Koncepcja szpitala promującego zdrowie
1. Definicja promocji zdrowia
2. Światowa koncepcja promocji zdrowia
3. Promowanie zdrowia w środowisku szpitalnym
4. Narodowy program zdrowia
5. Koncepcja szpitala promującego zdrowie
Definicja promocji zdrowia
Zdrowie człowieka ma ogromne znaczenie dla funkcjonowania jednostki i całego społeczeństwa. Jedną z wielu definicji zdrowia jest definicja Jana Kostrzewskiego „Zdrowiem społecznym ludzi jest nie tylko brak chorób oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego jednostek składających się, na dane społeczeństwo ale również harmonijny rozwój naturalny ludności oraz takie warunki otoczenia które sprzyjają zdrowiu ludności.” Ruch społeczny na temat poprawy stanu zdrowia ludności rozpoczął się w latach siedemdziesiątych po opublikowaniu raportu Lalonda (kanadyjski minister zdrowia). Zwrócono wówczas uwagę na stan zdrowia, na który składają się czynniki: biologia, otaczające środowisko, styl życia ,oraz działania systemu opieki zdrowotnej. Zakwestionowano myślenie, że opieka medyczna równa się zdrowiu. Rzeczywisty wpływ opieki medycznej na stan zdrowia oceniono na 10%. Rozwinęła się nowa dziedzina: Promocja Zdrowia.
Światowa koncepcja promocji zdrowia
Na przełomie lat 70/80 XX wieku zrodziła się nowa koncepcja: „Zdrowie dla wszystkich do roku 2000” Pierwsze jej próby definiowania powstały w Ałma - Acie w 1974 roku, a następnie na Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie w 1986 roku, na której powstała Karta Ottawska Promocji Zdrowia. Według tej koncepcji „promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym każdemu człowiekowi zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, w sensie jego poprawy i utrzymania w celu osiągnięcia całkowitego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego” ()
Karta z Bangkoku definiuje działania, zobowiązania i deklaracje niezbędne do ukierunkowania się poprzez promocję zdrowia na czynniki determinujące zdrowie w zglobalizowanym świecie ()
Karta z Bangkoku potwierdza, że polityka i partnerstwo służące wzmocnieniu społeczności, poprawie stanu zdrowia oraz równości w zdrowiu powinny być w centrum rozwoju krajowego i światowego.
Karta z Bangkoku stanowi dopełnienie i rozbudowuje wartości, zasady i działania strategiczne promocji zdrowia ustanowione w Karcie Ottawskiej Promocji Zdrowia oraz rekomendacje kolejnych światowych konferencji, które zostały potwierdzone przez państwa członkowskie na Światowych Zgromadzeniach Zdrowia. Karta z Bangkoku adresowana jest do osób, grup i organizacji, które mają podstawowy wpływ na zdrowie, w tym do: rządów i polityków na wszystkich szczeblach, społeczeństwa obywatelskiego, sektora prywatnego, organizacji międzynarodowych oraz społeczności związanej ze zdrowiem publicznym.
Aby zrealizować plany i zamierzenia w dziedzinie promocji i poprawy zdrowia ŚOZ zaprojektowała i rozpowszechniła szereg projektów, które szybko zostały zaadoptowane do warunków poszczególnych krajów. Do działań na rzecz zdrowia włączyły się jednostki i społeczności lokalne, a także określone siedliska.
Do takich projektów należą: ”Zdrowe miasta”, „Zdrowe miejsce pracy”, Szkoła promująca zdrowie”, „Szpital promujący zdrowie” oraz projekty pokrewne jak “CINDI”, “Szpital przyjazny dziecku”.
Promowanie zdrowia w środowisku szpitalnym
Promowaniem zdrowia w środowisku szpitalnym zajęto się początkowo (1989/90) na zasadach ogólnych działań profilaktycznych w miejscu pracy. Dopiero z upływem czasu powstał “czysty” projekt “Szpitala Promującego Zdrowie” Warto zaznaczyć, że pierwsza Międzynarodowa Konferencja Szpitali Promujących Zdrowie odbyła się w Warszawie w 1993 roku. Polska Sieć Szpitali Promujących Zdrowie powstała w 1992 roku jako jedna z pierwszych w Europie i obecnie liczy ponad 80 szpitali członkowskich z całego kraju co czyni ją największą siecią europejską.
