1. Historia Kazań świętokrzyskich

a) Kazania świętokrzyskie powstały prawdopodobnie w klasztorze Bożogrobców w Miechowie klasztor Bożogrobców w Leżajsku klasztor Św. Krzyża na Łysej Górze Biblioteka Załuskich w Warszawie Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego skonfiskowane po powstaniu listopadowym trafiły do Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu Odkryte w 1890 roku przez Aleksandra Brücknera.

b) Tekst Kazań świętokrzyskich został pocięty na paski i włączony do oprawy kodeksu zawierającego łaciński tekst Dziejów Apostolskich i Apokalipsy. Zachował się cały tekst Kazania na dzień św. Katarzyny i fragmenty pięciu innych kazań

2. Budowa kazania II: Na dzień św. Katarzyny

a) Cykl kazań de sanctis (dotyczące poszczególnych świętych)

b) Postylla - oparte na komentarzu do Biblii, z objaśnieniami)

c) Struktura:

* Protemat: fragment początkowy zawierający objaśnienie wezwań bożych

* Temat: cytat z Pieśni nad Pieśniami

* Divisio: 4 kategorie grzeszników: siedzący (ślepiec), śpiący (więzień), leżący (paralityk), umarli (wątpiący w Bożą miłość)

* Dilatatio: omówienie każdej kategorii

* Cel: zachęcenie do nawrócenia na wzór św. Katarzyny; alegoria podążania Oblubienicy (dusza ludzka) za Oblubieńcem (Chrystus)

* Unitio: podsumowanie

* Clausio: krótka formuła zamykająca kazanie

d) Symbolika liczb

* 3 - doskonałość, pełnia, boskość, sprawy święte, sacrum

* 4 - przyziemność, świat, sprawy ludzkie, profanum

3. Wygląd zewnętrzny Marii w kazaniach maryjnych Jana z Szamotuł, zwanego Paterkiem

Kazanie o Maryi Pannie Czystej:

Szczegółowość, opis zalet, idealizacja (doskonała, szlachetna, cudna), porządek w opisywaniu (od góry do stóp), Maria jako ideał piękna, piękno ciała oddziaływało na piękno umysłu, zewnętrzne piękno Chrystusa wynikiem urody matki

4. Forma i cechy Kroniki Galla Anonima

* dzieje najdawniejsze do 1113 roku

* ex visione i ex auditu

* idealizacja cech władcy: model herosa

* forma gesta - skupia się na opisie wielkich czynów sławnych postaci, chronologia wg. dat dziennych

* prosimetrum - przeplatanie fragmentów prozy i wiersza

* 3 księgi: każdą z ksiąg poprzedza panegiryczny utwór (panegiryk - tekst wysławiający osobę lub instytucję w sposób przesadny) i list dedykacyjny

* związek przyczynowo-skutkowy (nic nie dzieje się bez przyczyny)

* gesta trzech Bolesławów - symbolika liczby 3

* nawiązania do ST i NT (Chrystus po uczcie rozmnożył chleb i ryby, Piast po uczcie zebrał kilkanaście koszy mięsa)

* kierowana do elit, do władców europejskich

* Ośrodek Wielkopolski - cykl legend o Popielu i Piaście

5. Hipoteza o pochodzeniu Galla

Anonim zwany Galem pochodził prawdopodobnie z Galii - jego sposób pisania mógł wskazywać na francuskie pochodzenie (zrytmizowana łacina przeznaczona do słuchania). Według Tomasza Jasińskiego Anonim był mnichem benedyktyńskim i mógł pochodzić z Wenecji ( zestawienie kroniki Galla z kroniką benedyktyna weneckiego: „Historia o Translacji św. Mikołaja” dowodzi, że gdyby Anonim pochodził z Francji, nie znałby tak dobrze południowych greckich państw.

