WYŻSZA SZKOŁA INFORMATYKI I EKONOMII
TOWARZYSTWO WIEDZY POWSZECHNEJ
W OLSZTYNIE

WYDZIAŁ SOCJOLOGII I PEDAGOGIKI

Kierunek: Pedagogika Resocjalizacyjna i Penitencjarna

Emilia Cybulska

Grzegorz Cybulski

„Wprowadzenie do Pedagogiki”

Spis treści:

1. Pedagogika jako dyscyplina naukowa a nauki pogranicza.

2. Uwarunkowania ewolucji i tożsamości pedagogiki.

3. Pedagogika ogólna a pozostałe subdyscypliny pedagogiczne.

4. Teoretyczny i praktyczny charakter pedagogiki.

5. Podstawowe kategorie pedagogiczne.

1. Pedagogika jako dyscyplina naukowa a nauki pogranicza.

Socjologia, psychologia jako nauki ściśle związane z pedagogiką

Badacze pedagodzy bardzo często korzystają zarówno z kategorii pojęciowych socjologii, jak i z teorii socjologicznych, w celu uzyskania wyjaśnień zaobserwowanych w świecie edukacji faktów. Jest tak dlatego, że praktyki edukacyjne zachodzą w obrębie grup społecznych , zależą od wielu zjawisk , które stanowią przedmiot badań socjologii. W takich przypadkach pedagogika nie dysponuje własnymi kategoriami pojęciowymi, ponieważ nie zajmuje się badaniem procesów społecznych. Jest to domena socjologii, która takie pojęcia posiada. Praktyka edukacyjna przebiega także w ścisłym związku ze zjawiskiem, które stanowią przedmiot badań psychologii. Sytuacja ta ma szczególnie miejsce, gdy badania pedagogiczne dotyczą uczniów czy poszerzania się ich zdolności życiowych pod wpływem oddziaływań edukacyjnych. Badacz próbujący oszacować efekty realizowanego w szkole programu wychowania moralnego musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Różnica pomiędzy tymi pomiarami może świadczyć o efektywności programu. Zauważamy, że problem takich badań dotyczy przedmiotu pedagogiki, który zredukowano do wychowania moralnego, będącego świadomym i celowym działaniem pedagogicznym zmierzającym do osiągnięcia względnie stałych zmian rozwojowych w formułowaniu przez wychowanków ocen moralnych. Ta definicja w jednej ze swych części dotyczy kategorii pojęciowej psychologii - rozwoju moralnego człowieka. Psychologowie analizują gotowość dziecka do myślenia moralnego, poziom jego dojrzałości emocjonalnej i społecznej koniecznej do rozwiązywania problemów moralnych, oceniania zachowań innych ludzi. Pedagog musi znać te zagadnienia i dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów. Pojęcia, teoria i metoda badań zaczerpnięte z psychologii pozwalają rozwiązać problem dotyczący faktów edukacyjnych, ściślej - skuteczności oddziaływań wychowawczych.

Psychologia , podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki edukacyjnej. W zasadzie na każdym niemal kroku pedagog natyka się na pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę i zachowanie się człowieka. W tym miejscu należy jednak zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny, jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Te jednak służą testowaniu, weryfikowaniu teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej, jaką jest wychowanie czy nauczanie. Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają praktykę edukacyjną oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska psychiczne i społeczne.

Jak widać, psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej. Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej. Psychologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów stanowią orientację dla interwencji edukacyjnej. Podobnie krytycznego wglądu w procesy edukacyjne dostarcza wiedza socjologiczna.

Nauki, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych wraz z pedagogiką.

Oprócz psychologii i socjologii, pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśnienia faktów edukacyjnych. Jest to m.in. medycyna (pedagogika specjalna), prawo (pedagogika resocjalizacyjna), ekonomia (pedagogika społeczna, pedagogika ogólna), antropologia (pedagogika ogólna, teoria wychowania).
Medycyna porusza aspekt uwarunkowań procesu wychowawczego (biologiczne podstawy uczenia się i zapamiętywania), jak również higieny osobistej, szkolnej oraz pracy. Prawo, to dział pedagogiki specjalnej (pedagogika resocjalizacyjna) zajmujący się nauczaniem i wychowaniem osób z zaburzonym zachowaniem i niedostosowanie społecznie. Istotą pedagogiki resocjalizacyjnej jest opis i wyjaśnianie procesów zachodzących pomiędzy wychowankiem a wychowawcą, a jako dyscypliny naukowej jest formowanie zaleceń i wdrażanie projektów zmian w procesie kształtowania człowieka. Pewną rolę w wychowaniu odgrywa również ekonomia, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń. Antropologia natomiast jest nauką, która zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako społeczności.

