Antropologia kulturowa- przedmiot i zakres.
Antropologia kulturowa, dziedzina nauki badająca kulturotwórcze i kulturowe aspekty społecznej egzystencji człowieka. Wyspecjalizowany dział antropologii, korzystający z dorobku psychologii, językoznawstwa, historii, archeologii, socjologii, religioznawstwa, filozofii oraz różnych nauk społecznych. Skupia się na poszukiwaniu ogólnych teorii tłumaczących zarówno kulturę ludzką w ogóle, jak i kultury poszczególnych ludów w całej ich różnorodności. W tym celu bada kulturę jako całość rządzącą się określonymi prawidłami, a także tworzące ją elementy: zwyczaje i wzorce zachowań, hierarchie wartości, normy, systemy pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzenia, instytucje, urzędy, struktury władzy itp., starając się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne.
Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka.
W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna(wchodzi w skład biologii)
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii)
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak socjologia i nauki o kulturze. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią)
Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury
Etnologia - dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające
Antropologia - opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury - zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)
Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.
Geneza antropologii spowodowała jej rozbicie na antropologię społeczną i kulturową.
antropologia społeczna - nazwa zgodna z tradycją brytyjską
antropologia kulturowa - termin używany w Ameryce
etnologia - głównie we Francji
antropologia powstaje w połowie XIX w., początkowo brak wyraźnego rozróżnienia między antropologią a socjologią (która powstaje w tym samym czasie)
w XIX w. pojawia się historia jako nauka, kształtuje się też archeologia; ujęcie naukowe jest wówczas synonimiczne z ujęciem historycznym
antropologia kulturowa (Ameryka): biali badacze zaczęli badać kultury pierwotnych Indian, którzy nie istnieli już jako autonomiczne społeczności; w ostatnim 25-leciu XIX w. w Ameryce żyły już tylko degenerujące i dezintegrujące się resztki społeczeństw w rezerwatach, zatem jedyne, co Amerykanom pozostało do zrobienia to zarejestrowanie kultury - dzięki przekazom tych, którzy pamiętali jeszcze język, kulturę; system społeczny już nie istniał;
antropologia społeczna (gł. Francja i Wlk. Brytania): w tym samym czasie mocarstwa kolonialne z Europy sprawowały kontrolę nad ogromnym obszarem, na którym funkcjonowało wiele nietkniętych, niezmodyfikowanych systemów społeczeństw pierwotnych; Brytyjczycy zadowalali się pośrednią kontrolą (poza Zimbabwe, Rodezją, Kenią), współpracując z lokalnymi wodzami, nie ingerując za bardzo w system społeczny; dzięki wykorzystaniu istniejących struktur społecznych, europejscy badacze mogli zająć się obserwacją i badaniem społeczeństw in action
Kultura
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana - nie ma jednolitego modelu kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy - ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) - każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym - odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.
CECHY KULTURY kultura związana jest z człowiekiem. Człowiek jest jej twórcą i przez nią kształtowany. Za jej pomocą wyraża swoje potrzeby emocje i wrażenia. Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym) jest związana z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Kształtuje indywidualnie życie ludzi a poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład lecz istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości. Jest sposobem organizacji życia zbiorowego. Kultura jest regularna. Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych oznacza to że kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej za pośrednictwem genów ale w procesie uczenia się.
ATRYBUTYWNE I DYSTRYBUTYWNE ROZUMIENIE KULTURY-
Kultura jako cecha stała (atrybut życia ludzkiego) jest znamieniem ludzkości jako całości lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. W sensie atrybutywnym kultura może występować wyłącznie w liczbie pojedyńczej "kultura"
Kultura w sensie dystrybutywnym może być używana zarówno w liczbie poj. Jak i mnogiej "kultury"
Światopogląd mitoczno-religijny
Schemat religii:
magia - świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
religia - świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
światopogląd naukowy - człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.
DYFUZJONIZM - opozycja wobec ewolucjonizmu.
To historyczny kierunek w antropologii, cel - pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich, I-wsza faza postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-hostoryczna.
Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA - rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
Teza Ratzela - podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.
„ Powstanie kultur afrykańskich”
Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) -
krąg kulturowy - zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
Schmidt - wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub małe ich grupy lecz takie całe zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn. ekologię, gospodarkę, społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe zasoby życia.
Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
Dyfuzjonizm - koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.
Ralf Linton - rozwój kultury - umiejętność przenoszenia wzorów z innych kultur.
Dyfuzja decyduje o charakterze kultur.
M.Harris
Potlacz (w języku czinuk znaczy "karmić", "spożywać"; ang. potlatch) - ceremonia przeprowadzana wśród plemion Indian Ameryki Północnej, żyjących na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku. Uczestniczący w tym obrzędzie oddawał innym lub niszczył należące do siebie dobra materialne, aby zachować lub podnieść swój status społeczny. Bezpośrednim, uświadomionym celem potlaczu było wywołanie u gości poczucia poniżenia. Ci mogli bronić się, składając gospodarzowi kontr-dary bądź niszcząc je. To z kolei nakręcało spiralę wymiany coraz liczniejszych i cenniejszych dóbr (głównie derki, olej i miedziane blaszki). W skrajnych sytuacjach potlacz kończył się spaleniem chaty gospodarza. Przed zniszczeniem zbyt dużej ilości dóbr chroniła zasada przesady, która zabraniała wodzowi uszczuplenia swojego majątku w stopniu mogącym zagrozić dobrobytowi wioski.
Ceremonia została zakazana na przełomie XIX i XX w. przez administrację stanową (USA).
Termin potlacz bywa czasem odnoszony do pojęcia potluck.
Marvin Harris twierdzi, że ceremonia potlaczu była funkcjonalna z punktu widzenia rozwoju gospodarki. Wg niego, umożliwiała redystrybucję dóbr - dotknięte nieurodzajem wioski otrzymywały niezbędne produkty kosztem utraty prestiżu. Poza tym, rozdawnictwo wywierało presję na zwiększenie wydajności pracy. Harris uważa też, że skrajne, destrukcyjne formy potlaczu pojawiły się dopiero w czasach upadku kultury Indian.
Według Arnolda van Gennepa potlacz należy do rytuałów zjednoczenia. Wymiana dóbr miała zacieśniać stosunki wewnątrzplemienne poprzez krążenie tych samych przedmiotów wśród członków plemienia.
Nazwa Potlatch została też zaadaptowana dla czasopisma publikowanego przez Lettrist International w Paryżu w 1950 r.
Terminem potlatch określano system wymiany na północno-zachodnim wybrzeżu Ameryki; na Alasce, Tlingicie i Haida, Tsimishian i wśród Kwakiutlów. Terminem określającym podobny system wymienny na Melanezji i Polinezji jest kula. Potlacz był zjawiskiem o charakterze gospodarczym, mitologicznym, szamanistycznym, religijnym oraz z zakresu morfologii społecznej: "zgromadzenie plemion, klanów i rodzin, a nawet narodów wytwarza tam godną uwagi nerwowość i podniecenie: ludzie bratają się, a jednak pozostają sobie obcy".
Potlacz był charakterystyczny dla społeczności, które wykroczyły poza fazę "świadczenia całościowego" (klan wobec klanu, fratria wobec fratrii), a które jeszcze nie doszły do indywidualnej umowy w postaci czystej, do rynku, na którym krąży pieniądz, a zwłaszcza do pojęcia ceny wyrażonej w pieniądzu ważonym i cechowanym.
KULA
Kula to rytualna wymiana odbywająca się w obrębie archipelagu położonego w południowo-wschodniej części Morza Salomona, tuż za wschodnim krańcem Nowej Gwinei, opisana po raz pierwszy w 1922 roku przez Bronisława Malinowskiego w Argonautach Zachodniego Pacyfiku jako efekt doświadczenia zdobytego podczas pobytu na Wyspach Trobriandzkich.
Opis kula
Oprócz wymiaru rytualnego kula posiada wymiary ekonomiczny, prawny, psychologiczny i społeczny. Przez Malinowskiego określona została jako pierwotna instytucja ekonomiczna. Jest także dla uczestników możliwością zdobycia nowych elementów kulturowych oraz jest doświadczeniem międzykulturowym.
W trakcie kula wymieniane są dwa rodzaje przedmiotów: naszyjniki soulava z czerwonych muszli, które krążą wraz pływającymi od wyspy do wyspy Triobriandczykami w kierunku zgodnym z kierunkiem zegara, natomiast bransolety (lub naramienniki) mwali z białych muszli - krążą w ten sposób w kierunku przeciwnym. W wymianie biorą udział tylko mężczyźni. Przedmioty wymieniane są między stałymi partnerami. Partner daje jeden rodzaj przedmiotów, a otrzymuje drugi.