6. List dedykacyjny w ks. I Kroniki polskiej Wincentego Kadłubka

* autor tłumaczy decyzję o napisaniu kroniki

* prośba o wsparcie, by dzieło dobrze funkcjonowało

* opis zawartości dzieła

* dedykacja z podziękowaniem i wskazaniem inicjatorów

* prośba o wstawiennictwo Bożej Opatrzności

* captatio benevolentias - pozyskanie życzliwości słuchacza

* motyw żeglarza + topos skromności: autor ma świadomość wielkiego trudu związanego z napisaniem tak wielkiego dzieła, jest pokorny ale i dumny

7. Budowa Kroniki polskiej Wincentego Kadłubka

* dzieje dawne do 1202 roku

* 4 księgi - 3 księgi w formie dialogu (dysputa: uczeń-mistrz) abp. Jana (zadaje pytania, komentuje) z bp. krakowskim Mateuszem (narrator, ocenia bohaterów), ostatnia księga: narracja, autor jest świadkiem dialogu

* Treść

a) Księga I

pochodzenie narodu i państwa polskiego w świetle legend

b) Księga II

okres od założenia dynastii Piastów po konflikt Bolesława Krzywoustego z bratem Zbigniewem Hermanem - klęska Zbigniewa

c) Księga III

dzieje zwycięstw B. Krzywoustego na Pomorzu; okres rozbicia dzielnicowego

d) Księga IV

wstąpienie na tron Mieszka Starego

* ośrodek Małopolski - cykl legend o Wandzie, Kraku zwanym Grakchem

8. Styl Kroniki polskiej

* zestawienie podobieństw, zaskakiwanie paradoksalnymi ujęciami

* ornatus difficilis - sztuka trudnej ozdobności, cytaty, aluzje, personifikacje

* prosimetrum

* mówienie nie wprost

* altercatio - dialog postaci alegorycznych

* ars dictandi - umożliwiała recytację utworu w gronie wybranych słuchaczy

* motyw biesiady jako tło intelektualnej, uczonej konwersacji

9. Przypowieść o Kodrusie, Alkibiadesie i Diogenesie w Kronice polskiej Wincentego Kadłubka

Prolog zawiera przypowieść o starożytnych postaciach: ubogim Kodrusie, pięknym Alkibiadesie oraz mądrym Diogenesie nienawidzących uroczystości teatralnych. Pierwszy nie chciał czynić widowiska z własnej nędzy, drugi chełpić się urodą, trzeci pragnął uniknąć zetknięcia z pospolitym gminem. Przypowieść ta zapowiada topos skromności: autor podejmuje się pisania z wielką pokorą.

10. Chronologia Kronik

a) Anonim zwany Galem do 1113 r.

b) Wincenty Kadłubek do 1202 r.

c) Godzisław Baszko do 1272 r.

d) Janko z Czarnkowa do 1384 r.

e) Jan długosz do 1480r.

11. Skarga umierającego

a) Przekaz płocki - abecadłowa pieśń zapisana w kodeksie kościelnym z XV wieku prawdopodobnie przez Dawida z Mirzyńca

* 23 strofy ośmiozgłoskowcem

* Temat: umieranie człowieka w momencie, gdy leżąc na łożu śmierci w otoczeniu rodziny i przyjaciół, doznaje cierpień fizycznych i duchowych związanych ze strachem przed Sądem Ostatecznym

* monolog moribunda, który żałuje, że dobrym życiem nie zapewnił swej duszy zbawienia

* psychomachia - wewnętrzna walka człowieka, walka dobra ze złem

* cechy utworu: lament pokutny (lamentum poenitentiale), spór ciała i duszy (altercatio), sztuka umierania (ars moriendi), wizje (visiones)

* prosba o dobrą śmierć dla ciała i błogosławieństwo dla duszy

* contempus mundi - pogarda świata

* diabelskie kuszenie: żal za majątkiem, lament nad opuszczoną rodziną i gorycz wywołana niespodziewaną chciwością przyjaciół, wyznanie grzechów (lotus communis)

b) Przekaz wrocławski - w formie dialogu liczącego 76 wierszy w formie inscenizacji

