Serce - centralny narząd układu krwionośnego położony w klatce piersiowej, w śródpiersiu środkowym, wewnątrz worka osierdziowego.
Budowa ogólna
Serce człowieka jest sercem czterokomorowym, składa się z 2 przedsionków i 2 komór.
Przedsionek prawy - zbiera krew z całego organizmu oprócz płuc. Uchodzą do niego:
żyła główna górna - zasadniczo zbiera krew z nadprzeponowej części ciała
żyła główna dolna - zbiera krew z podprzeponowej części ciała
zatoka wieńcowa - uchodzą do niej żyły duże i średnie
Trzymając serce w pozycji opisowej (tj. pionowo, koniuszkiem w dół) możemy wyróżnić sześć ścian przedsionka prawego
komora prawa - z przedsionka prawego przez zastawkę trójdzielną krew przepływa do komory prawej, a stąd przez pień płucny do obu płuc tworzą krążenie czynnościowe płuc.
W położeniu opisowym komora prawa ma kształt trójściennego ostrosłupa skierowanego podstawą ku górze. Komora ta pompuje krew pod znacznie niższym ciśnieniem niż komora lewa. Z tego powodu ściana komory prawej jest znacznie cieńsza (ok. 5 mm), co wywołuje sierpowaty kształt komory na przekroju poprzecznym. Wierzchołek komory leży ok. 10 mm od wierzchołka serca. Odpowiada to najniższym odcinkom bruzd międzykomorowych przedniej i tylnej. W położeniu prawidłowym podstawa komory skierowana jest ku górze, tyłowi i w prawo. Znajdują się w niej dwa otwory zamknięte zastawkami: ujście przedsionkowo-komorowe prawe i ujście pnia płucnego. Oddziela je mięśniowy wał - grzebień nadkomorowy . Oddziela on drogę dopływną od odpływnej. Ujście przedsionkowo-komorowe prawe zamyka zastawka trójdzielna. Tworzą ją trzy płatki: przedni, tylny i przyśrodkowy. Przyczep wszystkich płatków znajduje się w pierścieniu włóknistym. Pomiędzy płatkami głównymi często znajdują się dodatkowe płatki pośrednie. Do płatków zastawki przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych.
Ujście pnia płucnego zamyka zastawka złożona z trzech płatków półksiężycowatych przedniego, prawego i lewego.
przedsionek lewy - z płuc krew zbierają cztery żyły uchodzące do przedsionka lewego:
żyła płucna górna lewa
żyła płucna górna prawa
żyła płucna dolna lewa
żyła płucna dolna prawa
Podobnie jak w przedsionku prawym wywodzi się z dwóch rozwojowo odrębnych części: o gładkich ścianach, powstałej ze zlania się końcowych odcinków żył płucnych oraz pokrytego licznymi mięśniami grzebieniastymi właściwego przedsionka, ograniczonego właściwie do uszka lewego. W porównaniu z uszkiem prawym jest ono dłuższe, węższe i nieco załamane, gdyż zachodzi na pień płucny.
komora lewa - z przedsionka lewego przez zastawkę dwudzielną (mitralną) krew przepływa do komory lewej, a stąd do tętnicy głównej (łac. aorta). Krew z aorty zaopatruje odżywczo cały organizm człowieka. Grubość ściany wynosi średnio 15 mm. Ma kształt stożka i jest bardziej wysmukła i dłuższa niż prawa. Jej wierzchołek jest tożsamy z koniuszkiem serca.
Ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamyka zastawka dwudzielna (mitralna) utworzona przez płatki przedni i tylny, które za pomocą strun ścięgnistych łączą się z mięśniami brodawkowatymi przednim i tylnym. Między głównymi płatkami zastawki często występują drobne płatki pośrednie. Płatki przyczepiają się do obwodu pierścienia ścięgnistego. Ujście aorty zamykają podobnie jak ujście pnia płucnego trzy płatki półksiężycowate: prawy, tylny i lewy.
Budowa wewnętrzna serca
Na przekroju ściany serca możemy wyróżnić trzy warstwy (idąc od wewnątrz):
wsierdzie- jest to jednowarstwowy nabłonek płaski spoczywający na łącznotkankowej śródsierdzie -
szkielet serca -
części błoniastej przegrody międzykomorowej
układ przewodzący serca - reguluje on rytmikę pracy serca oraz prawidłową kolejność skurczów poszczególnych części serca.:
węzeł zatokowo-przedsionkowy - generuje on wskutek powolnej samoistnej depolaryzacji prawidłowy rytm zatokowy skurczów serca.
węzeł przedsionkowo-komorowy
pęczek przedsionkowo-komorowy pęczek Hisa na który składa się pień, jedyne połączenie między mięśniówką przedsionków i komór) oraz odnogi prawej i lewej, rozgałęzienia końcowe (włókna Purkiniego) wstępują ku górze w mięśniówce właściwej podstawy serca Zobacz więcej w artykule: fizjologia serca.
mięsień sercowy Składa się na nią osobna mięśniówka przedsionków i komór:
w przedsionkach nie rozróżniamy ściśle oddzielnych warstw, a jedynie pasma mięśniowe głębokie - krótsze, biegnące w obrębie jednego przedsionka, i długie, leżące bardziej powierzchowne, łączące oba przedsionki
w komorach zazwyczaj wyróżnia się:
zewnętrzną warstwę skośną - wspólną dla obu komór, na wierzchołku serca tworzącą wir serca
środkowa warstwa okrężna - jej powierzchowna część jest wspólna, a głębsza osobna dla komór. To ona wytwarza główną siłę skurczu serca
wewnętrzna warstwa podłużna - osobna dla każdej komory
nasierdzie - jest to blaszka trzewna osierdzia surowiczego.
Unaczynienie serca
Unaczynienie tętnicze serca pochodzi od tętnic wieńcowych - prawej i lewej
Tętnica wieńcowa prawa
Bierze początek w prawej zatoce aorty. Przebiega pomiędzy prawym uszkiem a prawym stożkiem tętniczym; następnie w bruździe wieńcowej między prawym przedsionkiem a prawą komorą. Wchodzi na przeponową powierzchnię serca, biegnąc w bruździe wieńcowej jako gałąź międzykomorowa tylna, której towarzyszy vena cardiaca media - żyła sercowa średnia) i dochodzi do koniuszka serca (łac. apex cordis). W jej przedłużeniu w bruździe wieńcowej biegnie druga gałąź.
Gałęzi miedzykomorowej tylnej towarzyszą:
żyła sercowa średnia (łac. v. cardiaca media)
naczynia chłonne
gałązki nerwowe ze splotu sercowego (wraz z komórkami zwojowymi)
Tętnica wieńcowa prawa oddaje następujące gałęzie:
wstępujące (do prawego przedsionka)
zstępujące (do przedniej ściany, prawego brzegu i ściany tylnej prawej komory)
boczne: prawe i lewe (do obu komór)
przegrodowe tylne (obszar zaopatrzenia to 1/3 tylnej przegrody międzykomorowej oraz większość struktur układu bodźco-przewodzącego mięśnia sercowego).
Topografia serca
2/3 serca leży na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, a tylko 1/3 na prawo od tej płaszczyzny. Oś serca (linia łącząca środek podstawy serca ze środkiem jego koniuszka) tworzy z osią podłużną kąt 45°.
Układ krążenia -układ ten jest wyposażony w serce - pompę tłocząco-ssącą, która regularnie kurcząc się i rozkurczając, a więc wypychając i zasysając krew, w zasadniczy sposób wpływa na wielkość i zmienność ciśnienia wewnątrznaczyniowego. Wielkość i stopień zmienności ciśnienia panującego w naczyniach tętniczych ma zasadnicze znaczenie dla normalnego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Od niego bowiem zależy odpowiedni dopływ do narządów docelowych świeżej krwi bogatej w tlen, substancje odżywcze, hormony i inne
Ciśnienie w układzie tętnic zależy od siły i częstości skurczów serca, oporu, jaki stawiają ściany naczyń napływającej fali krwi, szczególnie naczyń drobnych, obwodowych, bogatych w tkankę mięśniową oraz od lepkości krwi. Wykazuje ono charakterystyczną zmienność, związaną z pracą serca. W czasie jego skurczu (dokładniej: w czasie skurczu lewej komory serca) krew z impetem wpada do aorty. Rozciągając ją, wytwarza maksymalne ciśnienie, zwane ciśnieniem skurczowym. W czasie rozkurczu lewej komory, gdy wrota z serca do aorty, utworzone przez zastawki półksiężycowate, są zamknięte, ciśnienie krwi w tętnicach znacząco się obniża aż do wartości minimalnej, określanej jako ciśnienie rozkurczowe.. Ciśnienie tętnicze jest stale przez organizm regulowane i korygowane, dzięki czemu zapewniony jest stały dopływ krwi do wszystkich narządów i tkanek. Zawsze wyróżnione są te narządy, które mają dla ustroju kardynalne znaczenie (np. mózg, mięsień serca, nerki) i nie mogą być narażone na drastyczne wahania dostaw tlenu i energii. "Czasowo" zaś wyróżniane są te, które w określonym momencie są intensywnie eksploatowane (np. mięśnie szkieletowe w czasie wysiłku fizycznego, przewód pokarmowy - w czasie trawienia).