W konsekwencji powstania Europejskiej Karty Dziecka w szpitalu i innych dokumentów rangi międzynarodowej opracowano projekt Szpitala Przyjaznego Dziecku, którego celem jest stworzenie jak najkorzystniejszych warunków pobytu dziecka w szpitalu. Realizacja programu odbywa się poprzez stworzenie odpowiedniej atmosfery, stałego kontaktu dziecka z rodzicami, najbliższymi osobami, wzajemne uczenie się personelu i opiekunów bycia z dzieckiem w chorobie. W Polsce projekt ten uzyskuje coraz większe rozpowszechnienie.
CINDI jest programem opartym na strategii zdrowia dla wszystkich w odniesieniu do zapobiegania i zwalczania chorób niezakaźnych. Polega on na połączeniu promocji zdrowia z rozwojem współpracy międzysektorowej oraz ze społecznością lokalną. Ma on także zwiększyć udział profesjonalistów opieki zdrowotnej.
Działalność w dziedzinie promowania zdrowia w Polsce ulega stałemu rozwojowi dzięki zaangażowaniu ludzi pochodzących z różnych środowisk naukowych i zawodowych przy stale rosnącym zaangażowaniu takich sektorów jak: opieki zdrowotnej, edukacji narodowej i ochrony środowiska. W szeregu instytucji i instytutów naukowych resortu zdrowia powstały zakłady promocji zdrowia.
NARODOWY PROGRAM ZDROWIA
Narodowy Program Zdrowia realizowany jest w Polsce od 1990 roku[].
Na początku lat 80-tych Światowa Organizacja Zdrowia Biuro Regionalne dla Europy (WHO/EURO) przedstawiła strategię zdrowia pod nazwą “Zdrowie dla wszystkich”. Dokument ten został opublikowany w 1985 r. i zawierał 38 zadań dla poprawy zdrowia ludności.
Na bazie tego dokumentu WHO, w Polsce opracowano w 1987 roku, przyjęty do realizacji przez Komitet Rady Ministrów, dokument “Zdrowie dla wszystkich w roku 2000”. Była to pierwsza próba włączenia do działań na rzecz ochrony zdrowia wszystkich resortów, instytucji centralnych i całego społeczeństwa. W 1990 r. opracowano drugi dokument, który po raz pierwszy otrzymał nazwę Narodowy Program Zdrowia (NPZ).
W latach 1987-2000 opracowano pięć kolejnych wersji Programu. W końcu 1999 r., z inicjatywy m. in. Sejmowej Komisji Zdrowia, rozpoczęto w Ministerstwie Zdrowia prace nad nadaniem NPZ wyższego “statusu” oraz stworzeniem warunków do jego realizacji. Założono wydanie ustawy o Narodowym Programie Zdrowia.
W opracowanym w 1996 r. i aktualnie obowiązującym NPZ przyjęto:
Cel strategiczny: poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności.
Trzy główne kierunki osiągnięcia celu strategicznego: zmiany w stylu życia ludności, kształtowanie stylu życia i pracy sprzyjającego zdrowiu, zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych.
Osiemnaście celów operacyjnych:
1. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności.
2. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności.
3. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.
4. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem.
5. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych.
6. Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia.
7. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie występowaniu zaburzeń psychicznych.
8. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy.
9. Poprawa stanu sanitarnego kraju.
10. Zmniejszenie częstości wypadków, szczególnie drogowych.
11. Zwiększenie sprawności i skuteczności pomocy doraźnej w nagłym zagrożeniu życia.
12. Zwiększenie dostępności i usprawnienie podstawowej opieki zdrowotnej.
13. Zapobieganie występowaniu oraz skutkom wcześniactwa i małej urodzeniowej masy ciała.
14. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z ryzykiem rozwoju niedokrwiennej choroby serca.
15. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i zwiększenie efektywności leczenia nowotworów złośliwych szyjki macicy i sutka.
16. Stwarzanie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączenie się lub powrót do czynnego życia.
17. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.
18. Intensyfikacja profilaktyki próchnicy zębów i chorób przyzębia u dzieci, młodzieży oraz kobiet ciężarnych.
Konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia
Konstrukcja Narodowego Programu Zdrowia opiera się na kilku podstawowych założeniach:
Każdy z nas ponosi odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi.
W celu osiągnięcia maksymalnej skuteczności, inicjatywy na rzecz poprawy zdrowia
i związanej z nim jakości życia powinny być podejmowane wspólne i oparte na międzysektorowej współpracy działania.
W wyniku realizacji poszczególnych celów operacyjnych nastąpi wiele korzystnych zmian w stanie zdrowia ludności, w tym także zmniejszenie rozpowszechnienia i skutków głównych problemów zdrowotnych;
Istnieje potrzeba budowania zdrowotnej polityki publicznej. Polityka zdrowotna musi być budowana na wszystkich szczeblach i przez wszystkie podmioty życia publicznego, a podstawą tych działań powinny być założenia promocji zdrowia.