Filozofia jako dyscyplina podstawowa pedagogiki

Inny status niż opisane powyżej nauki ma filozofia, traktowana jako dyscyplina podstawowa pedagogiki. Podczas gdy psychologia i socjologia dostarczają pojęć potrzebnych do wyjaśnienia faktów edukacyjnych, filozofia dostarcza ogólnej i abstrakcyjnej refleksji nad nimi. Pozwala uporządkować kategorie nadające znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnić zróżnicowane sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. Jeden z działów filozofii - ontologia - stawiając pytania o naturę bytu, stawia także pytania o sposoby istnienia edukacji. Czy świat edukacyjny istnieje obiektywnie, a więc jest taki sam dla wszystkich podmiotów działań pedagogicznych? Z kolei epistemologia - drugi wielki dział filozofii - stawia pytania o naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to pytania zarówno o naturę naukowego poznania faktów edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez uczniów.

Nauki współpracujące z pedagogiką - ogólny schemat

1. Nauki pedagogiczne
• historia wychowania,
• kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki),
• antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka),
• biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania),
• psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
• socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu),
• filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości),
• teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej).

2. Nauki współdziałające z pedagogiką
   a) nauki realne, jak
   • higiena z naukami medycznymi,
   • ekonomika oświaty i kształcenia,
   • demografia,
   b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak
   • cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
   • prakseologia (nauka o działaniu),
   • logika z metodologią nauk i naukoznawstwem,
   c) nauki aksjologiczne:
   • estetyka (nauka o pięknie),
   • etyka (nauka o moralności).

2. Uwarunkowania ewolucji i tożsamości pedagogiki.

PEDAGOGIKA - z gr. paidos - dziecko, chłopiec; ago - prowadzę; agagos - prowadzący.

Paidagogos (παιδαγωγός) - od pais - chłopiec, ago - prowadzę; „prowadzący chłopca” -
w starożytnej Grecji niewolnik prowadzający dziecko na miejsce ćwiczeń fizycznych (do palestry - ćwiczono głównie pentathlon). Całość czynności paidagogosa - paidagogija.

Paidagogike techne - wiedza o wychowaniu, wymagana od paidagogosa.

Współcześnie pedagogia - zespół czynności i umiejętności wychowawczych. Może być:

• twórczym oddziaływaniem na dzieci i młodzież, płynącym z talentu wychowawcy - graniczy wtedy ze sztuką, a nawet staje się „sztuką sztuk”;

• rzemieślniczym naśladowaniem wzorów postępowania wychowawczego - techniką pedagogiczną, którą m.in. można przekazać kandydatom na wychowawców.

• Pedagogika wyrosła na gruncie filozofii. Poglądy filozofów, nawet starożytnych, widoczne są również w wielu współczesnych koncepcjach pedagogicznych. Holistyczny obraz świata,
  w którym nie ma zróżnicowania bytu na „ja” i „świat”, występuje w supernauczaniu, nauczaniu integralnym, całościowym i łącznym. Filozofia Sokratesa - przewija się obecnie w pedagogice dialogu i spotkania, w metodach heurystycznych. Platon - pedagogika ideałów, pedagogika wartości.

• Arystoteles - pedagogiki: tomistyczna, humanistyczna, hermeneutyczna. Archimedes - pedagogiki: scjentystyczna, eksperymentalna, empiryczna.

Według większości historyków pedagogiki staje się ona nauką dopiero w początkach XIX wieku. W 1809 r. katedrę filozofii w Królewcu po I. Kancie obejmuje J. F. Herbart i oddziela pedagogikę od filozofii - prowadzi seminaria z pedagogiki; po powrocie na uniwersytet
w Getyndze w 1833 r. opracowuje system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Główny cel wychowania - ukształtowanie charakteru moralnego, główne środki - wyrobienie karności i nauczanie wychowujące. Zapoczątkował nowy kierunek dydaktyczny, później nazwany herbartyzmem.

