Krajoznawstwo
Wykłady 28.03.2009
Działalność programowa PTTK prowadzona jest przy pomocy klubów i komisji specjalistycznych. Szczególny związek z problematyką krajoznawczą prowadzi 40 klubów krajoznawczych, 6 fotograficznych i 9 przyrodniczych. Pozostałe kluby (różnych dyscyplin turystyki i kwalifikowanej oraz młodzieżowej) Zajmuje się w mniejszym lub większym stopniu różnymi dziedzinami krajoznawstwa
Komisje specjalistyczne istnieją w Zarządzie Głównym PTTK oraz w oddziałach ich fachowymi organami. Zajmują się one różnymi dyscyplinami turystyki kwalifikowanej, a także różną turystyką problemową.
Komisji tych jest 1191 (2001r) w tym związanych ściśle z problematyką krajoznawczą:
-krajoznawcze 119
- fotografii krajoznawczej 12
- ochrony przyrody 95
- opieki nad zabytkami 64
-razem 290
Regionalnych pracowni krajoznawczych PTTK jest 29.
Na szczeblu krajowym funkcjonują:
- Centralna Biblioteka PTTK imienia Kazimierza Kulwicia w Warszawie
- Centralna Biblioteka Górska w Krakowie
- Centrum Fotografii Krajoznawczej w Łodzi
PTTK prowadzi działalność muzealną poprzez 14 muzeów regionalnych PTTK i kilkadziesiąt izb regionalnych.
PTTK dysponuje liczną kadrą zajmującą się krajoznawstwem. Zalicza się do niej:
- instruktorów krajoznawstwa
- - instruktorów fotografii krajoznawczej
- instruktorów ochrony przyrody
- instruktorów ochrony zabytków
- strażników ochrony przyrody
- opiekunów przyrody
- społecznych opiekunów zabytków
Ogółem cała ta kadra programowa towarzystwa liczy około 40 000 osób.
Ważną rolę w realizacji krajoznawczego programu turystyki odgrywa system odznak turystycznych i krajoznawczych. W regulaminie zdobywania każdej odznaki zawarte są punkty promujące, zwiedzanie obiektów krajoznawczych.
Do szczególnych osiągnięć towarzystwa w zakresie krajoznawstwa zaliczyć należy:
- zorganizowanie czterech KONGRESÓW KRAJOZNAWSTWA
- przeprowadzenie, co roku po kilkadziesiąt kursów dla szkolenia kadry krajoznawczej
- przeprowadzenie inwentaryzacji krajoznawczej około w 500 gminach
- organizacji wystaw, prelekcji, odczytów
- prowadzenie wydawnictw turystyczno krajoznawczych - map, przewodników, czasopism
- wydanie „Kanonu Krajoznawczego Polski”
PTTK jest głównym kreatorem turystyki kwalifikowanych w Polsce.
Corocznie organizuje 26 tyś rajdów, złazów i spływów
Wytyczyło 53 tyś szlaków turystycznych w górach, na nizinach, na rzekach i jeziorach.
Prowadzi muzea, ośrodki turystyki górskiej, biblioteki, centrum fotograficzne i regionalne, pracownie krajoznawcze.
Posiada 183 obiekty turystyczne: hotele, domy wycieczkowe, schroniska górskie, ośrodki kempingowe, pola namiotowe i inne obiekty hotelarskie (domy turysty, zjazdy, stanice wodne) łącznie 19 tyś miejsc noclegowych
Rys. Organizacja krajoznawstwa w Polsce
Krajoznawstwo
Instytucje i jednostki państwowe |
Szkoły |
Organizacje społeczne |
- Wyższe uczelnie PAN - instytuty naukowo badawcze - muzea - system informacji turystycznej - centra informacji turystycznej, punkty IT - Środki masowego przekazu |
-ZHP - kluby SKKT- PTTK - koło zainteresowań - PTSM |
-PTTK - Towarzystwa Regionalne - TWP - Uniwersytety Ludowe - organizacje Młodzieżowe |
Do metod stosowanych w krajoznawstwie należą:
Metody i środki popularyzacji wiedzy krajoznawczej
Poglądowe - różne postacie przekazu
Słowne - pogadanki, odczyty, prelekcje, gawędy, opisy, opowiadania, wykłady, posługiwanie się literatura
Praktyczne - obserwacja dokonywana w środowisku geograficznym, społecznym
Metodyka kształtowania potrzeb i zainteresowań krajoznawczych
Metoda inwentaryzacji krajoznawczej
Metody kształtowania potrzeb i zainteresowań krajoznawczych w powiązaniu z turystyką.