W 2000 roku opracowano zmodyfikowaną wersję Narodowego Programu Zdrowia uwzględniającą współczesne podejście do promocji zdrowia, aktualne uwarunkowania zdrowia i podstawowe problemy zdrowotne społeczeństwa polskiego. Dokument ten określa główne kierunki i zadania w długofalowych działaniach dla poprawy zdrowia ludności. Stanowi podstawę do podejmowania tych działań.
Podstawą znowelizowanej wersji NPZ jest koncepcja i strategia promocji zdrowia rozumianej jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych problemów zdrowotnych) oraz poprawę zdrowia poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeby i kompetencji w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych i zwiększanie potencjału zdrowia.
Zamieszczone w NPZ zapisy o sposobach realizacji zadań wskazują m.in. na tworzenie sieci zdrowych instytucji typu szkoła, szpital, gmina, czy zakład pracy. Wykonawcami i współwykonawcami zadań mają być resorty na szczeblu ministerialnym, wojewodowie oraz samorządy terytorialne. Główną przyczyną powoływania takich sieci jest potrzeba wbudowania zdrowia w różne organizacje i grupy społeczne.
Szpital jest idealnym miejscem promocji zdrowia. Jest miejscem gdzie ludzie zwrócili uwagę na zagrożenie zdrowia lub zostali dotknięci chorobą. Istnieje również wiele innych powodów z których wynika że to szpital powinien być inicjatorem promocji zdrowia nie tylko w otoczeniu wewnętrznym ale przede wszystkim w społeczeństwie lokalnym. Szpitale reprezentują zwykle szeroki poziom wiedzy w zakresie zdrowia i jego zagrożeń. Zatrudniają znaczną liczbę osób, które są zdolne oddziaływać na pacjentów i odwiedzających. Szpital ma szereg kontaktów z sąsiadującymi instytucjami udzielając świadczeń zdrowotnych i socjalnych. W konsekwencji idea promocji zdrowia może być rozpowszechniona w społeczeństwie lokalnym ze znaczącą rolą szpitala w tym procesie. Szpital jako instytucja konsumująca może stanowić istotny czynnik wpływający na gospodarkę rynkową np.: zwiększając popyt na zdrowsze produkty. Dotychczas promowaniem zdrowia obciążony był personel pielęgniarski. Nowoczesne podejście do tego zagadnienia wymaga zintegrowania wszystkich działów z włączeniem dyrekcji a następnie powołania zespołu do spraw promocji zdrowia w szpitalu. Zespołu który wchodzi w struktury szpitala, odgrywając równorzędną rolę w stosunku do innych ważnych zespołów w szpitalu.
Podstawowym zadaniem jest integracja ze społeczeństwem lokalnym. Szpital powinien wywierać duży wpływ na politykę zarządu lokalnego uwzględniającą potrzeby pro-zdrowotne ludności. Olbrzymie znaczenie ma współpraca z mediami, umożliwiająca edukację zdrowotną na dużą skalę: rozpowszechnianie zdrowego stylu życia. Następnym zadaniem jest stworzenie odpowiednich warunków pobytu pacjenta w szpitalu oraz osób odwiedzających. Środowisko fizyczne budynków szpitala ma wspierać, utrzymywać i poprawiać proces zdrowienia. Ma być wolne od dymu tytoniowego. Wymaga wzmożonego nadzoru nad sytuacją sanitarno-epidemiologiczną. Optymalizacja warunków pobytu chorego.
Następnym krokiem do realizacji tych zadań byłoby zmniejszenie zagęszczenia łóżek na salach, zastosowanie kolorystyki pomieszczeń poprawiającej samopoczucie pacjentów, wymiana oświetlenia na optymalne dla wzroku. ''Teren szpitala powinien być otoczony zielenią z trasami spacerowym”[6]. Dużą rolę powinna odgrywać rehabilitacja szpitalna promująca aktywność fizyczną. Pacjenci przebywający w szpitalu powinni mieć dostęp do ćwiczeń pomagających wyrobić pozytywne nawyki zdrowotne.
Następną jednostką mającą olbrzymi wpływ na kształtowanie nawyków zdrowotnych jest kuchnia i dział dietetyki. W Deklaracji Budapesztańskiej następnym założeniem jest „podniesienie jakości, urozmaicenie promujących zdrowie świadczeń żywieniowych pacjentów i personelu.”[] Paweł Chęciński w swoim artykule opisuje zmiany jakie dokonywały się przy realizacji programu. „Personel kuchni i salowe zostały zapoznane z zaleceniami Państwowego Instytutu Żywienia na temat właściwego odżywiania się. Kuchnia zmodyfikowała receptury i sposoby gotowania. Lekarze udzielają pomocy (informacje) odchudzającym się. Pacjenci podczas pobytu w szpitalu mają możliwość nie tylko zapoznania się z zasadami prawidłowego odżywiania, ale również możliwość polubienia takich potraw a w konsekwencji wdrożenia takiego żywienia w domu.