Polska początku XIX wieku:

Józef M. Hoene-Wroński - „Filozofia pedagogii” (1822): głównym celem wychowania „stworzenie się własne” człowieka.

Bronisław F. Trentowski - „Chowanna” (1842): pedagogika jako „systematyczna umiejętność mająca na celu wskazanie człowiekowi środków i dróg, jak ma nieść własne lub obce dziecię do prawdziwego dojrzenia, czyli pełnoletniości”.

Teodor Sierociński - pierwszy podręcznik pedagogiki: „Pedagogika, czyli nauka o wychowaniu” (1846)

Przełom w uprawianiu pedagogiki pod wpływem psychologii eksperymentalnej

. Lipsk, Niemcy - Wilhelm Wundt tworzy pierwsze psychologiczne laboratorium eksperymentalne (1879). Prowadzone m.in. empiryczne badania pedagogiczne nad wychowawczym i szkolnym rozwojem dzieci i młodzieży oraz nad problemami dydaktyki i higieny nauczania. Oparta na tych badaniach pedagogika naukowa - przełom XIX i XX wieku. Nowa eksperymentalna wiedza o dziecku i jego wychowawczym rozwoju - pedologia (w Polsce -
J. Ochorowicz, J. Dawid, J. Joteyko, M. Grzegorzewska, później J. Korczak)

3. Pedagogika ogólna a pozostałe subdyscypliny pedagogiczne.

Pedagogika ogólna - nauka teoretyczna będąca podstawą tworzenia się tzw. subdyscyplin pedagogicznych. O tyle o ile subdyscypliny pedagogiczne mają raczej charakter stosowany, o tyle pedagogika ogólna ma charakter nauki teoretycznej (czy też podstawowej). Jest to jakby podstawowy system pojęć i twierdzeń, wspólny dla wszystkich nauk pedagogicznych. Różni teoretycy mają na ten temat różne zdania.

Stefan Wołoszyn - określa pedagogikę ogólną jako ogólne rozważania dotyczące filozoficznych, biologicznych, psychologicznych i społeczno-historycznych podstaw i założeń wychowania. Odnoszą się one do sensu, celu, środków, form procesu wychowawczego.

Kazimierz Sośnicki- uważa, że pedagogika ogólna to teoria wychowania, która ustala ideał wychowania i normy postępowania umożliwiające jego skuteczną realizację. Pedagogika bada istotę wychowania, zagadnienia, doświadczenia, cele wychowania, jego zasady i wartości na których się opiera.

Zygmunt Wiatrowski- jest autorem najbardziej współczesnego podejścia. Wskazuje on na istnienie wąskiej i szerokiej definicji pedagogiki ogólnej. W znaczeniu szerokim jest to tradycyjnie pojmowana dyscyplina (tak jak przedstawiał ją Sośnicki). W znaczeniu wąskim zalicza się ona do subdyscyplin pedagogicznych, która ma badać podstawowe zagadnienia metodologiczne, zagadnienia reprezentacji instytucjonalnej i personalnej. Ma stanowić podstawowy system pojęć i twierdzeń pedagogicznych.

Subdyscypliny pedagogiki

andragogika - nauka zajmująca się osobami dorosłymi

historia wychowania - zajmuje się historią myśli pedagogicznej

pedagogika ogólna

teoria wychowania

dydaktyka ogólna - nauka zajmująca się procesami uczenia

pedeutologia - nauka zajmująca się osobą nauczyciela

4. Teoretyczny i praktyczny charakter pedagogiczny.

Pedagogika jest nauką zarówno teoretyczną, jak i praktyczną. Z teoretyczną wiedzą pedagogiczną związane są wartości poznawcze, takie jak: racjonalność, obiektywność. Z praktyką pedagogiczną związane są wartości leżące u podstaw procesu wychowania, kształcenia, samo kształtowania, takie jak: wiedza, umiejętności, dobro, piękno, tolerancja, współdziałanie, dialog, użyteczność.
Stefan Wołoszyn pisze, że współczesne nauki o wychowaniu, zastanawiają się nad sensem życia i wychowania dzisiejszego człowieka w teraźniejszej zmiennej cywilizacji technicznej. Stwierdza, że nie ma wiedzy i poglądów naukowych bez prześwietlającego je pierwiastka filozoficznego. Sztuka wychowania jest współcześnie zastępowana przez zróżnicowany i wyspecjalizowany system dyscyplin pedagogicznych. Nauki o wychowaniu muszą opierać się na dyscyplinach pomocniczych, ale muszą też same umieć rozumieć, opisywać i wyjaśniać zastaną rzeczywistość, muszą budować pedagogiczne empiryczne teorie indukcyjne, pedagogiczne teorie aksjologiczne i prakseologiczne

Według Stanisława Palki rozważania pedagogiczne należy ująć z perspektywy praktyki edukacyjnej, czyli z perspektywy praktyków - nauczycieli, co może stać się źródłem inspiracji dla rozwoju teoretycznej wiedzy pedagogicznej. Takie ujęcie może zlikwidować rozdźwięk między teorią a praktyką pedagogiczną, usunąć wzajemną nieufność teoretyków i praktyków.
Analiza związków i odrębności teoretycznej wiedzy pedagogicznej i praktyki edukacyjnej stwarza możliwości refleksji pedagogicznej istotnej dla samoświadomości naukowej pedagogów i użytecznej współcześnie. Istotne jest również wykazanie związków praktyki edukacyjnej z teorią pedagogiczną, co stanowi wartość poznawczą i społeczną nauk pedagogicznych, a także wartość dla kształcenia młodej kadry pracowników naukowych w dziedzinie pedagogiki.

Stefan Wołoszyn stwierdza, że sztuka wychowania jest współcześnie zastępowana przez zróżnicowany i wyspecjalizowany system dyscyplin pedagogicznych. Nauki o wychowaniu muszą opierając się na dyscyplinach pomocniczych, ale muszą też same umieć rozumieć, opisywać i wyjaśniać zastaną rzeczywistość, muszą budować pedagogiczne empiryczne teorie indukcyjne, pedagogiczne teorie aksjologiczne i prakseologiczne teorie projektująco - optymalizacyjne.

4. Podstawowe kategorie pedagogiczne.

PODSTAWOWE KATEGORIE PEDAGOGIKI KOTŁOWSKIEGO

wychowanie - działanie w celu rozwoju osobowości człowieka przez włączanie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości akt pedagogiczny - każda świadoma czynność człowieka zorientowana na cel wychowawczy; akty składają się z działań wychowawczych działanie wychowawcze - analiza istniejących sytuacji wychowawczych; refleksja nad sytuacją pod kątem określonego celu wychowawczego; obmyślenie sposobu postępowania prowadzącego do osiągnięcia celu; sam czyn wychowawczy mający na celu wywołanie pożądanych zmian; oddziaływanie pedagogiczne - składa się z ciągu aktów pedagogicznych,( powiązanych ze sobą i ukierunkowanych na cel wychowawczy ) proces wychowawczy - współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia celu pedagogicznego fakty pedagogiczne - efekty pojedynczych aktów lub procesów wychowawczych; strukturę faktu pedagogicznego tworzą : pożądany stan świadomości wychowanka; oparte na nich działania wychowawcze; nowe sytuacje wychowawcze; cel wychowania - to, do czego pedagog powinien dążyć w poszczególnych aktach pedagogicznych. Jest on wartością.

PODSTAWOWE KATEGORIE PEDAGOGIKI TARNOWSKIEGO

Spotkanie - ( wychowanie )- to w wymiarze wertykalnym ( horyzontalnym ) spotkanie z Opatrznością, gdzie odkrywa się najgłębszy, absolutny, transcendentny wymiar rzeczywistości ; w wymiarze horyzontalnym to spotkanie z drugim człowiekiem - wychowawcą ; Człowieczeństwo - pierwotna baza wszelkiego wychowania, gdzie wychowanie pomaga odnaleźć najgłębsze „ja” ; Permanencja - traktowanie wychowania jako niekończącego się procesu ; Inter- i Intraakcyjność - oddziaływanie na siebie wychowanka i wychowawcy ; jest to także samowychowanie ( otwarcie na wartości ) ; Nieokreśloność - jest to podstawa właściwości sytuacji wychowawczej, wymagająca stałego otwierania się na nowości przy pełnej świadomości ; Transgresyjność - stała zdolność do przekraczania samego siebie i przezwyciężania paradoksu pomiędzy „ja” powierzchownym a „ja” głębokim .

---