* podział kwestii na postacie: Chory, Ludzie Słuchający, Anioł, św. Piotr oraz Dusza

* 2 części:

- dialog Chorego z otaczającymi go ludźmi

- do głosu dochodzą narrator oraz św. Piotr i Dusz

* możliwość recytacji utworu

12. Lament świętokrzyski

a) toposy

* compassio - pragnienie Marii by podzielić z synem mękę fizyczną, nawet śmierć

* „ja powiem - wy słuchajcie”

* „urodziłam Cię, wykarmiłam, czemu mnie opuszczasz?”

* topos apokryficzny: „przemów i pociesz swa matkę”

* topos sporu Marii z Archaniołem Gabrielem

b) cztery gesty retoryczne - poszczególne fazy, cztery osobne monologi skierowane do konkretnych grup: 1. do słuchaczy obecnych w trakcie wykonywania pieśni, 2. do syna na krzyżu, 3. do archanioła Gabriela, 4. do wszystkich matek

c) modele czasowe - stanowią odrębny wymiar bólu i służą kontrastowi radości i męki. Stała obecność sceny zaprasza do współcierpienia, do uczestnictwa we współodczuwaniu

d) znaczenie epitetu „krwawy”

* krwawa głowa - Maria zdradza tajemnicę o krwawej ofierze Syna Bożego, który wypełni boski plan odkupienia

* krwawe gody - zaślubiny - połączenie ciała fizycznego z naturą boska poprzez narodziny z Marii i śmierć na krzyżu

* krwawa godzina - w godzinie wywyższenia i uwielbienia oraz męki Chrystus na krzyżu dopełnia „zaślubiny” z ludzką naturą i Kościołem

* słowo syn, synek dowodzi człowieczeństwa i boskiej natury Chrystusa

13. Bogurodzica

a) Przekaz kcyński

* sporządzony w 1408-1409 roku na tylnej wklejce oprawy kodeksu kazań niedzielnych Macieja z Grochowa

* 2 strofy z nutami

* najbliższy oryginałowi

* zbiorowość wiernych kieruje swe prośby do Maryi, występującej jako pośredniczka między modlącym się ludem a swym synem

* prośba wiernych o wybłaganie u swego syna łaski dla wiernych i zesłanie ich na ziemię

* powiązanie z ikonograficznym motywem deesis - kompozycja trzech postaci, Chrystusa jako sędziego i zbawiciela, oraz dwojga pośredników: Maryi oraz Jana Chrzciciela

b) Przekaz krakowski

* sporządzony w 1420 roku na karcie łacińskiego kodeksu

* 13 kolejnych strof bez nut

c) Funkcje:

Bogurodzica poprzez swój temat zwraca się do warstw wyższych, a poprzez język do niższych warstw społeczeństwa. Jednoczy społeczeństwo polskie, łączy naród z chrześcijańskim światem. Bogurodzicę śpiewano pod Grunwaldem, ponieważ walczyli o umocnienie Polski jako:

* państwa z własnym językiem

* państwa przestrzegającego pax christiana

* państwo o równorzędnej pozycji wobec Zakonu

d) 3 części Bogurodzicy:

* archaiczna (bożonarodzeniowa) zwrotki 1-2

* wielkanocna zwrotki 3-6

* pasyjna zwrotki 7-15

14. Kto na kiedy datuje Bogurodzicę

* XI lub XII wiek - E. Ostrowska

* XII wiek - Lehr-Spławiński

* Melodia pieśni XII/XIII wiek - H. Feicht

* XIII wiek - J. Woronczak, A. Brückner

* XIV wiek - S. Urbańczyk

Argumentem na rzecz wczesnego pochodzenia dzieła (X-XII w.) jest obecność najstarszych słów: Bogurodzica, bożycze, dziela

