PRZEGLĄD METOD I TECHNIK STOSOWANYCH W PRACY Z DZIEĆMI
Metody aktywizujące to grupa metod nauczania charakteryzująca się tym , że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego.
Najczęściej stosowane metody i techniki aktywizujące w pracy z dziećmi to:
- metody pracy we współpracy,
-metody integracyjne
-metody tworzenia i definiowania pojęć,
-metody twórczego rozwiązywania problemów,
-metody i techniki rozwiązujące twórcze myślenie,
-metody hierarchizacji,
-metody i techniki diagnostyczne,
-metody i techniki dyskusyjne,
-metody ewaluacyjne
Metody pracy we współpracy :w dostępnej literaturze traktowane są bardzo różnie. Jedni autorzy uznają je jako oddzielne metody, inni zaś jako strategię , celem której jest stworzenie takich warunków , aby różne metody nauczania mogły przynieść lepsze efekty. Metody pracy we współpracy są alternatywą dla dotychczasowego stylu nauczania. Uczą samodzielnego zdobywania wiedzy współpracująca ze sobą grupę. Sukces grupy uzależniony jest od sukcesów indywidualnych. W tak stworzonych warunkach nie ma mowy o rywalizacji , wręcz przeciwnie , uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szanse na mówienie słuchanie, argumentowanie i dyskutowanie.
W metodach pracy we współpracy wyróżniamy techniki:
-Diamentowe uszeregowanie - to technika znana pod nazwą ,,karo''. Układ priorytetów przypomina kształt ,, diamentu'' lub ,,karo''. Struktura tejże propozycji zmusza grupę do współpracy , zachęca do podejmowania decyzji oraz osiągania porozumienia droga negocjacji i kompromisu.
-Zabawa na hasło - jest to jedna z wielu propozycji pedagogiki zabawy, którą można traktować jako metodę pracy we współpracy. Można ją stosować podczas zajęć lekcyjnych , jak też szczególnie przydatna okazuję się na różnych uroczystościach szkolnych z udziałem rodziców. Szczególnie ważny jest efekt końcowy, który uzależniony jest od podziału zadań i współpracy. Elementem mobilizującym i dyscyplinującym jest ograniczenie czasowe.
Metody integracyjne: odprężają i relaksują , wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę.
Integracja w edukacji wczesnoszkolnej to propozycja pracy z dzieckiem , zorientowana na dziecko , jako podmiot i indywidualność.
Metody i techniki integracyjne można podzielić na wprowadzające , ogólnorozwojowe, jak i końcowe( przydatne na początku lekcji, w trakcie i na zakończenie lekcji).
Metody te zapewniają bezpieczeństwo w grupie , gwarantują poczucie tożsamości z grupą , uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy. Dostarczają świetnej zabawy nie tylko dzieciom, ale i dorosłym.
W metodach integracyjnych wyróżniamy następujące techniki:
-Kula śniegowa - inaczej zwana też dyskusja piramidową, polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej do pracy w całej grupie. Technika ta daje szansę każdemu na sprecyzowanie swojego zdania i stanowiska na podany temat, umożliwia nabycie doświadczeń , jak też pozwala dzieci om ćwiczyć i śledzić proces uzgadniania stanowisk.
Ogólny ,,szkielet'' techniki jest następujący:
• Uczniowie pracują indywidualnie nad danym problemem,
• Łączą się w pary - ustalają wspólne stanowisko,
• Pary łączą się w czwórki - ustalają wspólne stanowisko,
• Czwórki łączą się w ósemki- ustalają wspólne stanowisko,
• Ósemki łączą się w szesnastki- ustalają wspólne stanowisko,
• Prezentacja wspólnie wypracowanego stanowiska.
- Wyspa - to metoda , która znakomicie integruje grupę, doskonali kontakty interpersonalne, pozwala na pokonywanie barier nieśmiałości i lęku, a także pobudza aktywność poznawczą , aktywność twórczą poprzez ekspresję plastyczną i generowanie pomysłów.
- Burza mózgów- zwana też pod nazwami ,,fabryka pomysłów'', ,,giełda pomysłów'', ,,jarmark pomysłów'' , oraz ,,sesja odroczonego wartościowania''.
Istota metody polega na podawaniu różnych skojarzeń , rozwiązań, które niesie wyobraźnia i chwilowy błysk natchnienia.
,,Burzę mózgów'' zwykle przeprowadza się w trzech etapach:
I - wytwarzanie pomysłu( ważna ilość a nie jakość, ważne myślenie nawet najbardziej szalone i niedorzeczne),
II - ocena, analiza zgłoszonych p0mysłów
III - zastosowanie pomysłów i rozwiązań w praktyce.