Każdy z wymieniających ocenia wartość otrzymywanego przedmiotu i musi zrewanżować się ekwiwalentem z drugiej grupy przedmiotów. Jeśli nie ma przygotowanego ekwiwalentu wręcza dar zastępczy jednak zobowiązuje się najszybciej jak tylko możliwe (na ogół podczas kolejnej wyprawy) przekazać przedmiot adekwatny co do wartości. Wymiana następuje w milczeniu, a wszystkie reguły, także te dotyczące sytuacji "wyjątkowych" są powszechnie znane. Ze względu na rytualny charakter targowanie się jest po prostu "nie do pomyślenia".
Posiadanie tych przedmiotów jest tylko chwilowe, niemniej stanowi ono podstawę prestiżu i powód do dumy dla społeczności danej wyspy (wioski). Tubylcy dokładnie zapamiętują kto komu i co wręczył lub co jest winien - wszystkie ceremonie mają charakter publiczny.
Wartość wymienianych przedmiotów rośnie wraz z czasem ich obecności w obiegu, ponieważ wraz z ich przekazywaniem przekazywana jest też informacja na temat poprzednich właścicieli.
Aspekty ekonomiczne
Wraz z wymianą naszyjników i naramienników odbywa się także wymiana handlowa. Jednak łączenie obu w tej samej ceremonii jest wbrew zasadom rytuału. Rytuał może odbywać się także w obrębie społeczności jednej wyspy. W takim wypadku np. społeczność mieszkająca na wybrzeżu wymienia świeże ryby na owoce, warzywa, itd. z grupą mieszkającą wewnątrz wyspy.
Aspekty psychologiczne, społeczne i prawne
Kula jest mechanizmem socjalizacji. Synowie wprowadzani do rytuału przez ojca, podróżują z nim i uczą się. Ojciec stopniowo też zaczyna przekazywać im swoich partnerów.
Wymiana jest treningiem osobowości. Pozwala "sprawdzić się" młodym mężczyznom, uczyć się wywiązywać z przyjętej odpowiedzialności. W szczególności uczyć respektowania zasady wzajemności, która ma równoważyć wrodzone skłonności do próżności (próba rewanżu przedmiotem o większej wartości) lub do tego by mieć więcej (rewanż przedmiotem o mniejszej wartości). Partnerów obowiązuje też przyzwoitość i uczciwość. Uchybienie zasadom wymiany mogłoby spotkać się z ostracyzmem. Jednak korzyści płynące z udziału w wymianie (we wszystkich aspektach!) całkowicie przeważają nad lenistwem, egoizmem i innymi negatywnymi cechami.
Wymiana kula jako doświadczenie międzykulturowe
Grupa przybyła respektuje tryb życia i obyczaje gospodarzy i na czas swojego pobytu przyjmuje je jako swoje. Goście na ogół boją się lokalnych duchów i magii, którą stosują gospodarze więc podporządkowują się bez wyjątków. Pobyt trwa od kilku dni do kilku miesięcy. W tym czasie goście biorą udział w życiu codziennym, pracy, połowach, podziale żywności, obrzędach, świętach itd.
Wymiana oparta na takich zasadach pozostaje unikalna w skali światowej, a sam rytuał kula trwa do dziś.
E. Sapir Język
Sapir wprowadził także pojęcie morfofonemu - szeregu fonemów zastępujących się w różnych kontekstach morfemicznych (np. t - c, jak w wyr. kot - koci).
Wyróżnił 6 procesów gramatycznych:
szyk wyrazów,
kompozycja (tworzenie złożeń),
afiksacja (dodawanie przedrostków i przyrostków),
wewnętrzna modyfikacja (zmiany w obrębie rdzenia wyrazu),
reduplikacja (powtórzenie wyrazu lub jego części dla wyrażenia jakiejś funkcji gramatycznej, np. liczby mnogiej),
zróżnicowanie akcentuacyjne (charakterystyczne dla niektórych języków przeniesienie akcentu na inną sylabę dla zmiany kategorii gramatycznej wyrazu).