Wśród potrzeb człowieka, które mogą być zaspokajane przez uprawianie turystyki i działalność krajoznawczą można wyróżnić:
Tzw. potrzeby biologiczne:
- potrzebę przebywania w świetle słonecznym
- potrzebę ciszy
- potrzebę wypoczynku fizycznego i aktywizacji ruchowej całego organizmu
- potrzebę kontaktu z zielenią, przyrodą
- potrzebę zmiany środowiska
Turystyka krajoznawcza stwarza też warunki do realizacji potrzeb psychicznych, które są powiązane z potrzebami biologicznymi.
Z systemu potrzeb człowieka, a także zainteresowań oraz aspiracji wynika motywacja do uprawiania turystyki, w tym turystyki krajoznawczej np. motywy związane z pragnieniem udania się do określonego kraju lub miejscowości.
Motywy praktyczne:
- poznawanie procesów produkcyjnych
- wykonywania prac krajoznawczych przy pomocy sprzętu technicznego
- wykonywanie map, szkiców, blok diagramów, filmów, nagrań, pomocy naukowych, organizowanie wystaw.
Wg Z Kruczaka główną metodą praktyczną jest obserwacja, która jest podstawowym środkiem za pomocą, którego krajoznawca odbiera i kształtuje swoje pojęcie o danym środowisku i jego elementach składowych.
Proces obserwacji zaczyna się od syntezy całości - pierwotnej, potem wyłania się z niej elementy rzeczy i zjawisk (analiza), a w końcu tworzy się obraz całości - synteza wtórna.
Inwentaryzacja pochodzi od słowa łac. INVENIRE znaczy znaleźć, spisać, ewidencjonować coś z natury, rejestrować. A inwentaryzacja krajoznawcza to jest opis i rejestracja aktualnego stanu obiektów ich walorów krajoznawczych mających znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze.
???
- zagospodarowania turystycznego danego regionu
- do kreowania atrakcji turystycznych
- do wyznaczania szlaków turystycznych
Co obejmuje inwentaryzacja:
- przedmioty i zjawiska znane i nieznane
- zagadnienia opracowane i nieopracowane
- przedmioty i obiekty użytkowe i muzealne
- zwyczaje i obyczaje
- legendy oraz dokumenty materialne i kultury narodowej
Wyróżnia się 3 formy inwentaryzacji
- rejestrowa - zawiera wykaz miejscowości wraz z opisem walorów krajoznawczych (np. inwentaryzacja Krajoznawcza woj. Mazowieckiego)
- profilowa (specjalistyczna) - zawiera informacje o jednym rodzaju obiektu wraz z ilustracjami i bibliografią - opisowi podlega jeden lub kilka elementów, np. inw. „Krzyży pokutnych na dolnym Śląsku”, „ atlas zabytków architektury w Polsce”
- Kompleksowa - zawiera pełną, wielostronną rejestracje walorów krajoznawczych w następującym układzie:
Ogólny opis (synteza) terenu
Opis miejscowości wg następującego klucza:
- nazwa, typ, położenie
- krajobraz
- przyroda ożywiona
- przyroda nieożywiona
- dzieje miejscowości
- kultura ludowa
- obiekty zabytkowe, budownictwo
- gospodarka
- zagospodarowanie turystyczne
Dokumentacja - tabele zbiorcze, mapy, plansze, zdjęcia, indeks miejscowości, nazwisk, bibliografia
Układ haseł - może być różny we wszystkich rodzajach inwentaryzacji
- topograficzny - wg miejscowości
- rzeczowy - wg rodzajów obiektów
- chronologiczny - wg daty powstania
Poszczególne hasła szereguje się alfabetycznie.
Kolejne etapy inwentaryzacji :
Pierwszym etapem jest zebranie wszelkich materiałów źródłowych publikowanych i niepublikowanych z urzędów wojewódzkich, oddziałów PTTK, z wydziałów kultury fizycznej turystyki, z wydziałów kultury od głównego konserwatora zabytków i głównego konserwatora przyrody. Z
Przeglądamy katalogi zabytków, rejestry form ochrony przyrody, rejestry ogrodów, katalogi wystaw, wykaz zakładów przemysłowych udostępnionych do zwiedzania
Sporządzenie wykazu zebranej literatury i materiałów źródłowych, opracowanie planu pracy
Przeprowadzenie badań terenowych obejmujących obserwacje z autopsji, wywiady z miejscową ludnością, lokalizacje obiektów na podkładzie mapy, opisy obiektów, wykonanie rekomendacji topograficznej i ocenę stanu zachowania obiektu
Opracowanie redakcyjne zebranego materiału, synteza opracowania inwentnaryzacyjngo, opis redakcja tekstu i nadanie mu odpowiedniej formy broszury, kolekcji
Klasyfikacja topograficzna:
Służy do określenia założenia obiektu lub waloru krajoznawczego. Symbol klasyfikacji topograficznej składa się z 2 (miasta naprawach powiatu grodzkiego bez dzielnic administracyjnych) lub 3 członów cyfrowych oraz członu tekstowego.
Poszczególne człony oddzielane są kropkami.
Pierwszy człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest 2 cyfrowym oznaczeniem województwa wg. Kolejności alfabetycznej.
Np. 12.66. Gliwice, ul Krzywoustnego 2
8.2/4.6, 6.2/
Symbol klasyfikacji topograficznej |
Sporządzający kartę |
Symbol klasyfikacji rzeczowej |
Data penetracji terenowej |
Opis obiektu lub waloru krajoznawczego wg zasad poznanych na stronie
Karty inwentaryzacyjne zgrupowane są w kartotece. Powinny być uszeregowane wg zasad klasyfikacji topograficznej…
Bibliografia |
|
Drugi człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest 2 cyfrowym oznaczeniem powiatu w danym województwie
W pierwszej kolejności uwzględnia się (alfabetycznie) powiaty ziemskie
Czyli Np. 12.66. Gliwice, ul Krzywoustnego 2
8.2/4.6, 6.2/
Trzeci człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest 2 cyfrowym znaczeniem gminy w danym powiecie.
Stosuje się kolejność alfabetyczną, uwzględniając najpierw gminy miejskie, a później pozostały gminy miejsko wiejskie i gminy wiejskie.
W kilku przypadkach siedziba gminy stanowi odrębny powiat grodzki i wówczas rozpoczyna się odliczanie gmin, począwszy od samodzielnych miast.
Odrębny podział administracyjny przyjęto dla miasta stołecznego Warszawy, jest to powiat warszawski „31” z podziałem na 11 gmin (dzielnic)
07.31.04 Warszawa Centrum, aleja Jana Pawła II 2
- oznacza:
07 - województwo mazowiecki
31 - powiat warszawski
04 - gmina centrum
Warszawa centrum - tj. część (gminy) warszawy
Aleja Jana Pawła II 2- posesja nr 2 przy alei Jana Pawła 2
12.66 Gliwice, i ulica Krzywoustnego 2
12.69 Katowice (Giszowiec) ul Karolinki 2
- oznacza
12 - województwo śląskie
69 - miasto Katowice ( na prawach powiatu)
Katowice Giszowiec - dzielnica Giszowiec
Ulica Karolinki 2 - posesja nr 2 przy ulicy Karolinki
Klasyfikacja Rzeczowa
Jednostką podstawową klasyfikacji rzeczowej jest obiekt lub walor krajoznawczy
Symbol klasyfikacji rzeczowej składa się z 2 członów jednocyfrowych, przedzielonych kropkami
Np. 1.2 - co oznacza: krajobraz, punkty i ciągi widokowe.
Pierwszy człon klasyfikacji rzeczowej jest jednocyfrowym oznaczeniem grupy obiektów lub walorów inwentaryzacyjnych
1 środowisko przyrodnicze
2) obiekty archeologiczne
3) zabytki architektury i urbanistyki
4) upamiętnione miejsca historyczne
5) zabytki techniki
6) muzea archiwa, zbiory
7) obiekty i ośrodki kult ludowej
8) obiekty współczesne (powstałe po 1945)
Ad 1) obiekty związane z budową geologiczną np. odkrywki jaskinie
Charakterystyczne formy rzeźby terenu np. ostańce grzędy skalne
1.2 krajobraz, Punty i ciągi widokowe
1.3 wody powierzchniowe (rzeki jeziora bagna źródła)
1.4 parki narodowe rezerwaty przyrody parki krajobrazowe
15. uniki przyrody ożywionej i nieożywionej
1.6 parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne
1.7 grupy starodrzewne aleje okazy drzew egzotycznych, głazy narzutowe, inne obiekty godne uznania za pomniki przyrody
Ad2
2.1 grodziska, pozostałości osad prehistorycznych
2.2 rezerwaty archeologiczne
2.3 cmentarzyska, groby pojedyncze
2.4 dawne miejsca produkcji (kopalnia krzemienia pozostałości dawnego hutnictwa)
2.5 miejsca i zabytki kulturowe
Ad3
3.1 Założenia miejskie
3.2 Budynki mieszkalne
3.3 Pałace dwory
3.4 Obiekty i zespoły sakralne
3.5 Obiekty użyteczności publicznej
3.6 Obiekty ochronne warownie
3.7 Budynki gospodarcze