Nadciśnienie
Ciśnienie tętnicze wykazuje zmienność dobową. W ciągu dnia, gdy człowiek czuwa - ciśnienie jest wyższe, w porównaniu z nocą, kiedy człowiek śpi. Na wielkość ciśnienia wpływa aktywność fizyczna.Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) za górną wartość ciśnienia tętniczego skurczowego przyjmuje się 139 mmHg, zaś dla ciśnienia rozkurczowego 89 mm Hg. Mówi się też o tzw ciśnieniu tętniczym optymalnym, gdy jego wartość jest niższa od 120/80 mm Hg, prawidłowym, gdy wartość jest niższa od 130/85 mm Hg, oraz o tzw. ciśnieniu tętniczym wysokim prawidłowym, gdy wynosi ono od 130-139 mm Hg (ciśnienie skurczowe) oraz 85-89 mmHg (ciśnienie rozkurczowe).
Nadciśnienie tętnicze najczęściej ujawnia się w czwartej i piątej dekadzie życia. Oszacowano, że w polskiej populacji na tę chorobę cierpi 12-16% mężczyzn i 18-30% kobiet. Prawdopodobnie w Polsce żyje obecnie ok. 4,8 miliona ludzi z nadciśnieniem tętniczym (należy przy tym pamiętać, iż wykrywalność tej choroby w naszym kraju wynosi tylko 57-82%!). Nadciśnienie tętnicze może być pierwotne, tj. takie, którego bezpośrednia przyczyna nie została ustalona, albo wtórne, którego bezpośrednia przyczyna jest znana. Nadciśnienie wtórne dotyczy ok. 5% wszystkich chorych na nadciśnienie. Spośród wszystkich postaci nadciśnienia wtórnego najczęściej zdarza się nadciśnienie nerkowopochodne, tj. występujące w przewlekłych chorobach nerek (np. w przewlekłych kłębuszkowych zapaleniach nerek
Czynniki ryzyka
Wyróżnia się 6 głównych czynników ryzyka: wiek powyżej 60 lat, płeć męska, obciążenie rodzinne, cukrzyca typu 2, zaburzenia lipidowe i palenie papierosów. Ważne są też inne czynniki, takie jak otyłość (na ogół współistniejąca z zaburzeniami lipidowymi i cukrzycą), nadmierne picie alkoholu, zmniejszona aktywność fizyczna. Napływająca w wyniku skurczu serca krew napotyka na coraz mniej elastyczną, słabiej poddającą się odkształceniom (mniej podatną), nazbyt naprężoną ścianę naczynia. Nie dość, że okrężne mięśnie naczyń są w stałym naprężeniu, ale - na dodatek - jest ich coraz więcej (proliferują). Pogrubieniu ulega także tkanka łączna. W rezultacie dokonuje się zasadnicza zmiana geometrii i struktury naczyń oporowych (remodelling). Jej wynikiem jest zwiększenie oporów i co za tym idzie - ciśnienia tętniczego.
Przebieg choroby
Nadciśnienie tętnicze samoistne jest chorobą przewlekłą i postępującą. Początkowo ma charakter zmienny, chwiejny. Bywa tak, że chory nawet bez leczenia miewa zupełnie prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego. Taki stan rzeczy może trwać kilka lat, później jednak, wskutek utrwalania się zmian w ścianie naczyń krwionośnych, ciśnienie tętnicze jest już na stałe podwyższone.
Wyróżnia się 4 stopnie ciężkości nadciśnienia tętniczego, oparte na wartościach ciśnienia rozkurczowego: nadcisnienie graniczne ((90-94 mm Hg), nadciśnienie łagodne (95-104 mm Hg), nadciśnienie średnio ciężkie (105-114 mm Hg), nadciśnienie ciężkie (115 mm Hg i wyżej).
Powikłania nadciśnienia tętniczego
Nadciśnienie prowadzi do zmian w większości narządów i tkanek. Są jednak wśród nich narządy "wyróżnione": serce, mózg, nerki, oczy (siatkówka), duże naczynia. W przebiegu nieleczonego lub leczonego nieskutecznie nadciśnienia dochodzi do przerostu lewej komory i jej niewydolności. Nadciśnienie tętnicze sprzyja przyspieszonemu rozwojowi choroby niedokrwiennej serca; jest ono jednym z głównych czynników ryzyka zawału serca.Nadciśnienie tętnicze jest przyczyną poważnych arytmii serca. Nadciśnienie tętnicze prowadzi do trwałych ubytków w istocie białej i szarej kory. Jest przyczyną ostrych niedokrwień mózgu, udarów niedokrwiennych i wylewów krwi wewnątrzczaszkowych, oraz ostrej encefalopatii nadciśnieniowej bez udaru.
Nadciśnienie tętnicze prowadzi do uszkodzenia nerek (nefropatii nadciśnieniowej), do ich niewydolności. Ponieważ nerki są narządami, które w zasadniczy sposób wpływają na ciśnienie tętnicze, ich uszkodzenie prowadzi do dalszego pogłębienia się choroby podstawowej.
W nadciśnieniu tętniczym charakterystyczne są zmiany w naczyniach siatkówki, widoczne podczas badania dna oka. Na podstawie tych zmian można określać stopień zaawansowania choroby.
Stany naglące w kardiologii mogą być spowodowane: zatrzymaniem czynności serca, ostrą niewydolnością krążenia, oraz chorobami ogólnoustrojowymi wtórnie uszkadzającymi serce.
Zatrzymanie akcji serca- całkowite ustanie jego skutecznej czynności, powodujące w ciągu kilku sekund załamanie krążenia.
Przyczyny: migotanie komór, asystolia, czyli brak czynności elektrycznej serca, uszkodzenia mechaniczne ściany serca.
Objawy: zawroty głowy, uczucie gorąca, niepokój, po 10s utrata przytomności, po 20 s drgawki., po 3-5 min źrenice przestają reagować na światło, nieodwracalna śmierć mózgu.
Czynności reanimacyjne: uderzenie zaciśniętą pięścią w ścianę klatki piersiowej, ułożenie na twardym podłożu, sprawdzenie jamy ustnej i gardła, podjęcie zewnętrznego masażu serca, z częstością ok. 60/min masaż serca prowadzi się najczęściej ze sztucznym oddychaniem w relacji 15:2 przy dwóch osobach lub 5:1 przy jednym ratowniku, zadzwonić po pomoc, zapamiętać czas rozpoczęcia reanimacji.
Ostra niewydolność krążenia- polega na ograniczeniu wydolności serca jako pompy. Nieleczone zatrzymanie krążenia powoduje śmierć mózgu w ciągu 4-10 min.
Zawał serca- powikłanie choroby niedokrwiennej serca, spowodowane zaburzeniem utlenowania serca. Czynniki ryzyka: palenie papierosów, cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia gospodarki tłuszczowej, nadwaga, stres, predyspozycja genetyczna. Przyczyny: w 80-90% miażdżyca, zakrzepowe zamknięcie światła tętnicy, zatory bakteryjne i powietrzne, migotanie przedsionków. Śmiertelność wynosi 40-50%, 60% zgonów następuje przed przyjęciem do szpitala, około 20% zawałów jest skąpoobjawowych.
Niewydolność krążenia- objawy kliniczne choroby widoczne są już w spoczynku lub przy niewielkim wysiłku, są to zmęczenie, osłabienie, duszności, obrzęki, obrzęk płuc, zastój w wątrobie, wodobrzusze. Najczęstsze przyczyny: nadciśnienie tętnicze, nadciśnienie płucne, nadmierna podaż płynów i soli, wada zastawki aortalnej i mitralnej, zapalenie mięśnia sercowego, zawał, uszkodzenie.
1
3