15. Źródła Bogurodzicy

* sekwencja De Sancta Maria (Ave Dei Genitrix)

* sekwencja Post partum

* Kyrie eleison z Litanii do Wszystkich Świętych

* Ad celebres z Kodeksu Matyldy

* sekwencja Gaude mater luminis

16. Twórczość Władysława z Gielniowa

(pierwszy autor piszący po polsku, używający 13-zgłoskowca)

Władysław z Gielniowa pisał zarówno po łacinie (dla współbraci), jak po polsku (dla ludu). Do utworów łacińskich należy m.in. antyfona i epitafium na cześć Szymona z Lipnicy, autobiograficzny wiersz o wstąpieniu do zakonu, modlitwa do św. Brygidy, wierszowany wykaz kar pokutnych, pieśń do Matki Bożej na czas zarazy oraz poemat oparty na biblijnej Pieśni nad pieśniami. Twórczość polska to:

* Pieśni:

- pasyjne:

Żołtarz Jezusow

Jezus Chrystus Bóg Człowiek, Mądrość Oćca Swego

O, Waszego Świata Wsztek Lud

Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne

- wielkanocne:

Chrystus z martwych wstał jest

Przez twe święte z martwy wstanie

Wesoły nam dzień nastał

Bóg wszechmogący wstał z martwy

Z śmierci wstał Ninie Chrystus Pan

- o Duchu Św.

Przydzi Ku Nam Święty Dusze

Dusze Święty zawitaj Ku Nam

- kolędy

Zdrow bądź, Królu Anielski

Augustus kiedy krolował

- maryjne

Maryja, czyste dziewice

Posłuchajcie bracia mila

Królewno niebieska

Anna niewiasta niepłodna

- o świętych

Ach, Krolu wieliki nasz

Zdrowa królewno, matko miłosierdzia

Już się anieli wiesielą

* Cechy utworów Władysława z Gielniowa

- Akrostych - utwór wierszowany, którego pierwsze litery tworzą sensowną całość np. imię autora, hasło („Już się anieli wiesielą”)

- Abecedariusz - utwór, w którym kolejne wersy lub strofy zaczynają się od kolejnych liter alfabetu („Anna niewiasta niepłodna”)

- Anafora - polega na rozpoczynaniu kolejnych wersów od tego samego wyrazu („Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne”)

17. Żołtarz Jezusów rok 1448

Pierwsze piętnaście strof pieśni obejmuje opis sądu, męki i śmierci Jezusa. Cierpieniom ukrzyżowanego towarzyszy cierpienie jego matki - Marii, obecnej przy synu od wyroku aż po śmierć na krzyżu. Jej rozpacz skontrastowana jest ze spokojem Jezusa, znoszącego cierpliwie zadawany mu ból. Dwie ostatnie strofy pieśni stanowią zbiór zaleceń dla wiernych: mają oni często czytać i odśpiewywać żołtarz, odmawiać Zdrowaś Mario i Ojcze nasz zgodnie z porządkiem różańca, a także poświęcać się kontemplacji piętnastu pierwszych strof pieśni (odpowiadających piętnastu tajemnicom różańca), co ma stanowić gwarancję uzyskania zbawienia.

18. Władysław z Gielniowa

1. Schemat Transitus (przejście)

* część I

Anioł zwiastuje Marii rychłą śmierć i pozostawia na znak swego objawienia liść palmowy; Apostołowie wraz z Marią oczekują jej zaśnięcia

* część II

Jezus zstępuje z nieba i poleciwszy Apostołom godnie pogrzebać ciało Marii, zapowiada swoje ponowne przybycie

* część III

po upływie czasu Jezus ponownie zjawia się na ziemi i w chwale unosi do nieba zmartwychwstałe ciało Matki

2. Już się anieli wiesielą

* segment I

los Marii po śmierci Syna; tęsknota za synem, pragnienie szybkiego połączenia się z nim

* segment II

Marii ukazuje się Anioł Boży, zwiastuje jej rychłe przybycie do nieba i odparowuje liść palmowy (część I Transitus)

* segment III

Przy zmarłej Marii pojawia się Jezus aby wydać dyspozycje dotyczące pogrzebu Matki. W uroczystości przeszkodzili Żydzi, domagając się tradycyjnego spalenia Marii, za co Jezus ukarał ich ślepotą (część III Transitus)

* segment IV

Jezus ponownie zstępuje na ziemię po Matkę (część III Transitus) - Fragment nacechowany emocjonalnie: miłość synowska i sprawiedliwość, zadośćuczyni Matce, która tak cierpiała

Strofy początkowe i końcowe są bezpośrednim wezwaniem do wiernych, by radowali się wspólnie i śpiewali, chwaląc Marię i jej Syna

3. Narracja w pieśniach

a) podmiot poetycki zwraca się do własnej duszy (autologia, apsychologia)

b) bezpośrednie zwroty do Jezusa służące wyrażaniu miłości, pragnienia kontaktu, zachwytu

c) wizja ludzkiej zbiorowości tożsamej z gronem słuchaczy, uczestników nabożeństwa, do których mówiący zwraca się „tu” i „teraz”

4. Epika a liryka

Epika:

- Żołtarz Jezusow

- Augustus kiedy królował

- Już się anieli wiesielą

Liryka:

- Anna niewiasta niepłodna

- Jasne krystowo oblicze

- Jezu Zbawicielu Ludzski

19. Schemat listu

a)

* salutatio - wstępne pozdrowienie

* captatio benevoletniae - pozyskanie życzliwości adresata

* narratio - przedstawienie sprawy

* petitio - prośba

* conclusio - zakończenie

b) dwie formuły

* wstępna: inscriptio - adresat

* końcowa: subscritio - podpis

20. Składniki treściowe w Listu dedykacyjnego Jana Długosza

* inscriptio - wskazanie imiennego patrona (Zbigniew Oleśnicki)

* consilium auctoris - cel dzieła

* utilitas historiae - użyteczność praktyczna dziejopisarstwa wraz z koniecznością moralną odsłaniania w przeszłości tak dobrych, jak i złych faktów oraz ich następstw

* studium veritatis - obowiązek ukazywania prawdy dziejowej oparty na krytyce źródeł historycznych i dokumentów

* ratio operis - charakterystyka własnego dzieła z podstawowymi w nim trudnościami i koniecznością przytaczania źródeł i dokumentów współczesnych piszącemu

* expectatio auxilii caelestis - oczekiwanie i nadzieja boskiej pomocy

* excusatio stili - usprawiedliwienie stylu literackiego i osobistych niedociągnięć przez autora

* przekazanie dzieła do poprawek uczonym profesorom krakowskim

22. Roczniki Jana Długosza

* 12 ksiąg

* od czasów najdawniejszych do 1480 roku

* źródła Roczników: kroniki (Galla, Wincentego); dokumenty; pisma i notatki z kancelarii; relacje ustne; z autopsji (ex auditu)

* połączenie cyklu legend małopolskich i wielkopolskich

* władcy dobrzy: B. Chrobry, K. Wielki

* władcy źli: legendarny Popiel, Mieszko II

21. Twórczość Jana Długosza w języku łacińskim

* Księga uposażeń diecezji krakowskiej (inwentarz dóbr)

* Katalogi biskupów polskich (biografia)

* Żywot św. Stanisława (hagiografia)

* Żywot św. Kingi (hagiografia)

* Znaki czyli godła Królestwa Polskiego (heraldyka)

22. Żywot św. Wojciecha

a) Brunon z Kwerfurtu (mnich benedyktyński, męczennik, błogosławiony)

Ukazanie św. Wojciecha jako człowieka odczuwającego strach i lęk. Nadanie cech ludzkich, przywar, wad: np. nieprzykładanie się do nauki

b) Jan Kanapariusz (mnich benedyktyński, opat klasztoru)

Ukazanie św. Wojciecha jako idealnego męczennika: mistyczny obraz człowieka-herosa nieodczuwającego strachu i bólu, ginącego niemalże z uśmiechem i z krzyżem w dłoniach

23. Epitafium Zawiszy Czarnego a Plankt na śmierć Bolesława Chrobrego

* Plankt jest krótszy, pozbawiony motywów mitologicznych

* Epitafium zawiera całą historię śmierci, bardziej rozbudowane i szczegółowe

24. Pieśń o wójcie krakowskim Albercie („Kto w Fortunie ma nadzieję…”)

* wiersz łaciński o nieudanym buncie mieszczan krak. pod przewodem Alberta (1311) przeciw Władysławowi I Łokietkowi

* spowiedź z własnych grzechów i okazanie skruchy, świadomość zdrady i źle podjętej decyzji

25. Rozmyślania dominikańskie

* literatura pasyjna - nastawione na dokładny opis cierpień Chrystusa, oddają mękę w sposób realistyczny, zawierając sceny makabryczne i okrutne (doloryzm)

* zawierają 127 drzeworytów

* po raz pierwszy pojawia się obraz drogi krzyżowej i męki pańskiej aż do momentu złożenia do grobu

* nadanie Chrystusowi ludzkich cech: cielesność, odczuwanie bólu i cierpienia

26. Rozmyślania przemyskie

Rekonstrukcja dziejów Świętej Rodziny, uwzględniająca okres dzieciństwa Jezusa, szczegółowe opisy urody Maryi i jej Syna, działalność publiczną Jezusa, jego nauki i cuda

27. Autorzy utworów:

* Wawrzyniec z Łaska: Sprawa chędoga o męce Pana Chrystusowej; Historia Trzech Króli

* Przecław Słota: Pieśń o chlebowym stole

* Andrzej Gałka: Pieśń o Wiklefie

* Adam Świnka: Epitafium Zawiszy Czarnego

* Stanisław Ciołek: Pochwała Krakowa

* Wincenty z Kielczy: Gaude Mater Polonia, Hymn/Sekwencja o św. Stanisławie

* Wincenty Kadłubek: Epicedium na śmierć Kazimierza Sprawiedliwego

* Stanisław ze Szczepanowi: Żywot św. Stanisława

* Marcin Bielski: Żywoty filozofów

* Jan z Koszyczek: Poncyjan, który ma w sobie rozmaite powieści miłe barzo ku czcieniu, wzięte z rzymskich dziejów

* Jakub Parkoszowic: Obiecado czyli Wierszowany Alfabet Polski

* Dawid z Mirzyńca: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

28. Żywoty filozofów (Marcin Bielski)

* Skład: O Pitagorze, O Sokratesie, Vergilius poeta

* złote myśli filozofów, ich biografie w formie aforyzmów

* sprowadzenie skomplikowanej treści do zwykłego odbiorcy

* filozofowie jako chrześcijanie, męczennicy

* moralizująco-dydaktyczny charakter

29. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

* dialog między mędrcem, Polikarpem a personifikowaną Śmiercią

* skład:

- wstęp - inwokacja do Boga, autor zwraca się o pomoc w napisaniu dzieła, które ma być pomnikiem Bożej chwały i pouczać odbiorców; zwrot do słuchaczy prośbą o wysłuchanie

- fragment narracyjno-opisowy - prezentacja postaci, wprowadzenie w sytuację poprzez obszerny dialog

Polikarp jest niedoświadczonym uczniem, Śmierć zaś nauczycielką. Polikarp formułuje 6 pytań. Z rozmowy wynika wszechobecność, wszechmoc Śmierci i równość wszystkich wobec niej, znikomość doczesnych rozkoszy, fałsz świata

---