3.8 Obiekty tzw. małej architektury np. pawilony ogrodzenia fontanny
Ad 4
4.1 Miejsca bitew
4.2 Miejsca innych wydarzeń historycznych
4.3 Miejsca męczeństwa z czasów II wojny światowej
4.4 Cmentarze mauzolea, samotne mogiły
4.5 Pomniki
4.6 Tablice pamiątkowe
4.7 Miejsca związane z wybitnymi ludźmi
4.8 Kamienne pomniki danego prawa np. kapliczki i krzyże pokutne
Ad 5
5.1 Obiekty przemysłowe i rzemieślnicze
5, 2 Obiekty transportu i komunikacji
5.3 Budowle hydrotechniczne i wartowe
Ad 6
6.1 Muzea i zbiory
Ad 7
7.1 Rozplanowanie przestrzenne wsi
7.2 Obiekty i zespoły sakralne
7.3 Chałupy, zagrody
7.4 Budynki gospodarcze przemysłowe
Ad.8
8.1 Założenia przestrzenne
8.2 Obiekty użyteczności publicznej
8.3 Budynki mieszkalne
8.4 Obiekty transportu i komunikacji
Obiekty rolnicze
Tradycyjne imprezy kulturalne, sportowe, targi, wystawy, festiwale.
Dokumentacja Inwentaryzacyjna obejmuje:
Dokumentację bibliograficzną, ikonograficzną i kartograficzną
Dokumentacja bibliograficzna - umieszcza się ją po opisie, na dole karty lub na ostatniej karcie. Wskazuje źródła informacji zawartych w opisie oraz rozszerza informacje o obiekcie lub walorze
Ikonograficzna - dołącza się ją do karty inwentaryzacyjnej obiektu lub waloru, najczęściej umieszczając ją w kopertach.
Składają się na nią:
Fotografie, rysunki i szkice.
Każdy z nich opatruje się podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem złożonym z symbolu klasyfikacji topograficznej karty inwentaryzacyjnej oraz rzeczowej
Dokumentacja kartograficzna - obejmuje wszelkie szkice map i planów
Każdy plan lub szkic opatruje się podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem, złożonym z symboli klasyfikacji topograficznej, podobnie jak ikonograficzna.
Karty inwentaryzacyjne wraz z cała dokumentacją są przechowywane w regionalnych pracowniach krajoznawczych PTTK
Są one udostępniane w postaci
- zbioru kart inwentaryzacyjnych
- wykazu (z krótkim opisem) zinwentaryzowanych obiektów krajoznawczych
Zbiór kart inwentaryzacyjnych jest bezpłatnie udostępniany wszystkim zainteresowanym osobom prawnym i fizycznym
Autorzy planu przestrzennego zagospodarowania proponują podział miejscowości krajoznawczych na
- centra krajoznawcze
- ośrodki krajoznawcze
- miejscowości krajoznawcze
Rys. Atrakcyjność turystyczna (powinno być na ksero jak nie to bardzo mi przykro ;)
Centra krajoznawcze- to duże miasta (względnie zespół miast ściśle ze sobą powiązanych funkcjonalnie i przestrzennie), które stanowią przedmiot najwyższego zainteresowania turystów ze względu na bogactwo nagromadzonych tutaj walorów krajoznawczych oraz charakter wielko miejski oraz związany z nim wysoki poziom usług rozrywkowych i handlowych.
W Polsce wyróżnia się 10 wielkich centrów krajoznawstwa podzielonych na 4 grupy
Ze względu na podobieństwo zjawisk w nich występujących.
1 grupa:
Warszawa, Kraków, Trójmiasto, Gdańsk
Miasta te posiadają
- dużą koncentrację różnorodnych walorów krajoznawczych
- wykształcone cechy wielkomiejskie
- rozbudowana baza noclegowa i duży ruch turystyczny.
2 grupa:
Wrocław, Poznań
Miasta ponad półmilionowe, o bogatych walorach krajoznawczych z dominacją obiektów (i zespołów) zabytkowych, silne ośrodki gospodarcze, naukowe i kulturalne.
3 grupa:
Toruń, Lublin, Szczecin
Najmniejsze z grup wielkich centrów, dysponujące wybitnymi walorami krajoznawczymi, z przewagą zabytków.
4 grupa:
Łódź, konurbacja katowicka
Rozwijające się ośrodki wielkomiejskie o uboższych, ale różnorodnych walorach krajoznawczych.
Ośrodek krajoznawczy to miasto o wielkości i funkcjach ponadlokalnych, charakteryzujący się skupieniem atrakcji dla turystyki i wartościowych walorów krajoznawczych oraz odpowiednim wyposażeniem usługowym i w miarę poprawnym zagospodarowaniem.
Wliczono tu miasta mające poniżej 5000 mieszkańców, jeżeli zgrupowanie walorów jest w nich znaczące, np. Kazimierz dolny, - przykład kamienica braci Przybyłów (rynek), kamienica Cejlowska, ruiny zamku, spichlerze; Frombork jakiś przykład obiektu zabytkowego z miasta
Łącznie jest 62 takich miejscowości.
Miejscowości krajoznawcze: z zespołami obiektów i obiektami rozproszonymi - wliczono tu wszystkie miejscowości, które charakteryzują się walorami krajoznawczymi wyższej rangi, a nie są centrami ani ośrodkami krajoznawczymi.
Mamy 510 miejscowości krajoznawczych w Polsce np. Czersk nad Wisłą, Kozłówka w woj. Lubelskim - zespół pałacowo-parkowy, Baranów Sandomierskich.
Obiekty krajoznawcze
- występują w odosobnieniu, rozproszeniu, poza ośrodkami miejskimi, a są godne zwiedzenia ze względu na cechujące je wartości.
Góra Św. Anny - na wyżynie śląskiej, zamek Książ,
Pieskowa skała - zamek,
Skansen - Muzeum wsi Kieleckiej - Tokarnia
Zjawiska krajoznawcze
- współczesne lub tradycyjne przejawy życia kultury budzące zainteresowanie turystów.
Przykład tradycyjnej kultury ludowej - Lipnica Murowana
Kompleks krajoznawczy
- najwyższa forma koncentracji walorów krajoznawczych.
Jego elementami składowymi są obiekty, zespoły, które łącznie tworzą koncentrację przestrzenną
- Wyodrębniającą się całość
Obiekty lub zespoły winny w kompleksie zachować względną bliskość np. Ostrów Tumski we Wrocławiu.
Walory krajoznawcze ich podział:
Za walor turystyczny o treści krajoznawczej, zwanej dalej walorem krajoznawczym, uważa się obiekt materialny lub przejaw kultury duchowej stanowiącej przedmiot zainteresowania turystów.
Może to być forma przyrodnicza pochodzenia naturalnego, bądź antropogenicznego, będącą wynikiem działalności człowieka.
Podstawowym warunkiem uznania obiektu (zjawiska) za walor turystyczny - krajoznawczy, oprócz cech budzących zainteresowanie turystów, jest jego czytelność w krajobrazie, pozwalająca na percepcję zmysłową.
Uniwersalne pojęcie walorów krajoznawczych zaprezentowała R. Przybyszewska Gudellis i zespół:
Za walory krajoznawcze uważa zespół dóbr naturalnych i antropogenicznych, które dzięki swemu znaczeniu poznawczemu estetycznemu, dydaktycznemu, i patriotycznemu stanowią lub mogą stanowić w przyszłości przedmiot zainteresowania turystycznego.
Rys. Walory krajoznawcze Ksero
Środowisko to „ogół elementów przyrodniczych, szczególnie powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze atmosferyczne, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, które znajdują się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconym w wyniku działalności człowieka” (ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska 31.01.1980r.)
W tak rozumianym pojęciu wyróżnia się:
- środowisko naturalne, geograficzne, człowieka, i przyrodnicze.
Środowisko naturalne to część biosfery stworzonej przez przyrodę pozostająca bez ingerencji sił i środków innych niż przyrodnicze. Na zamieszkałych przez człowieka obszarach kuli ziemskiej, środowisko naturalne w rozumieniu tej definicji praktycznie nie występuje.
Środowisko geograficzne to część biosfery przekształcona głównie przez człowieka. W skład tego pojęcia wchodzą obszary rolnicze, rekreacyjne, tereny osiedlowe i tym podobne. W środowisku geograficznym obserwuje się znaczne zmiany, wynikające z różnorodnych zanieczyszczeń, jego degradacje, hałas i tym podobne.
Środowisko człowieka to środowisko, w którym - oprócz praw fizycznych i biologicznych - funkcjonują także prawa społeczne, którym podporządkowane jest istnienie i funkcjonowanie człowieka.
Wyszukiwarka