- Ćwierćland - jest to typowa metoda , a jednocześnie zabawa integracyjna z pedagogiki zabawy, której kanwą bajka o czterech krajach , tzw. Landach. Propozycja ta zmusza do refleksji, wyzwala wspólne pozytywne przeżycia i może być zastosowana wszędzie tam , gdzie zależy nam na integracji, zarówno w sensie społecznym , jak i integracji treści programowych.
Metody tworzenia i definiowania pojęć . Pojęcia stanowią podstawowa jednostkę organizującą logiczne myślenie i porozumiewanie się ludzi. Wyróżnianie cech istotnych- pozwala na zdefiniowanie i odróżnienie jednych pojęć od drugich.
Tok lekcji dotyczącej przyswajania pojęć zwykle składa się z 4 faz:
I - przedstawienie celu i wywołanie nastawienia
II - podanie przykładów i nieprzykładów danego pojęcia
III - sprawdzenie przyswojenia pojęcia
IV - wywołanie myślenia metapoznawczego ( porównanie wiedzy wcześniej nabytej z nowo poznaną).
- Burza mózgów- można ją stosować na kilka sposobów( jako rozgrzewkę twórczą przed określonym zadaniem , jako definiowanie pojęć przez skojarzenia, oraz jako metodę rozwiązywania problemów.
,,Burza mózgów'' pozwala uzyskać w krótkim czasie dużą liczbę zróżnicowanych rozwiązań jednego problemu.
Metodę tą można podzielić na 3 etapy:
I - wytwarzanie pomysłów
II - ocena i analiza zgłoszonych pomysłów według ustalonych kryteriów
III - zastosowanie pomysłów , rozwiązań w praktyce.
Metody twórczego rozwiązywania problemów - polegają na określeniu stanu niepożądanego A oraz stanu oczekiwanego B , a także ustaleniu czynności prowadzących od stanu A do stanu B. Proces rozwiązywania problemów można usprawnić dzieląc go na kolejne etapy:
I - sformułowanie ( zdefiniowanie ) problemu
II - szczegółowy jego opis i analiza
III - ustalenie możliwych rozwiązań problemu
IV - ocena poszczególnych wariantów i wybór optymalnego
V - zastosowanie wybranego rozwiązania w praktyce.
Wyróżniamy techniki:
- 635 - to technika , dzięki której można rozwiązywać różnorodne problemy. Jest ona modyfikacją ,, burzy mózgów'' , a różni się tylko sposobem organizacji i przeprowadzenia sesji twórczej. Technika ,,635'' bardzo skutecznie zmusza do aktywności umysłowej poprzez konieczność szybkiego zgłaszania rozwiązań. Magiczne liczby podane w nawiasie maja swoje znaczenie:
Liczba pierwsza - 6 - oznacza liczbę osób lub grup
Liczba środkowa - 3 - oznacza liczbę rozwiązań ( pomysłów)
Liczba końcowa - 5 - oznacza liczbę tzw. rundek.
- Rybi szkielet - nazwa pochodzi od kształtu przypominającego ,, rybi szkielet''. Znana jest także jako ,, schemat przyczyn i skutków''.
- Metoda trójkąta - służy przede wszystkim twórczemu rozwiązywaniu problemów . Istota metody ogranicza się do zdefiniowania problemu , określenia przyczyn podtrzymujących problem i wyszukiwania rozwiązań, które by usunęły przyczyny podtrzymujące sytuację problemową.
- Mapy mentalne- to metoda wizualnego opracowania problemów z wykorzystaniem symboli, słów pisanych , obrazków , rysunków itp.
- Sześć myślących kapeluszy - metoda przydatna tam ,gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami brać udział w rozwiązywaniu problemów. Autor metody - De Bono przypisał 6 kapeluszom - 6 różnych sposobów myślenia:
• Biały - tzw. mały komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami , liczbami i ma do nich podejście obojętne - nie wydaje żadnych opinii,
• Czarny - to tzw. pesymista. Jeśli padają różne opinie - natychmiast je krytykuje. Widzi braki, zagrożenia i niebezpieczeństwa w proponowanym rozwiązaniu,
• Czerwony - to człowiek kierujący się emocjami, ktoś kto przekazuje swoje odczucia ,,na gorąco' , kierując się intuicją,
• Niebieski - to tzw. dyrygent orkiestry, ktoś kto przewodniczy całej dyskusji. To do niego należy kontrolowanie przebiegu spotkania, przyznawanie głosu poszczególnym mówcom, jak też podsumowanie dyskusji,
• Zielony- to tzw. innowator, osoba myśląca twórczo. Zadaniem twórcy jest wskazywanie zupełnie nowych oryginalnych pomysłów,
• Żółty - to tzw. optymista , który widzi sprawy w ,, różowych okularach ''. Jest bardzo pozytywnie nastawiony , wskazuje na zalety i korzyści danego rozwiązania.
Słowo przypadkowe to bardzo prosta i owocna technika myślenia twórczego, która polega na wyszukiwaniu zupełnie przypadkowych wyrazów (słów), czyli bodźców do pomysłów i łączenie ich z konkretną sprawą lub zagadnieniem. Technikę tę wykorzystują najczęściej osoby zajmujące się opracowywaniem i wdrażaniem innowacji.
W celu realizacji tej techniki dzieli się klasę na cztero lub pięcioosobowe zespoły. Każde dziecko otrzymuje jedną kartkę papieru A - 4, którą podpisuje na samym dole. Na górze zaś wpisuje zupełnie przypadkowy wyraz, np.: szkoła. Następnie tak zagina kartkę, aby napisane słowo było niewidoczne dla następnego ucznia. Koledzy z grupy dopisują kolejne wyrazy, które również zasłaniają. Na końcu kartka wraca do właściciela, który ją rozkłada i odczytuje powstały przypadkowy zestaw słów. Na jego podstawie uczniowie indywidualnie tworzą dłuższą wypowiedź, np.: opowiadanie, opis, dialog itp.
Przykładowy zestaw słów może wyglądać następująco.
szkoła
marzenie
wakacje
pudel
bawić się
Ola B.
Wypowiedź napisana przez uczniów musi zawierać utworzony przez grupę zestaw wyrazów przypadkowych.
Wśród metod hierarchizacji wyróżniamy, m.in.: promyczkowe uszeregowanie i piramidę priorytetów. Hierarchizacja polega na porządkowaniu w relacji wyższości - niższości za pomocą wyznaczonego kryterium.
- W kształceniu zintegrowanym stosuje się bardzo często promyczkowe uszeregowanie. Techniką tą można pracować z całą klasą albo zastosować podział na grupy. Na środku klasy nauczyciel kładzie koło wycięte z kartonu, na którym zapisane jest krótkie hasło, np.: dobry kolega. Następnie uczniowie na każdej z 3 kartek otrzymanych od nauczyciela zapisują cechy dobrego kolegi. Potem chętne dzieci odczytują zapisane cechy, a kartki układają wokół głównego hasła. Długie promyczki powstają, wtedy gdy dzieci mają podobnie dobrane cechy, np.: dobry kolega - 7 osób wskazało cechę życzliwy.
Diagnoza to zbieranie informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy. Postawić diagnozę to tyle, co wywnioskować, sprawdzić, ocenić oraz wyjaśnić przyczyny tego stanu. Spośród metod i technik diagnostycznych wysuwa się na czoło metaplan. Stanowi on plastyczny sposób przedstawienia dyskusji, która ma doprowadzić do podjęcia decyzji. Podczas tej dyskusji uczniowie tworzą plakat, który jest swoistym zapisem obrad danego zespołu. Metoda metaplanu może być stosowana do omawiania trudnych i drażliwych tematów. Pozwala ona w sposób spokojny rozważyć problem i znaleźć, o ile to możliwe, wspólne rozwiązanie.
Przedmiotem rozważań uczniów mogą być następujące zagadnienia: Czy wszyscy ludzie w Europie mogą być braćmi?, Zmieniamy naszą miejscowość, Jak należy spędzać czas wolny od zajęć lekcyjnych? . Najpierw stawiamy pytanie: Jak jest?, potem: Jak być powinno?, a następnie: Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?. Na końcu zespoły wyciągają wnioski. Odpowiedzi na poszczególne pytania można wpisywać w chmurki. Po zakończeniu pracy każda grupa prezentuje jej efekty.
TEMAT: ..................................................
Jak jest? Jak być powinno?
Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
WNIOSKI
............................................................................
............................................................................
............................................................................
Do metod aktywizujących zalicza się również ewaluacje, a wśród nich technikę: „rybi szkielet”. Ewaluacja jest sposobem działania, za pomocą którego opisujemy rezultaty końcowe zaistniałych faktów zarówno z pozytywnej, jak i negatywnej strony. Ewaluacji dokonuje się w celu podwyższenia jakości własnej pracy, a zatem stosowanie w praktyce jej technik jest niezbędne w pracy nauczyciela - wychowawcy. Można ewaluować rozwój ucznia, programy własne, organizację zajęć, formy doskonalenia, atmosferę, pracę pedagogów. Ewaluacji może dokonywać nauczyciel, uczeń, rodzic itp.
Technikę „rybiego szkieletu” można wykorzystywać w pracy z dziećmi ze szkoły podstawowej. Uczniowie mogą za jej pomocą ewaluować, np.: pracę Samorządu Uczniowskiego. Opiekun SU rysuje na tablicy schemat przypominający szkielet ryby. W miejscu głowy wpisuje się czynnik poddawany ocenie. Obok kręgosłupa ryby rysuje się tzw.: „ości duże” i po jednej buźce uśmiechniętej oraz smutnej. Dzieci na otrzymanych kartkach zapisują, co im się podobało w pracy samorządu, a także to, co oceniają negatywnie. Następnie kartki te przyklejają w odpowiednich miejscach na szkielecie. Dzięki temu opiekun i uczniowie uzyskują informację na temat jakości swojej pracy, tego co robią dobrze i co jeszcze trzeba poprawić.
Model „rybiego szkieletu” prezentujemy poniżej.
Metody i techniki dyskusyjne służą wymianie myśli na jakiś temat, prezentacji własnego punktu widzenia, efektywnemu współdziałaniu w zespole. Uczą sztuki negocjacji, formułowania logicznych argumentów i kultury dyskusji. Spośród tego typu metod wyróżnia się debata. Jest ona wskazana przy analizie treści kontrowersyjnych. Debata ułatwia podjęcie decyzji. Wymaga ona od ucznia zajęcia zdecydowanego stanowiska „za” lub „przeciw”.
Przebieg zajęć, podczas których wykorzystuje się tę metodę jest następujący. Uczniowie dzielą się losowo na dwie kilkuosobowe grupy. Jedna zajmuje stanowisko „za”, druga „przeciw”. Każda z grup wybiera ze swego grona po jednym rzeczniku i sekundancie. Debatę prowadzi moderator, którym może być nauczyciel. Pozostali uczniowie stanowią publiczność. Debatę zaczyna rzecznik grupy „za”, który w ciągu 5 minut musi zaprezentować tezę i poprzeć ją argumentami. Potem występuje rzecznik grupy przeciwnej. Jego zadaniem jest obalenie tezy pierwszego zespołu poprzez przytoczenie kontrargumentów. W następnej kolejności wypowiadają się sekundanci, którzy podtrzymują poglądy swoich grup. Chętni spośród widzów mają prawo zabrać głos jeden raz i w ciągu 3 minut przedstawić swój pogląd. Muszą jednak zająć jednoznaczne stanowisko: „za” lub „przeciw” omawianej kwestii. Potem następuje podsumowanie, którego dokonują rzecznicy stron. Moderator zamyka debatę i przeprowadza głosowanie wśród publiczności. W czasie debaty wszyscy jej uczestnicy muszą przestrzegać wcześniej ustalonych reguł, zapisanych, np.: w kontrakcie z klasą.
Metoda ta jest lubiana przez uczniów, gdyż daje im szansę zaistnienia na forum klasy, zaprezentowania własnych poglądów bez obawy wyśmiania czy zignorowania swojej osoby. Tematy do dyskusji mogą być rozmaite, np.: Za i przeciw ochronie zwierząt, Organizowanie strajków, Europa ojczyzn czy republika europejska itp.
WNIOSKI
Zachęcamy do stosowania metod i technik aktywizujących w pracy z dziećmi , gdyż dzięki nim uczniowie osiągają wysokie efekty edukacyjne.
Metody i techniki aktywnego nauczania zachęcają uczniów do systematycznej pracy na lekcji, wdrażają do pracy w zespole, uczą poprawnego wypowiadania się z poszanowaniem godności rówieśników. Metody i techniki aktywizujące poprawiają więc atmosferę na lekcji, rozwijają wyobraźnię dzieci, myślenie , spostrzeganie.
Nauczyciel zaś pełni funkcję koordynatora działania , kierownika procesu lekcyjnego. Dzieci czują się ważne, zauważone ,docenione.
Opracowały :
Teresa Czech, Joanna Kaliska
ze Szkoły Podstawowej w
Polanowicach
WYKORZYSTANA LITERATURA
1. E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska; Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Kielce 2000.
2. E.Goźlińska ; Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej , Warszawa 2000.
3. Materiały z warsztatów metodycznych ; Aktywizujące metody nauczania na lekcjach historii, Bydgoszcz 2001.
4. R. Adamczyk, M. Chen - Więcławska; Przewodnik metodyczny do
historii i społeczeństwa , klasa IV , Gdańsk 2001.
5. Stosowanie aktywizujących metod nauczania, materiały dla nauczycieli i dyrektorów szkół ; oprac. Ewa Grela , Kraków 2004.
6. T.Czech: Godziny wychowawcze - ścieżki edukacyjne w klasach 1 - 3 gimnazjum. Przewodnik dla nauczyciela , Gdynia 2003.
Techniki dramowe
Rozmowa - polegająca na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi, stanowi najprostszą formę bycia w roli.
Wywiad - może być dwuosobowy, a także z grupą osób np. jeden uczeń przeprowadza wywiad z uczestnikami wyprawy polarnej, a pozostali uczniowie występują w roli uczestników tej wyprawy. Wywiad sprzyja rozwijaniu myślenia oraz wyobraźni uczniów.
Ćwiczenia pantomimiczne, tzw. "etiudy" są często stosowaną formą pracy w roli z małymi dziećmi. Sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji,fantazji itp.
Improwizacja - oparta jest często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego. Uczniowie działają w grupach bez nastawienia się na efekty artystyczne.
Inscenizacja - opiera się na wyraźnym podziale na widzów i aktorów.
Rzeźba - może mieć kilka odmian. Najprostszą formę stanowi sytuacja, w której uczeń przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu. Bardzo ważna jest tu mowa ciała, gestu, mimiki twarzy. Innym wariantem rzeźby jest sytuacja,w której jeden z uczniów jest rzeźbiarzem, a drugi materiałem.
Żywe obrazy - to obrazy stworzone z ludzi. Najważniejsze zdarzenie zostaje uchwycone w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane w bezruchu.Uczniowie uczą się współdziałania i koncentracji / stop klatka /.
Film - stanowi jakby kontynuację stop - klatki. Jego akcja może przebiegać w tempie zwolnionym lub przyspieszonym. Po chwilowym zatrzymaniu akcja toczy się dalej.
Rysunek - jest techniką plastyczną, która znajduje szerokie zastosowanie.Może to być realistyczny, bądź fantastyczny portret postaci literackiej.Uczniowie mogą także rysować przedmioty należące do poszczególnych postaci, a także szkicować wnętrze, w którym toczy się akcja. Mogą barwami wyrażać swoje uczucia i nastroje.
Ćwiczenia głosowe spełniają bardzo ważną funkcję, zwłaszcza w nauczaniu języka ojczystego. Wyrazistość mówienia ułatwiają ćwiczenia w powolnym wymawianiu głosek. Celowi temu służą ćwiczenia ortofoniczne polegające na wyrazistym wymawianiu sylab ze zbiegiem spółgłosek, np. kra,kre,wy,wru,bri,bre.
W tej grupie znajdują się zabawy polegające na naśladowaniu głosu zwierząt,odgłosów wydawanych przez przedmioty będące w ruchu.
List - jest jedną z form bycia w roli. Odczytanie listu bohatera literackiego może stanowić punkt wyjścia do poznania utworu oraz zrozumienia motywów postępowania postaci literackich.
Dziennik lub pamiętnik - może być odczytany jako świadectwo minionej epoki, np. w związku z omawianiem warunków życia ludzi w dawnych czasach.
Inną, aktywną metodą nauczania jest dyskusja. Jest to sztuka wyrażania swojego zdania, argumentacji i trening szacunku dla przekonań innych. Powinna uczyć dyscypliny formułowania myśli i dyscypliny czasowej. Dyskusja może mieć charakter wolny - wtedy wszyscy na równych prawach biorą w niej udział, respektując jedynie np. limity czasowe dla jednorazowej wypowiedzi lub liczbę przydzielonych głosów. Albo może być kierowana, np. typu panelowego. Wtedy kilka osób przygotowuje swoje głosy w dyskusji i po przedstawieniu swoich racji, w dalszej wymianie myśli, mogą ewentualnie wziąć udział inni obserwatorzy.
Tak więc pedagogika zabawy "żyje" z kontaktów, uczy ich i na nich się opiera, prowokuje postrzeganie, rozumienie, odbiór i doświadczanie uczuć własnych i cudzy
Metody aktywizujące nauczanie w klasach I-III
|
|
|
|
|
|