Podstawy teorii rynku
Analiza popytu i podaży
Pojęcia kluczowe
Rynek jest to ogół transakcji kupna i sprzedaży dóbr i usług oraz zespół warunków, w jakich one przebiegają.
Popyt jest to relacja zachodząca pomiędzy ceną danego dobra lub usługi a jego/jej ilością, jaką konsumenci są skłonni (i są w stanie) nabyć w określonym czasie (ceteris paribus). Graficznie relację tę przedstawia się za pomocą krzywej popytu.
Prawo popytu stwierdza, że wzrost (spadek) ceny danego dobra lub usługi powoduje spadek (wzrost) ilości nabytej tego dobra lub usługi (ceteris paribus). Graficznym wyrazem działania prawa popytu jest ruch wzdłuż krzywej popytu.
Zmiana popytu to zmiana zapotrzebowanej ilości określonego dobra lub usługi przy każdej cenie, spowodowana działaniem innych czynników niż zmiana jego/jej ceny (np. zmiana poziomu dochodów realnych gospodarstwa domowego, cen dóbr substytucyjnych, układu preferencji etc).
Podaż jest to relacja zachodząca pomiędzy ceną danego dobra lub usługi a jego/jej ilością, jaką skłonni są zaoferować do sprzedaży producenci w określonym czasie (ceteris paribus). Graficznie relację tę przedstawia się za pomocą krzywej podaży.
Prawo podaży stanowi, że wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny danego dobra lub usługi rośnie (spada) oferowana ilość tego dobra lub usługi (ceteris paribuś). Graficznym wyrazem działania prawa podaży jest ruch wzdłuż krzywej podaży.
Zmiana podaży to zmiana oferowanej ilości określonego dobra lub usługi przy każdej cenie, spowodowana działaniem innych czynników niż zmiana jego ceny (np. zmiana kosztów produkcji, techniki wytwarzania, polityki podatkowej, warunków naturalnych etc).
Cena to pieniężny ekwiwalent jednostki towaru.
Cena równowagi to cena, przy której wielkość popytu na dane dobro lub usługę zrównuje się z wielkością jego/jej podaży. Graficznie ilustruje ją punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.
Cena minimalna to cena ustalana przez rząd, poniżej której dany towar nie może być sprzedawany. Jest ona zawsze wyższa od ceny równowagi rynkowej.
Cena maksymalna to cena ustalana przez rząd, powyżej której dany towar nie może być sprzedawany. Jest ona zawsze niższa od ceny równowagi rynkowej.
Nadwyżka rynkowa to sytuacja, w której, przy danej cenie, ilość dobra lub usługi oferowana na sprzedaż przekracza jego/jej ilość, jaką nabywcy są skłonni kupić. Występuje wówczas, gdy cena jest wyższa od ceny równowagi rynkowej.
Niedobór rynkowy to sytuacja, w której, przy danej cenie, wielkość popytu na dane dobro lub usługę przewyższa rozmiary jego/jej podaży. Występuje wówczas, gdy cena jest niższa od ceny równowagi rynkowej.
Mechanizm rynkowy to proces wzajemnego oddziaływania na siebie elementów rynku (popytu i podaży) w dążeniu do równowagi rynkowej.
Wolny rynek to taki, na którym ceny kształtują się jedynie pod wpływem popytu i podaży.
Model pajęczyny to model rynku, na którym reakcje producentów na zmianę ceny dobra, spowodowaną oddziaływaniem czynnika egzogenicznego, następują z pewnym opóźnieniem czasowym. W zależności od stopnia elastyczności cenowej krzywych popytu i podaży mogą zachodzić:
- oscylacje wybuchowe, gdy cenowa elastyczność popytu jest mniejsza od cenowej elastyczności podaży; w takiej sytuacji rynek po wybiciu go ze stanu równowagi nie jest w stanie samoczynnie powrócić do punktu równowagi, gdyż wahania cen i ilości dobra są z okresu na okres coraz większe,
oscylacje tłumione, gdy krzywa popytu charakteryzuje się większym stopnie
elastyczności cenowej niż krzywa podaży; w takiej sytuacji rynek po wybić
go ze stanu równowagi jest w stanie samoczynnie powrócić do punktu równowagi, albowiem wahania cen i ilości dobra w każdym kolejnym okres
są coraz to mniejsze,oscylacje o stałej amplitudzie wahań, gdy funkcje popytu i podaży odznaczają się taką samą wartością współczynnika elastyczności cenowej; wówczas wahania cen i ilości dobra są z okresu na okres takie same, co z jednej strony uniemożliwia samoczynne osiągnięcie przez rynek punktu równowagi; z drugiej zaś - utrzymuje rozmiary stanu nierównowagi na tym sam>
poziomie.
Współczynnik elastyczności cenowej popytu (Ed(P)) jest miarą względnej (wyrażonej w procentach) zmiany wielkości popytu na dane dobro lub usługę w stosunku < względnej zmiany jego/jej ceny. Informuje o stopniu rynkowej reakcji konsumenta na zmianę ceny dobra lub usługi. W zależności od wartości, jakie przyjmuje, mówi się o:
popycie elastycznym, gdy |Ed(p)| > 1; wówczas względna zmiana wielkości popytu na dane dobro lub usługę jest większa od względnej zmiany jego ceny,
popycie nieelastycznym, gdy |Ed(p)| < 1; wówczas względna zmiana wielkości popytu na dane dobro lub usługę jest mniejsza od względnej zmiany jego/jej ceny,
popycie jednostkowo elastycznym (proporcjonalnym), gdy| Ed(p)| = 1 wówczas względna zmiana wielkości popytu na dane dobro lub usługę jest równa względnej zmianie jego/jej ceny,
popycie doskonale nieelastycznym (sztywnym), gdy |Ed(p)| = 0; wówczas zmiana ceny nie wywołuje zmiany wielkości popytu,
popycie doskonale elastycznym, gdy |Ed(p)| —> ∞; wówczas zmiana ceny wywołuje zmianę wielkości popytu w przedziale od 0 do ∞.
Elastyczność punktowa to miara elastyczności w danym punkcie krzywej popytu (podaży).
Elastyczność łukowa to miara elastyczności na danym odcinku krzywej popytu (podaży).
Mieszana cenowa elastyczność popytu mierzy reakcję popytu na określone dobro lub usługę (x) na zmianę ceny innego dobra lub usługi (y). Jeśli współczynnik elastyczności przyjmuje wartości dodatnie, wówczas dobra lub usługi x i y
są substytutami, jeśli zaś ujemne - mamy do czynienia z dobrami lub usługami komplementarnymi.
Fleksybilność (giętkość) cen to stopień reakcji ceny na zmiany popytu. Zależność ta ma charakter dodatni, gdyż wzrostowi popytu, ceteris paribus, towarzyszy z reguły wzrost ceny i vice versa.
Współczynnik elastyczności dochodowej popytu (Ed(i)) mierzy reakcję popytu na określone dobro lub usługę na zmianę poziomu dochodów realnych konsumenta. W zależności od wartości, jakie przyjmuje, dzieli się dobra i usługi na:
podrzędne, gdy Ed(i) € (- ∞;0); popyt na nie maleje wraz ze wzrostem dochodu realnego i vice versa,
normalne, gdy Ed(i) € <0; ∞>; popyt na nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu realnego i vice versa.
W ramach grupy dóbr i usług normalnych, wyróżnia się ponadto dobra i usługi:
podstawowe, gdy Ed(i) € <0; 1>; popyt na nie zmienia się relatywnie wolniej
od zmiany dochodu realnego,luksusowe, gdy Ed(i) € (1; ∞); popyt na nie zmienia się relatywnie szybciej od zmiany dochodu realnego.
Prawo Engla stwierdza, iż w miarę realnego wzrostu dochodów gospodarstwa domowego zmniejsza się - w ogólnej sumie wydatków tego gospodarstwa - procentowy udział wydatków na żywność oraz inne dobra niższego rzędu, a zwiększa udział wydatków na dobra i usługi wyższego rzędu (jak np. dobra konsumpcyjne trwałego użytkowania).
Współczynnik elastyczności cenowej podaży (Es(p)) jest miarą względnej zmiany wielkości podaży danego dobra lub usługi w stosunku do względnej zmiany jego/jej ceny. Informuje o stopniu rynkowej reakcji producenta na zmianę ceny dobra lub usługi. W zależności od wartości, jakie przyjmuje, mówi się o:
podaży elastycznej, gdy |Es(p) | > 1; wówczas względna zmiana wielkości podaży danego dobra lub usługi jest większa od względnej zmiany jego/jej ceny,
podaży nieelastycznej, gdy |Es(p) | < 1; wówczas względna zmiana wielkości podaży danego dobra lub usługi jest mniejsza od względnej zmiany jego/jej ceny,
podaży jednostkowo elastycznej (proporcjonalnej), gdy |Es(p) | = 1; wówczas względna zmiana wielkości podaży danego dobra lub usługi jest równa względnej zmianie jego/jej ceny,
podaży doskonale nieelastycznej (sztywnej), gdy Es(p) = 0; wówczas zmiana ceny nie wywołuje zmiany wielkości podaży,
podaży doskonale elastycznej, gdy \ES(P)\ → ∞; wówczas zmiana cen wywołuje zmianę wielkości podaży w przedziale od 0 do ∞.