Sapir wymienia też 4 główne typy pojęć w języku:
konkretne (wyrażane przez rdzeń wyrazu lub cały wyraz),
derywacyjne (wyrażane przez afiksy),
konkretno-relacyjne (np. rodzaj i liczba),
czysto relacyjne (związane z fleksją).
Sapir wraz z Whorfem poprzez badania nad związkami pomiędzy językiem a postrzeganiem świata, położyli podwaliny dla nowego nurtu w językoznawstwie - lingwistyki kognitywnej.
Sapir był też w latach 1930-1931 pierwszym dyrektorem wydziału badań lingwistycznych International Auxiliary Language Association.
Hipoteza Sapira-Whorfa (inna nazwa - prawo relatywizmu językowego) - teoria lingwistyczna postulująca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na sposób myślenia. Nazwa wywodzi się od dwóch językoznawców - Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, zajmujących się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki.
Słaba postać tej hipotezy mówiąca, że język wpływa na myślenie, może być łatwo sprawdzona. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego czy kolory mają tę samą czy inną nazwę w danym języku (np. japońskie aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954 r.
Szczególnie trudny do zbadania jest wpływ kategorii gramatycznych takich jak czas czy liczba, który może być znacznie ważniejszy niż wpływ słownictwa. Silniejsza postać tej hipotezy mówiąca, że język "determinuje" myślenie, jest znacznie trudniejsza do sprawdzenia. Nie ma na nią też silnych dowodów pośrednich i wszystko wskazuje na to, że myślenie przynajmniej częściowo jest niezależne od języka. W strukturze języka zapisane są często reguły i poglądy społeczne. Różnie jest rozwiązana też kwestia konstrukcji związanych z płcią.
Obaj badacze spotkali się podczas Międzynarodowego Kongresu Amerykanistów w roku 1928, a 3 lata później Whorf zapisał się do Sapira na kurs dotyczący języków Indian. Benjamin Lee Whorf prowadził badania głównie języków Majów i Hopi. W tekście Model uniwersum Indian, jaki napisał najprawdopodobniej w roku 1936 zawarł tezę, że system używania czasowników w języku hopi wpływa na pojmowanie przez Indian czasu i przestrzeni. Zaprzeczał on przede wszystkim, że istnieje jedno uniwersalne pojmowanie czasu i przestrzeni. Język hopi określał jako "język pozbawiony czasu" i przeciwstawiał go językom "temporalnym".
Czasowniki w tym języku nie odnoszą się do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, nie ma w tym języku tych trzech określeń, a odnoszą się do intencji sądów nadawcy w relacjach:
• zdarzenia
• przewidywania
• uogólniania
Natomiast zjawiska, które w innych językach traktowane są jako rzeczowniki, trwające bardzo krótko (płomień, fala) jawiące się jako formy przestrzenne, dla Hopi są czasownikami.
Pewnym dowodem pośrednim na rzecz znacznego udziału języka w myśleniu oraz procesach społecznych są zmiany językowe i znaczeniowe w praktycznie wszystkich grupach związanych wspólną ideologią.
Ma to w zamierzeniu wywierać wpływ na sposób myślenia członków grupy. Pewnym powiązanym zagadnieniem są znaczne różnice w sposobie widzenia problemów przez programistów używających różnych języków programowania. Nie wiadomo w jakim stopniu ma to związek z hipotezą Sapira-Whorfa. Zwykle radzi się programistom naukę przynajmniej podstaw wielu różnych języków, szczególnie takich jak LISP, Haskell, Ocaml czy Prolog, dzięki czemu będą mogli widzieć zagadnienie z różnych stron.
Lingwistyka kognitywna - dział językoznawstwa zakładający, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata.
Małżeństwo i rodzina
Małżeństwa ukształtowany przez tradycję Judeo- chrześcijańską :
związek trwały (trudności w rozwiązaniu, prawnie chroniony)
uroczyście zawarty (ceremonia, która jest skodyfikowana, podkreśla rangę)
poświadczone prze 2 instytucje: państwo i kościół
związek dwóch osób (bigamia karana, do 5 lat więzienia w Polsce)
łączy przedstawicieli różnych płci
*W społeczeństwach pierwotnych ceremonia jest zredukowana, albo jej brak (plemię Luo mężczyzna wręcza kobiecie motykę)
*W większości kultur małżeństwo nie ma znaczenia religijnego, to wydarzenie czysto świeckie
*Jeszcze 30 lat temu większość społeczeństw była poligamiczna, jednak w wyniku agresywności kultury zachodu to się zmieniło.
*Małżeństwo nie musi być związkiem trwałym- mut'a (praktykowane do dziś na bliskim wschodzie) Zawierane jest do specjalnych celów, podczas pielgrzymki albo inne podróży.
Ma charakter kontraktu.
Praktykowana przez Mahometa.
Jaka jest funkcja tego małżeństwa?
-zabezpiecza dziecko, daje pewne prawa
-uzgadnia sprzeczne oczekiwania (swobodę seksualna z dezorganizacja jaką wywołują nieślubne dzieci) z punktu widzenia antropologii małżeństwo wprowadza dziecko w system zależności społecznych, stwarza pokrewieństwo, żeby mogły istnieć pewne zależności
Henry Main - 2 typy organizacji społecznych:
1)oparte na więzach krwi
2) oparte na terytorium
społeczeństwa pierwotne ( Znaniecki)- są zinstytucjonalizowane podstawie pokrewieństwa
systemy pokrewieństwa:
a)patrylinearne
b)matrylinearne
c)mieszane
dziecko urodzone poza małżeństwem- niewiadomo do której grupy należy, jego pozycja nieokreślona, nie jasne czego od niego oczekiwać
społeczeństwa pierwotne skrajnie nietolerancyjne dla dzieci poza małżeńskich, ponieważ dezorganizują funkcjonowanie społeczeństwa
(społeczeństwo arabskie silne oparte na stosunkach pokrewieństwa)
Społeczeństwo Kachinów (pół Birma, opisuje Leach)- panuje swoboda seksualna, ale jeśli kobieta zajdzie w ciąże to włącza się rodzina(wtedy to już nie sprawa prywatna, a społeczeństwa), jeśli przed urodzeniem dziecka zdąży zawrzeć małżeństwo, to nie ma problemu, jeśli domniemany ojciec nie chce, albo ojcostwa nie można ustalić to dziewczyna wybiera sobie małżonka.
Społeczeństwo tykopiańskie - opisuje Raymond Fith, nie może być dzieci pozamałżeńskich, jeśli kobieta nie wyjdzie za mąż a zajdzie w ciążę to musi popełnić samobójstwo poprzez wypłynięcie w ocean
Sororat (z łac. soror - siostra) - zwyczaj nakazujący poślubienie przez mężczyznę siostry lub sióstr (zazwyczaj kolejno) swojej żony (lub narzeczonej), jeśli jest ona bezpłodna albo po jej śmierci. Praktykowane m.in. przez Buszmenów, Hotentotów, Hererów i Fonów. Sororatem nazywane czasami jest małżeństwo poligyniczne z dwiema lub więcej siostrami.
Sororat występuje zwykle w grupach plemiennych, w których ważne jest pochodzenie żony. Żeniąc się z siostrą żony, mężczyzna wybiera tę samą grupę krewniaczą. Zwyczaj ten występuje częściej u grup patrylinearnych, zwłaszcza w takich, w których występują płatności małżeńskie.
Pochodzenie sororatu wynika m.in. z potrzeby kontynuowania przymierza małżeńskiego pomiędzy rodami, posiadania dzieci (spadkobierców), które potwierdziłyby takie przymierze.
Lewirat (łac. levir - brat męża) - poślubienie wdowy przez brata (albo niekiedy spadkobiercę) jej zmarłego męża stanowiące u niektórych ludów (np. starożytni Izraelici, Hindusi, Arabowie) zwyczaj obowiązujący dla zapewnienia ciągłości rodu. Zwyczaj ten jest bardzo rozpowszechnionym rodzajem asekuracji na życie, nigdzie jednak nie funkcjonuje na zasadzie formalnego prawa.
Kuwada jest to praktyka kulturowa szczególnie charakterystyczna dla plemion celtyckich przed przyjęciem chrześcijaństwa, której przeżytki przetrwały jednak w wielu zakątkach nawet do epoki nowożytnej, polegająca na tym, że w czasie porodu mąż również kładł się do łóżka w innym pomieszczeniu i wił się z bólu, empatycznie współprzeżywając z żoną fizyczne cierpienie, którego ona doznaje w czasie porodu. Praktyka ta była odbiciem wysokiej pozycji społecznej kobiety w społeczeństwach Celtów.
Wyszukiwarka