Następnym bardzo istotnym zadaniem jest edukacja zdrowotna. Prowadzi ona do poprawy stanu zdrowia, jakości życia i do wzrostu satysfakcji pacjentów z opieki medycznej. Do współpracy powinni włączyć się wszyscy pracownicy a szczególnie; lekarze, pielęgniarki, dietetycy, rehabilitanci, psycholodzy, pedagodzy. Działania takie wymagają koordynacji przez osobę lub zespół do tego powołany. Osoba ta - koordynator współpracuje z zespołami ludzi w ramach ustalonego programu. Opracowanie programów edukacji zdrowotnej powinno być poprzedzone analizą potrzeb edukacyjnych. Rolą koordynatora jest powołuje odpowiedniej struktury. Np. ośrodek informacyjny dla pacjentów-organizuje szkolenia zatrudniając inne osoby do prowadzenia zajęć-zajmuje się zbieraniem materiałów edukacyjnych - planuje wypis pacjenta i kontaktuje się z przychodnią rejonową w celu zapewnienia ciągłości edukacji. W celu prowadzenia intensywnej edukacji konieczne jest stałe podnoszenie kwalifikacji personelu.” Nauczając pacjentów pewnych zasad sami musimy się do nich stosować. Dlatego proponuje się następującą kolejność: najpierw szkolenie personelu, a następnie pacjentów i ich rodzin. Miejscem szkoleń są oddziały szpitalne oraz ośrodki informatyczne dysponujące materiałami edukacyjnymi. Istnieją próby włączenia edukacji zdrowotnej do dokumentacji pacjenta. W karcie wypisowej opisane są metody dalszego postępowania. Okazuje się, że skuteczna edukacja kontynuowana po wypisie ze szpitala do domu zmniejsza częstość przedwczesnych rehospitalizacji.
Szpital jest także zakładem pracy. Szpital promujący zdrowie musi przyjąć program „Zdrowe Miejsce Pracy.” Program ten obejmuje działania wobec pracowników, umacnianie i rozwój zdrowia oraz stworzenie optymalnych warunków pracy.
Podsumowując pracę chcę odpowiedzieć na pytanie czy w obecnej tragicznej sytuacji szpitali możliwe jest wprowadzenie tak kosztownych zmian? Otóż w dobie rywalizacji o pacjenta przetrwają te placówki które potrafiły dostosować się do obecnych wymagań rynku. Proces akredytacji szpitali sprzyja i wspomaga finansowanie takich jednostek. Zainwestowanie w podniesienie jakości zdrowia i poprawę opieki medycznej w perspektywie czasu spowoduje obniżenie kosztów leczenia.
Literatura:
1. „Zdrowie Publiczne” pod redakcją Teresy Bernadetty Kulik, Lublin 2002.
2. „Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej” pod redakcją Doroty
Kiljańskiej, Lublin 2008.
3. „Praktyka i teoria promocji zdrowia” Jerzy B. Karski.
4. Projekty i programy promocji zdrowia ŚOZ i ich rozwój w Polsce, www. nfz- warszawa.pl
Promocja zdrowia opracowana przez NFZ, www.nfz-warszawa pl/indeks/promocja_zdrowia/promocja.
„Zdrowie publiczne” pod redakcją T.B. Kulik, M. Latalski, Lublin 2002
Zdrowie Publiczne pod redakcją T. B. Kulik, M. Latalski, Lublin 2002
Dorota Ozga - Program Promocji Zdrowia.
Karta z Bangkoku NT. Promocji Zdrowia w Zglobalizowanym Świecie, autorstwa M. J. Wysockiego, materiały z Konferencji Krajowej, PZH Warszawa 2005 rok, www.pzh.gov.pl/oldpage/zakłady/broszurka.pdf
NFZ Mazowiecki Oddział Wojewódzki w Warszawie, www.nfz-warszawa.pl/indeks/promocja_zdrowia/promocja
Anna Kardasz „Szpital promujący zdrowie” 08.08.2008r.
Karta z Bangkoku NT. Promocji Zdrowia w Zglobalizowanym Świecie, autorstwa M. J. Wysockiego, materiały z Konferencji Krajowej, PZH Warszawa 2005 rok, www.pzh.gov.pl/oldpage/zakłady/broszurka.pdf
10