Zakład karny, więzienie - miejsce, w którym osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu odbywają karę pozbawienia wolności.

Rodzaje zakładów karnych:

1)   zakładach karnych dla młodocianych,

2)   zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy,

3)   zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych,

4)   zakładach karnych dla odbywających karę aresztu wojskowego.

Typy zk:

  1)   zakłady karne typu zamkniętego,

  2)   zakłady karne typu półotwartego,

  3)   zakłady karne typu otwartego.

Metody oddziaływań w polskim modelu penitencjarnym

W Polsce istnieje 157 jednostek penitencjarnych- w tym areszty śledcze i zakłady karne.

Oddziaływania penitencjarne - zespół stosowanych w zakładzie środków i metod zmierzających do wzbudzenia w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw.

1. Zasady resocjalizacji penitencjarnej

Metody resocjalizacji w zk powinny być oparte na wypracowanych przez praktyków i teoretyków resocjalizacji ogólnych zasadach postępowania penitencjarnego, powstałych w wyniku rozwoju nauki o człowieku a zwłaszcza psychologii i pedagogiki.

• Zasady resocjalizacji o celu minimum:

1. Stopień ryzyka powrotu do przestępstwa

2. Indywidualne czynniki kryminogenne

3. Dopasowanie programu do możliwości skazanych

4. Swoboda personelu w realizacji programu

5. Integralność programu

• Zasady resocjalizacji penitencjarnej o celu maksimum:

1. Zasada wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka

2. Zasada reedukacji

• Zasady resocjalizacji w zakładach karnych wg H. Machela:

1. Normalności

Upodobnienie życia więziennego do warunków życia w społeczeństwie. Osadzeni powinni mieć możliwość uczestnictwa w zajęciach oświatowo- kulturalnych organizowanych poza więzieniem (dokształcanie, praca). Osoby podlegające resocjalizacji powinno uczyć przede wszystkim życia w społeczeństwie. Jedynie prawo to powinno być ograniczane, w odpowiednim stopniu, wobec osób wysoce zdemoralizowanych, aby nie deprawowały pozostałych.

2. Otwartości

Zasada ta wiąże się z ułatwianiem więźniom kontaktu ze światem zewnętrznym (pośredniego- budka telefoniczna lub bezpośredniego), odwiedzaniem bliskich, umożliwianie widzeń intymnych na terenie zakładu karnego.

3. Odpowiedzialności

Ponoszenie przez więźniów konsekwencji swoich zachowań, tym samym uczy się ich odpowiedzialności za własne postępowanie i daje poczucie kierowania swoim losem.

4. Wyboru

Ściśle powiązana z zasadą odpowiedzialności . Wiąże się z dokonywaniem wyborów rozmaitych zachowań co niesie za sobą odpowiedzialność.

5. Indywidualizacji

Indywidualne podejście do każdego więźnia, szanowanie jego praw, osobistych predyspozycji intelektualnych oraz fizycznych, wykształcenia, zainteresowań, umiejętności, a także stopnia demoralizacji.

6. Instancji obiektywnych

Odwoływanie się w postępowaniu resocjalizacyjnym do norm i wartości o charakterze społecznym.

7. Tworzenia środowiska wychowawczego

Zapobieganie wzajemnej demoralizacji i wyeliminowanie zagrożeń ze strony podkultury więziennej (prawidłowe rozmieszczenie skazanych w celach, oddziałach i grupach zajęciowych).

8. Właściwego stosunku do więzienia

Nienaruszanie godności osobistej skazanego i respektowanie praw człowieka przysługujących każdej jednostce.

2. Podwaliny teoretyczne oddziaływań penitencjarnych

• Metody oparte na terapii behawioralnej

• Metody oparte na koncepcji psychodynamicznej

• Metody oparte na orientacji humanistycznej

3. Oddziaływania oparte na karach i nagrodach

Podstawowa metoda terapii behawioralnej. Aby uzyskać pożądany efekt resocjalizacyjny, należy stosować łącznie kary i nagrody i stanowić adekwatną konsekwencję własnego postępowania. W przypadku nieadekwatnego (zbyt długie, dotkliwe kary) stosowania kar można spowodować w jednostce poczucie niesprawiedliwości i krzywdy, przejawiającą się u penitentów jako nienawiść do stosujących je osób. Skuteczne posługiwanie się karami i nagrodami polega na:

• Ich indywidualizacji (dostosowanie do każdego więźnia);

• Adekwatności do popełnionego czynu;

• Stopniowaniu kar- od łagodniejszych za pierwsze popełnienie danego czynu do kar surowszych;

• Konsekwencji- nie odstępowanie od wymierzania kar, nagród;

Ponadto należy wytłumaczyć za jakie konkretne zachowanie karzemy/nagradzamy; nie możemy naruszać praw więźniów żadną karą; kara nie może być formą zemsty, ataku na więźnia, okazywania wyższości przez funkcjonariuszy oraz nie może być stosowana kilkakrotnie za to samo przewinienie.

4. Metody oparte na wpływie osobistym

Bazuje na ukształtowaniu autorytetu wychowawcy, nie poprzez strach bądź przekupstwo, ale poprzez wypracowanie sobie szacunku i życzliwości. Mogą je stosować wychowawcy dysponujący odpowiednimi predyspozycjami osobowościowymi oraz pedagogicznymi.

