Mała retencja 

Dwuczęściowy artykuł obszernie omawiający temat małej retencji, której podstawową rolą nie jest gromadzenie nadających się do bezpośredniego gospodarczego użycia zasobów wodnych, lecz - zwiększanie uwilgotnienia siedlisk przez podniesienie poziomu wód gruntowych, w przypadku lasu - zgodnie z siedliskowym typem lasu, zmiany mikroklimatu mogące łagodzić skutki zmian pogodowych, zwiększenie bioroślinorodności, ograniczenie procesów erozyjnych. Podstawą prawną działań w zakresie rozwoju małej retencji stanowi porozumienie zawarte 21 grudnia 1995 r. między ministrem ochrony środowiska, a ministrem rolnictwa, dotyczące wspólnych działań na rzecz poprawy stanu zwiększania i odbudowy zasobów wodnych, tworzenia programów uwzględniających inwestycje służące do zwiększenia zasobów wód, poprawy ich jakości oraz ograniczenie realizacji odwodnień terenów bagiennych i torfowisk stanowiących środowisko naturalnej retencji wodnej.

ekopartner 7/2000

Antropopresja a zasoby wodne w Polsce

Spis stron

Antropopresja a zasoby wodne w Polsce

Strona 2

wtorek, 18 kwietnia 2006

Strona 1 z 2 Zasoby wody słodkiej w Polsce wynoszą około 200 km3 wody. W ostatnich latach widać wyraźny spadek zasobów wodnych, w roku 2000 wynosiły one 232 km3, a już w 2003 jedynie 168 km3. Średni roczny odpływ wód z obszaru kraju wynosi 54,3 km3 w przeliczeniu na jednego mieszkańca daje to ok. 1580 m3 (średnie zasoby wodne w Europie wynoszą 4560 m3 na rok na jednego mieszkańca). Od tego należało by odjąć wody dopływające rzekami spoza granic naszego kraju, wody, które należy pozostawić w rzekach i wody odpływającą bezużytecznie w czasie wezbrań, wtedy pozostanie jedynie ok. 600m3 na mieszkańca. Niestety w tej wielkości mieszczą się również wody zanieczyszczone. Powodem niskich zasobów wód powierzchniowych na tle Europy są małe opady roczne (ok. 650mm) i duże parowanie (450mm).Zarówno na zachód, jak i na wschód od Wisty opady rosną, a parowanie maleje. Jednocześnie w Polsce mały procent zasobów wód powierzchniowych pochodzi z dopływu rzecznego spoza granic kraju (13%). Mała zasobność w wodę w połączeniu z zaludnieniem Polski jest przyczyną, dla której przeciętny Polak ma do dyspozycji mniej wody niż np. mieszkaniec Sahary Zachodniej. Brak wody słodkiej ogranicza rozwój gospodarczy niektórych regionów naszego kraju. Czynnikiem, który w znacznym stopniu przyczynił się do zmniejszenia się zasobów wodnych była błędna polityka wodnogospodarcza: melioracje wodne nakierowane na osuszanie gleby, zniszczenie obiektów i urządzeń tzw. „małej retencji”, nieracjonalne użytkowanie wody przy jednoczesnym wzroście liczby ludności, brak zainteresowania środowiskiem, nie inwestowanie w infrastrukturę zaopatrzenia w wodę. Pośredni wpływ na obniżenie się zasobów wodnych ma także globalne ocieplenie klimatu, które wpływa na zwiększenie ewaporacji i okresowe natężenie spływu. W konsekwencji zmniejszania się zasobów wodnych następuje zczerpywanie wód otwartych, obniżanie pierwszego poziomu wód gruntowych i sięganie w coraz większym stopniu do wód wgłębnych. W obecnej sytuacji należy w Polsce z jednej strony zwiększać retencję a z drugiej  zadbać o poprawę jakości dostępnych zasobów, m. in. poprzez polepszenie gospodarki wodno-ściekowej (zwiększenie wskaźnika ludności korzystającej z komunalnych oczyszczalni ścieków, obecnie wynosi on jedynie ok. 50%, budowa nowych oczyszczalni ścieków bytowo-przemysłowych), przebudowę kanalizacji, konserwację urządzeń gospodarki wodnej. Powiększanie zasobów dyspozycyjnych polega na: 1. Zwiększeniu retencji: a) Zlewni poprzez zapewnienie: odpowiedniej gospodarki w ekosystemach rolnych, leśnych i łąkowych, ochrony wszystkich lokalnych zbiorników wodnych oraz mokradeł, torfowisk, bagien itp., odtworzenia i rozbudowy systemu małych zbiorników wodnych, ochrony procesów przepływu wody między ekosystemami w fizjocenozach. b) Programy małej retencji: różnego typu zabiegi zarówno techniczne (małe zbiorniki wodne, jazy, zastawki itp.), jak również liczne zabiegi nietechniczne (zalesienia, zadrzewienia, roślinne pasy ochronne, ochrona oczek wodnych, stawów wiejskich, mokradeł itp.) - prowadzące do spowolnienia lub powstrzymania odpływu wody przy jednoczesnym odtwarzaniu naturalnego krajobrazu. Korzyści wynikające z uaktywnienia i upowszechnienia małej retencji wodnej, to nie tylko oczywiste efekty dla rolnictwa potrzebującego ogromnej ilości wody, spożytkowanej najefektywniej, bo podanej w naturalny sposób. Naturalna retencja, to również: zwiększone możliwości samooczyszczania się wody, w tym również z miogenów, ochrona przeciwpożarowa, zaspokajanie potrzeb rybactwa, wypoczynku, sportu, rekreacji. Trudności z powstaniem obiektu retencyjnego mogą się wiązać z: zajęciem części terenu pod zalew, zmianą warunków wilgotnościowych, utrudnieniami w komunikacji wzdłuż rzeki, zmianami w środowisku przyrodniczym. c) Zbiorniki retencyjne służą temu:  - by przechowywać wodę i wykorzystywać w okresach jej niedoboru  - by magazynować wodę w okresach jej nadmiaru w celu wykorzystania jej w innym okresie

Strona 2 z 2

Zbiorniki retencyjne w Polsce posiadają małą pojemność, mogą one zatrzymać tylko 6% rocznego odpływu wód w kraju, co nie zapewnia dostatecznej ochrony przed okresowymi nadmiarami lub deficytami wody.
Przykłady zbiorników retencyjnych w Polsce to: Solina, Rożnów, Tresna.
Pełnione funkcje: ochrona przed powodziami, wyrównywanie poziomów wód w rzekach w celach żeglugowych, zaopatrywanie przemysłu, rolnictwa i odbiorców komunalnych w wodę, cele rekreacyjne i turystyczne.

Zbiorniki odciążają w dużej mierze sieć hydrauliczną, gromadzą nie tylko wodę deszczową, ale i ścieki. Po przejściu fali przepływów zawartość zbiornika transportowana jest do oczyszczalni. Zatrzymanie wód opadowych niejako u źródła i ich infiltracja do gruntu na terenach zurbanizowanych traktowana jest jako proces proekologiczny, który wpływa korzystnie na utrzymanie równowagi ekologicznej w zlewni, choćby poprzez zwiększenie poziomu wód gruntowych i poprawę kondycji drzew i roślinności. Prowadzi to także do ochrony rzek przed punktowymi zrzutami dużych ilości ścieków deszczowych i ładunków zanieczyszczeń.
Powstanie zbiornika wodnego powoduje: zmianę krajobrazu doliny rzecznej, stosunków hydrologicznych regionu oraz mikroklimatu. Zamieniając rzekę w zbiornik wody stojącej zmienia się struktura i skład gatunkowy zwierząt. Może to mieć istotne znaczenie dla ptaków wodnych szczególnie w okresie wędrówek. Szczególnie wyraźny wpływ mają zbiorniki zaporowe na faunę ryb. Po pierwsze uniemożliwiają niektórym gatunkom wędrówki rozrodcze, ponieważ budowane przepławki nie zawsze spełniają swoją rolę, w szczególności tam, gdzie są elektrownie wodne. Przy dużych wahaniach poziomu wody, jakie mają miejsce w zbiornikach, zwłaszcza energetycznych, następuje odsłanianie powierzchni dna w górnych ich częściach. Przy dłużej trwającym obniżeniu poziomu pozbawione wody partie dna pokrywają się szybko roślinnością lądową, która ulega rozkładowi po ponownym podwyższeniu poziomu wody.

Niekorzystnymi zjawiskami wywołanymi spiętrzeniem rzeki oraz utworzeniem jeziora zaporowego, są: podniesienie się zwierciadła wód gruntowych w jego otoczeniu, wpływ na klimat miejscowy, rozwój fitoplanktonu (roślinnego składnika planktonu), a także zakrzewianie się roślinności wodnej i bagiennej, (która zarasta strefy brzegowe i obszar wokół cofki, gdzie zachodzą okresowe wahania poziomu wody i następuje odsłanianie dna), zatopienie dolin rzeki, gdzie bardzo często koncentrują się uprawy, pociąga za sobą wyłączenie ich z użytkowania rolniczego, konieczność przesiedlenia ludności, która zamieszkiwała tereny doliny zamienionej w jezioro, likwidacja dróg biegnących doliną rzeki, która uległa spiętrzeniu, utrata lub zagrożenie zabytków architektonicznych i historycznych.

 

2.Zatrzymaniu ocieplenia klimatu poprzez zmniejszenie globalnej emisji gazów cieplarnianych

Reguluje to Protokół z Kioto, który mówi, że kraje uprzemysłowione mają obowiązek ograniczenia swoich poziomów emisji o średnio 5,8% poniżej poziomów z roku 1990 do końca pierwszego okresu: 2008 - 2012. Unia Europejska podjęła w tym zakresie własne, bardziej ambitne zobowiązania. Założono, że poziom emisji zostanie obniżony o 8% do roku 2008 - 2012. Do 2000 roku notowano istotne postępy, osiągając redukcję emisji o 3,3%, jednak od tamtego czasu emisja zaczęła znowu powoli rosnąć, zwłaszcza w sektorze transportowym, a Komisarz do spraw środowiska Margot Wallström ostrzegła, że taki obrót sprawy grozi niespełnieniem podjętych zobowiązań. Stale prowadzone są prace nad przyjęciem i wdrażaniem rozwiązań, które pozwoliłyby UE osiągnąć wytyczone cele.
W protokole zapisano także szereg elastycznych mechanizmów, po to by pomóc krajom uprzemysłowionym spełnić przyjęte cele za pośrednictwem posunięć natury ekonomicznej, które pozwalają proporcjonalnie rozłożyć ciężar ograniczenia emisji: system handlu emisjami (pozwala „ekologicznie świadomym” przedsiębiorstwom kupować i sprzedawać limity emisji, promując tym samym stosowanie eko-technologii), wspólne przedsięwzięcia (pozwalające krajom uprzemysłowionym podejmować wspólne inicjatywy mające na celu ograniczenie emisji), mechanizm czystego rozwoju (zachęta dla krajów bogatszych do inwestowania w ekologiczne technologie w krajach rozwijających się).

Kinga Wójcikowska

Literatura:
Atlas geograficzny, WSiP i PPWK, Warszawa 1998
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2004, Główny Urząd Statystyczny, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2004
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2003, Główny Urząd Statystyczny, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2003
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2002, Główny Urząd Statystyczny, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2002
Mały Rocznik Statystyczny Polski 2000, Główny Urząd Statystyczny, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2000
http://www.aquadocinter.pl/gw/index.htm
Protokół z Kioto
Tjeerd H. van Andel, „Nowe spojrzenie na starą planetę”, PWN, Warszawa 2001
Zimny J., Sokołowski J., Kozłowski R.H., „Ratujmy zasoby wody i gospodarkę wodną”, Nowy Przegląd Wszechpolski, Numer 1-2, 2005.
http://www.aquadocinter.pl/gw/index.htm
http://www.krakow.rzgw.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=129&Itemid=151
http://www.forumakad.pl/archiwum/2003/07-08/artykuly/26-bn-wysokoefektywna_retencja.htm
http://europa.eu.int/comm/environment/news/efe/16/article_833_pl.htm
http://www.ellaz.pl/polska/ksia-woda.htm

---