą z Gortyny na Krecie (V w. p.n.e.), w Atenach już od ok. 550 p.n.e. pisano od lewej do prawej.
Początkowo grecy pisali wszystkie litery, wyrazy i zdania jednym ciągiem - nie znali minuskuły, odstępów między wyrazami, znaków diakrytycznych ani interpunkcyjnych. W związku z faktem, że lektura tekstu pisanego jednym ciągiem jest trudna, dla rozdzielenia niektórych wyrazów w inskrypcjach używano czasem pionowej kreski lub pionowego rzędu trzech kropek. W starożytności pisano wyłącznie kapitałą (używanym na inskrypcjach i zwojach pismem o kształtach kanciastych) i kursywą (stosowaną od V. w. p.n.e. w pismach o charakterze urzędowym), dopiero w IX w. n.e. weszła w użycie minuskuła.
Alfabet arabski - alfabetyczne pismo używane do zapisu języka arabskiego. Powstało z nabatejskiej odmiany pisma aramejskiego.
Najstarsze zabytki pochodzą z IV wieku n.e. (inskrypcje z Rammu i An-Namara). Istnieje wiele odmian pisma arabskiego. Do najważniejszych należą pismo kwadratowe (kufickie) i okrągłe (naschi). Pismo arabskie rozpowszechnione jest w krajach muzułmańskich.
Zapisywane jest z prawa na lewo. Ma 18 podstawowych znaków, które po uzupełnieniu jedną, dwiema lub trzema kropkami tworzą 28 liter oznaczających spółgłoski oraz samogłoski długie i dyftongi. Samogłoski krótkie są w piśmie arabskim pomijane, dlatego jest ono klasyfikowane jako abdżad. Czasami stosuje się jednak na ich oznaczenie dodatkowe znaki samogłoskowe (w arabskich elementarzach i w Koranie).
Litery mogą mieć różne formy w zależności od pozycji w wyrazie (początkowej, środkowej, końcowej albo izolowanej).
Dekoracyjne zapisywanie wersów Koranu doprowadziło w ciągu ponad 1400 lat do powstania wielu szkół kaligrafii. W świecie arabskim kaligrafia uznawana jest za jedną z najwyższych form sztuki. Ma szczególne znaczenie, ponieważ przekazuje treść Koranu - świętej księgi islamu.
Pisma arabskiego używa się także do zapisu innych języków w regionach zdominowanych przez islam, m.in. perskiego, urdu, kurdyjskiego, paszto, ujgurskiego, malajskiego, suahili (obok pisma łacińskiego), a do roku 1929 zapisywano nim także język turecki.
W przeszłości pismo to służyło także do zapisu języków muzułmańskich narodów Kaukazu i Azji Środkowej, np. czeczeńskiego i uzbeckiego, do lat 30. XX wieku, kiedy to Rosjanie wprowadzili tam cyrylicę w celu osłabienia wpływów islamu. Również do zapisu języka białoruskiego przez Tatarów.
W niektórych językach, np. perskim czy kurdyjskim używa się czterech dodatkowych liter na oznaczenie dźwięków obcych językowi arabskiemu:
Runy (alfabet runiczny) - alfabet używany do zapisu przez ludy germańskie (tzw. alfabet fuþark). Niekiedy nazwę "runy" odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez ludy tureckie (tzw. alfabet orchoński) oraz Madziarów (Węgrów) (tzw. rowasz). Używany również w obrzędach magicznych. Staronordyckie słowo *run oznacza 'tajemnicę', 'sekret'.
Runy pojawiają się często w literaturze fantasy. Własny alfabet runiczny stworzył na potrzeby realiów Władcy Pierścieni angielski pisarz John Ronald Reuel Tolkien
Według zwolenników New Age runy są symbolami działającymi na zasadzie "promieniowania kształtów". Każdy symbol przywołuje subtelne energie ze świata ducha i z kosmosu. Według innych runy wywierają wpływ na podświadomość, aktywując siły psychiczne, które są ukryte pod progiem świadomości. Ponadto współcześnie runy są używane przez niektóre osoby m.in. do kształtowania osobowości (tzn. wzmacniania pewnych cech adepta i eliminowania innych, jak lęk, strach itp.). Nie zostało to jednak w żaden sposób potwierdzone przez naukę.