• Doradzanie wychowawcze

Ukazywanie więźniowi niedostrzegalnych przez niego aspektów sytuacji, zwłaszcza następstw niepożądanych zachowań.

• Przekonywanie

Proces przekonywania ma doprowadzić do ukształtowania nowych, wartościowych dla jednostki i społeczeństwa przekonań oraz dobrowolnego podjęcia zmian własnej osobowości i postępowania.

• Rozmowa

Podstawowa umiejętność społeczna, łagodząca sytuacje konfliktów i napięć. Rozmowa jest podstawowym narzędziem badań osobo poznawczych.

5. Metody oparte na wsparciu społecznym

Polegają na nawiązywaniu pozytywnych więzi pomiędzy sprawcami przestępstw a reszta społeczeństwa ( dążenie do budowania pozytywnych relacji ze społeczeństwem, integracji społecznej, odbudowa lub wzmocnienie więzi rodzinnych, znalezienie miejsca pracy).

• Czasowe opuszczanie zk- udzielanie przepustek;

• Duszpasterstwo więzienne- praktyki religijne i posługi duszpasterskie;

• Zadośćuczynienie- sprawiedliwość naprawcza;

• Działalność kulturalna w społeczeństwie- twórczość artystyczna więźniów;

• Pomoc osobom niepełnosprawnym

6. Metody interpersonalno- korektywne

Polega przede wszystkim na rozwoju oddziaływań interpersonalnych poprzez terapie grupową. Udział w grupie wymaga podjęcia aktywności i pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi. Uczestnictwo w grupie zwiększa poczucie realności i odpowiedzialności, uczy postrzegania wspólnie opracowanych norm, sprzyja współpracy i wypróbowaniu nowych zachowań w różnych rolach społecznych.

• Wyrównywanie deficytów wychowawczych

Kształtowanie nawiązywania poprawnych relacji interpersonalnych, nauczenia skazanych posługiwania się takimi zwrotami jak: „przepraszam”, „dziękuję”, „proszę”.

• Psychoterapia grupowa

Celowa i skuteczna forma oddziaływania służąca zapobieganiu patologii społecznej.

• Trening interpersonalny- szkolenie umiejętności społecznych

Metoda dyrektywna, oparta na zasadach teorii uczenia się społecznego i posługującą technikami modyfikacji zachowania.

• Zrzucenie maski

Szczere wyrażanie siebie, ujawnianie swoich przeżyć wewnętrznych.

• Słuchanie tego, co mówią inni

Uświadamianie sobie treści doświadczeń i uczuć mówiącego, które odzwierciedlają się w jego intonacji, mimice, gestach.

• Podtrzymanie emocjonalne

Zapewnienie w grupie poczucia bezpieczeństwa, aby ośmielić osoby do mówienia o sobie bez obawy przed odrzuceniem.

• Trening asertywności

Rozwijanie umiejętności bycia asertywnym.

7. Metody oparte na kulturze

Stosowanie działań pozytywnych opartych na kulturze (przetwarzanie lub tworzenie).

• Metody oparte na edukacji

Uzupełnianie braków w wykształceniu, przygotowanie skazanego do wykonywania zawodu.

• Metody oparte na aktywizacji zawodowej

• Metody parte na twórczości artystycznej

• Literatura więzienna

• Twórczość plastyczna więźniów

• Więzienne zespoły muzyczne

• Teatr więzienny

• Scena Coda

Połączenie funkcji artystycznych z terapeutycznymi. Metoda opiera się na: prowadzeniu warsztatów teatralnych z udziałem aktorów, reżysera, psychologów, uczestników oraz na tworzeniu profesjonalnych spektakli na podstawie fragmentów życiorysów osób biorących w nich udział.

• Dramatoterapia

• Metody oparte na rekreacji i sporcie

• Metody edukacji oświatowej

Zwalczanie analfabetyzmu wśród więźniów, rozszerzanie horyzontu umysłowego i podnoszenie poziomu etycznego oraz rozwijanie ich poczucia obywatelskiego poprzez propagowanie czytelnictwa- zakładanie bibliotek, czytelni.

• Czasopisma redagowane dla więźniów i przez więźniów

• Radiowęzeł i telewizja więzienna

8. Metody oparte na aktywizacji ekologicznej

Praca z przyroda i jej ochrona (zakładanie kół przyrodniczych).

9. Metody relaksowo- korekcyjne

Wyciszenie wewnętrznych napięć, rozwój samoświadomości, wzbudzanie refleksji nad własnym działaniem przestępczym oraz samopoznanie.

• Trening autogenny

Nabywanie umiejętności kontrolowania własnych emocji i uczuć poprzez reakcję rozluźniającą kolejne partie mięśniowe.

• Joga

Wykorzystywanie technik kultury ciała, polegające na przybieraniu określonych postaw w bezruchu oraz nauki specjalnego oddechu.

• Muzykoterapia

• Muzykoterapia alternatywna

Terapia za pomocą mis dźwiękowych ( misy tybetańskie) metodą Petera Hessa.

---