Ekspansybilność cen to stopień reakcji ceny na zmianę podaży. Zależność ta ma charakter odwrotny, gdyż wzrostowi podaży, ceteris paribus, towarzyszy z reguły spadek ceny i vice versa.
Pytania i problemy do przemyślenia
Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w gospodarce?
Co to jest rynek nabywcy i rynek sprzedawcy?
Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a gospodarką rynkową
Na czym polega różnica między wolnym a czarnym rynkiem?
Czy gospodarkę polską na obecnym etapie przemian można określić mianem gospodarki rynkowej?
Co to jest popyt i jakie czynniki mogą wywołać jego zmianę?
Co to jest podaż i jakie czynniki mogą wywołać jej zmianę?
Dlaczego krzywa popytu ma nachylenie ujemne, a krzywa podaży dodatnie?
Jaka jest interpretacja ekonomiczna przesuwania się wzdłuż krzywej popytu (li
podaży), a jaka przesunięcia się krzywej popytu (lub podaży)?
Jaką rolę pełni prawo popytu i podaży w analizie ekonomicznej?
W jaki sposób zmiany podaży lub popytu na rynku jednego dobra mogą oddziaływać na rynki innych dóbr? Podaj przykłady.
Przedstaw istotę prawa Engla.
Na czym polega równowaga rynkowa?
Omów model pajęczyny.
Pojęcia i określenia
Wymienione niżej kategorie ekonomiczne, oznaczone literami, przyporządkuj odpowiednim hasłom, oznaczonym cyframi:
dobro Giffena,
wielkość podaży,
cena równowagi rynkowej,
podaż,
równowaga rynkowa,
popyt nieelastyczny,
popyt rynkowy,
h) dobra substytucyjne,
i) popyt,
j) wielkość popytu,
k) niedobór rynkowy,
1) popyt elastyczny,
ł) elastyczność cenowa popytu,
m) rynek,
n) mieszana cenowa elastyczność popytu.
Suma ilości dóbr i usług, na jakie zgłaszane jest przez indywidualnych nabywców zapotrzebowanie, przy różnych poziomach ceny -
Reakcja wielkości popytu na jedno dobro, wynikająca ze zmiany ceny innego dobra -
3. Zespół warunków umożliwiających przeprowadzenie transakcji kupna i sprzedaży dóbr i usług -
4. Ilość dóbr i usług, jaką kupujący są w stanie nabyć po określonej cenie -
5. Rodzaj popytu charakteryzujący się mniejszą względną zmianą wielkości popytu na określone dobro w stosunku do względnej zmiany ceny tego dobra -
6. Ujemna relacja między ceną dobra (lub usługi) a jego (jej) ilością, jaką są skłonni (i są w stanie) nabyć kupujący -
Cena, która powstaje w momencie zrównania się wielkości popytu na dane dobro (lub usługę) z wielkością jego (jej) podaży
Dobra charakteryzujące się tym, że wzrostowi ceny jednego z nich towarzyszy wzrost popytu na dobro drugie -
Rodzaj popytu na określone dobro, którego wielkość rośnie procentowo szybciej niż następuje procentowy spadek ceny tego dobra -
Stosunek względnej zmiany wielkości popytu do względnej zmiany ceny danego dobra (lub usługi) -
Dobro podrzędne, dla którego funkcja popytu jest rosnąca względem jego ceny
Dodatnia relacja między ceną dobra (lub usługi) a jego (jej) ilością, jaką producenci są skłonni wyprodukować i zaoferować do sprzedaży w określonym czasie - —
Ilość dóbr (lub usług), jaką skłonni są dostarczyć na rynek producenci przy danej cenie -
Wielkość popytu na określone dobro (lub usługę) równa się wielkości jego (jej) podaży -
Sytuacja na rynku, w której wielkość popytu na określone dobro przewyższa rozmiary jego podaży
Prawda - fałsz
Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe, otaczając kółkiem odpowiednią literę (P - gdy stwierdzenie jest prawdziwe, F - gdy jest fałszywe).
P F 1. Rynek, na którym wielkość podaży danego dobra przewyższa rozmiary istniejącego na nie popytu, określa się mianem rynku nabywcy.
P F 2. Krzywa popytu rynkowego na dane dobro (lub usługę) jest z rej mniej elastyczna niż poszczególne, składające się na nią, krzywe po] indywidualnego.
P F 3. Jeżeli wzrostowi ceny truskawek towarzyszy wzrost popytu na nie możemy stwierdzić, że sytuacja ta podważa prawo popytu.
P F 4. Do dóbr podrzędnych zalicza się te, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodu realnego.
P F 5. