Boskie Diady cz II

Targo Rinpocze

Najświętszym miejscem w centralnym Cziang Tangu jest góra Targo Rinpocze - grań dziewięciu lodowych szczytów. Wraz z górą Kongpo Bonri i Gang Tise, stanowi triadę najświętszych gór bon. Z tych trzech, Targo jest jednocześnie najmniej związana z buddyzmem. Targo jest uważana za la rag (bla brag), czyli "duszę - skałę" religii bon. Jako la rag ochrania i inspiruje rozwój bonu na tych terenach. Wierzy się, że w przedbuddyjskich czasach Targo była centrum cywilizacji opartej na religii bon na tym obszarze. Potwierdza to fakt, że Targo była również la ri (bla ri) dla królów Siang Siung, czyli źródłem mocy całej linii królewskiej. Jak głosi tradycja, personifikacja góry - bóstwo Targo zostało nawrócone na bon przez samego Tonpę Szenraba. W jego obecności złożyło ślubowanie ochrony nauk bon [1].

Targo jako julha

Choć Targo jest ważnym strażnikiem bon, to w swej istocie jest on julha -  jest odpowiedzialny za światowe sprawy. W tym aspekcie jego funkcje są identyczne z Nianczen Tanglha. Podczas gdy związki z innymi bóstwami oraz ich religijne statusy są różne, to ich funkcje społeczne i kulturowe są takie same. Rola nadzorcy spraw codziennych jest pierwszoplanowa dla rolników i pasterzy, którzy czczą Targo i Nianczen Tanglha, zapewniając tym sobie powodzenie. Ten przyziemny aspekt Targo nie zaburza jego nobliwego wizerunku, zgodnego z założeniami doktryny (zarówno bon, jak i buddyzmu), jako istoty o wyższych celach - dążącej do osiągnięcia mądrości i wyzwolenia. Jak wiemy, wyższe religijne dążenia w dużej mierze zależą od podłoża kulturowego oraz od warunków życia. W istocie kult Targo wynika z rozpoznania faktu, że duchowe wysiłki znajdują wsparcie w zwykłym poczuciu bezpieczeństwa (w sensie psychicznym) czy ekonomii, co - jak wierzą bonpo -  zapewnia opieka bóstwa. Składając Targo ofiarę pięciu zmysłów i tormę dla jego orszaku, dobroczyńca zapewnia sobie ochronę mienia i zdrowie. W dalszej kolejności Targo jako władca pogody chroni przed gradem - chroniąc plony, jako bóg drogi (lam lha) - jest przewodnikiem dla pasterzy nomadów  i podróżnych. Czy jako władca pogody, czy jako lam lha, dra lha (dgra lha) czy sog lha (srog lha), Targo spełnia te same podstawowe i najbardziej pierwotne funkcje, co w XIV wieku i za czasów królestwa Siang Siung. Tak rozumiany kult góry jest kulturowym anachronizmem o zadziwiającej sile przetrwania. Jest to najważniejsza cecha kultury tybetańskiej, która przetrwała na przestrzeni stuleci. Być może dziś w społeczeństwach zindustrializowanych nie doceniamy tej funkcji bóstw, lecz w przeszłości na przykład brak opadów sezonowych mógł spowodować upadek całych społeczeństw. W lokalnej tradycji Cziang Tangu istnieje opowieść o końcu złotego wieku Siang Siung, spowodowanym chronicznym brakiem opadów. Była to kara, jaką Targo nałożył na ludzi za zbytnie wycinanie drzew.
Jako lam lha, Targo chroni i prowadzi podróżnych. Nie jest niczym nadzwyczajnym, że podróżni w Tybecie przed wyruszeniem składają ofiary sang wzywając bóstwo. Lam lha jest szczególnie ważny dla rog pa (brog pa), czyli pasterzy [2]. Mieszkańcy rejonu Targo wierzą, że zdrowie żywych istot zależy bezpośrednio od jego sog (srog) - siły życiowej. Targo, podobnie zresztą jak Nianczen Tanglha, posiada sog olbrzymich rozmiarów, złożone gdzieś głęboko w niedostępnym miejscu góry. Jako sog lha (bóstwo sog), wpływa bezpośrednio na zdrowie istot zamieszkujących jego otoczenie, chociaż ochrona indywidualnego sog nie leży już w jego zakresie - za to odpowiedzialne są wyższe bóstwa (tsze dzin lha, tshe 'dzin lha).
Targo w dosłownym znaczeniu jest dra lha, czyli istotą, która chroni wiernego od wrogów. Na podstawie tego aspektu jego postaci w przeszłości zbudowany został militaryzm regionu. Dla królów Siang Siung, dla których Targo była górą-duszą, dra lha uosabiał odwagę, mężność czy spryt. W Tybecie istnieje wiele bóstw pomyślności (nor lha). Święte góry, ponieważ są strażnikami ziemi, odpowiadają za środowisko w sensie materialnym czy mineralnym (również jako władcy złóż cennych kruszców), jak i w sensie procesów ekologicznych w nim przebiegających - posiadają więc funkcję nor lha. Natomiast jako julha, Targo odpowiada za te same funkcje, co Nianczen Tanglha: chroni świętości i integralności rejonu.

Osobowość Targo

Podobnie do Nianczen Tanglha, Targo jest uważany za króla wszystkich bóstw trzech wymiarów, czy sfer egzystencji (sid sum; srid gsum) i jednoczesnie epicentrum wszechświata. Król, jak i jego słudzy, posiadają potrójną osobowość -  są po części: lha, tsen i lu. Góra wraz wewnętrznym sog szing [3] tworzy oś, która przenika owe trzy sfery i łączy je w koherentną całość. Ta uświęcona góra, która dawała wczesnemu bonowi kosmologiczny system, zapewniający ciągłość i integralność. W bardziej złożonych opisach Targo nazywany jest Gang Nien Targo (Gangs gnyan rta rgo), co wskazuje, że przynależy on do klasy półboskich istot nien. W innym tekście jest przedstawiany jako Targo Sadłer. Sadłer jest terminem języka Siang Siung i tłumaczy się go jako "król lha" i jest to główna funkcja Targo. Targo Rinpocze jest panem wszystkich zwierząt, stąd jego umiejętność manifestowania się pod postaciami różnych zwierząt (najczęściej jest to biały jak [4]). Projektując swoje la na stworzenie, potrafi przyjąć jego formę.
W tekście Sid pi lha czen ....(Srid pa'i lha chen...), zapisanym przez XXII opata Menri, Nimę Tenzina (ur. 1813), znajdujemy kosmologiczny opis Targo z odniesieniem do głównych bóstw bonu. Czytamy tam, że na szczycie Targo znajduje się Nampar Dzialła (rNam par rgyal ba) - forma Szenraba "Zwycięskiego na siłami zła" [5]. Dzieli on szczyt z Czterema Oświeconymi Panami (Der szeg to szi; bDer shegs gtso bzhi) oraz z Tysiącem Oświeconych Istot (Buddów). Poniżej szczytu znajduje się "gardło" Targo, gdzie zasiadali Gakhod, Ati Małer i Kudżi Manke (Ku byi mag ke)[6]  - najważniejsi strażnicy doktryny bon  i 360 bóstw cyklu gekod. W części środkowej, w "tułowiu", żyje 108 Strażników Doktryny Bon [7]. Podstawą góry jest "korzeń", gdzie na ogromnym cmentarzysku żyje wielki mahasidha Sangła Djupa, który ujarzmia złośliwe duchy.

Dangra

Targo Rinpocze jest partnerem jeziora Dangra Jumtszo. Jest to największe i najświętsze jezioro obszaru Cziang Tangu. Podając za Jongdzinem Tenzinem Namdakiem Rinpocze, dang ra jest słowem języka Siang Siung, oznaczającym ocean. Personifikacja jeziora, bogini Dangra Dzialmo, jest ważnym strażnikiem, odpowiedzialnym za płodność ziemi i opiekującym się zwierzęcym inwentarzem. Zdrowie inwentarza, liczba opadów i powodzenie zależą od bogini jeziora. Dangra Dzialmo jest królową ma mo (sman mo)[8] oraz istot zwanych lu mo (klu mo)[9]. Jedną z funkcji bogini jest funkcja przodka. Jako archetyp matki w mitologii, jest przodkiem wszystkich istot - tych zwyczajnych i nadnaturalnych.

Osobowość Dangra Dzialmo

Wśród Tybetańczyków powszechny jest pogląd, że wszystkie istoty - zarówno te, które się inkarnują, jak i te poza spoza sfery wcieleń - posiadają sog (srog) i la (bla). Jeśli chodzi o istoty z ciała i krwi, te własności znajdują się wewnątrz ciała jako jego istotne składniki. Są one związane ze świadomościami zmysłów - namszie (rnam shes). Sog i la związane są z siecią subtelnych kanałów energetycznych (bu tsa; dbu rtsa) organizmu. W przypadku istot spoza wymiaru ziemskiego, subtelne kanały są również pojemnikiem dla la, sog i namszie, chociaż tutaj nie ma fizycznej podstawy w materialnej postaci. Woda jeziora jest postrzegana jako inkarnacja, jako tkanka organizmu bogini. Jezioro posiada nawet pewne szczególne cechy anatomii bogini. Najbardziej znane są oczy [10] bogini. Na przykład lewe oko, czyli małe jeziorko na zachodnim brzegu Dangra, jest nazywane Tri seg tru tszo (Khri tse khru mtsho) - Jeziorko Umysłu lub inaczej Jeziorko Sog (Khri seg khru mtsho). Jest ono ważnym punktem na trasie pielgrzymki wokół jeziora. Ponieważ jest ono okiem samej bogini, jest najlepszym miejscem składania swoich próśb. W tym miejscu dokonuje się również rytualnych ablucji.
Z pewnością koncepcja jeziora jako manifestacji bogini pojawiła się wraz z nadejściem na te tereny idei reinkarnacji [11]. Wydaje się, że w tym przypadku, ewolucja bogini-jeziora ku bogini-manifestacji czy inkarnacji, oddaje pewną strukturalną ewolucję religii w ogóle: od animizmu ku teizmowi. Ustna tradycja, którą ignorowały tradycje pisane (zarówno bon, jak i buddyjska), oddaje ten pierwotny charakter "bogini ludowej", należącej do całego zespołu wierzeń o charakterze rdzennym, daleko osadzonym w przeszłości. Tradycja pisana natomiast silnie umiejscawia boginię w założeniach doktrynalnych. Jest to jedynie przykład pewnej ogólnej cechy kultury Tybetu. Podwójna klasyfikacja oparta jest na podziale na lha czo (lha chos) - religię bogów i mi czo (mi chos) - religię człowieka [12]. Koncepcja ta jest o tyle przydatna, że wyjaśnia pewien binaryzm kultury Tybetu, choć nie pozwala na szczegółowe określenie, a tym samym jasny podział tych nurtów. Wystarczy stwierdzić, że asymilacja prehistorycznych tradycji z nowymi, przybywającymi na te tereny (dotyczy to zarówno bonu, jak i buddyzmu), tworzyła w następstwie nową jakość - synkretyczną superstrukturę, w której oba nurty są ściśle ze sobą splecione.
Niniejsze opracowanie traktuje opis dwóch par boskich diad jedynie jako pretekst do naszkicowania szerokiego spektrum kultury oraz niezwykle złożonego charakteru duchowości Tybetu. Występowanie w ramach tego systemu całych podzbiorów kulturowych skamielin (elementy animizmu czy matriarchatu), jest wspaniałym tematem dla dociekliwych badaczy. Dla poszukujących może być przykładem poluzowania uchwytu jakichkolwiek "centryzmów" - również tego w europejskiej odmianie.

Napisane na podstawie: Dvine Dyads. Ancient Civilization in Tibet - John Bellezza.
Opracował: Piotr Wasyl

Przypisy:

1.  Założyciel klasztoru Menri Niamed Szenrab Dzialtsen (1356-1415) miał wizję 9 strazników bon posród których był Targo. Oni przekazali mu tajemnicę świetego tańca odprawianego do dziś w tym klasztorze.

2.  W Tybecie wiekszość nomadów wyznaje bon.

3.  Patrz część I

4.  Przed pojawieniem się współczesnej formy bonu na tych terenach najprawdopodobniej święty Jak pełnił centralną rolę w mitologii Targo. Jak, jest najważniejszym zwierzeciem w ekonomii tego rejonu a poza tym jest największym i najsilniejszym zwierzęciem tego ekosystemu. Jak wykazuje Karmay w przypadku góry Gang Tise, bóstwo Gekhod był pierwotnie bóstwem góry, która przyjmowała formę dzikiego Jaka. Rola tego zwierzęcia na przestrzeni wieków urosła do rangi głównego bóstwa tamtego regionu. Ten kulturowy i historyczny proces nie do końca jest zrozumiały lecz wydaje się, że ten sam mechanizm zadziałał w rejonie Targo, gdzie pierwotne teomorficzne bóstwo ewoluowało przez wieki do złożonego bóstwa asymilowanego przez bon. Można wyróżnic trzy typy Jaków związanych z Targo: półboska krzyżówka boskiej istoty i zwierzęcia, tsze tar (tshe thar) Jak który był darem dla Targo i znajdował się pod jego specjalna ochroną, po łó (spo bo) Jak prowadzony przez Targo- zawładnięty jego świadomością i wolą. Poza tym istniały jeszcze dwie formy jaków o świętym statusie. Jednym z nich jest tsen jag (bstan g.yag) wybierany jako posłaniec lub manifestacja tsen. Był dekorowany wielokolorowymi ozdobami (kitkami z kolorowych sznurków) wieszanymi na uszach, namaszczany na czole masłem i smarowany na grzbiecie czerwoną ziemią. Innym typem świętego Jaka jest nor lha zwierzę wybrane sposród stada, któremu nadaje się święty status. Zwierze to zapewnia powodzenie całemu stadu.
Jak w czasach przedbuddyjskich był zwierzęciem, które przeprowadzało zmarłych na drugą stronę. Rytuały pogrzebowe wczesnego bonu zawarte w pismach z Tunhuang opisują składanie ofiar ze zwierząt w przypadku pochówków wysoko postawionych osób. Nazywało się to ofiarą jen (g,yen) i był to najczęściej czarny koń, kasztanowaty, biały lub szary Jak.

5.  Nampar Dialła Ostatecznia Zwycieski forma koloru niebieskiego. Prawą rękę trzyma nad głową a lewą dotyka ziemi symbolizując w ten sposób swoja nadrzędność nad pozostałymi istotami wszechświata.

6.  Kudżi Manke jest manifestacja umysłu Gekod.

7.  To są nazwy z Siang Siung. Ati Mułer to sandzie Longdzial (Sangs rgyas klong rgyal)-Oświecony 8 Król Przestrzeni, Kudzi Manke (Dzutrul Pegme, rDzu 'phrul dpeg  med), Gekod (Dudul, bDud 'dul)-Pogromca.

8.  Dud ma mo znaczy dobroczyńca. Patrząc na etymologię słowa to ma ono dwa znaczenia kogoś kto dostarcza i wychowawcy-karmiciela.

9.  Tybetańczycy wierzą, że wody jeziora zamieszkują różne fantastyczne istoty. Jezioro jest schronieniem dla różnych duchów, olbrzymich ryb, wodnych owiec, smoków i potworów.

10.  Tybetańczycy wierzą, że oczy są miejscem najgłębszych psycho-duchowych energii. Na przykład malarze tanek oczy świetym postaciom malują na samym końcu. Wraz z namalowaniem oczu wizerunek uzyskuje tożsamość.

11.  Nie należy tego utożsamiać z przybyciem buddyzmu do Tybetu. Patrz poprzedni numer Garudy Przedbuddyjskie wątki cywilizacji Tybetu.

12.  Zwolennikiem stosowania tego tradycyjnego podziału jest R.A. Stein utożsamiajac te dwa nurty : lha czo z bonem i buddyzmem a mi czo z nienazwaną i nie usystematyzowaną tradycje ludową.

---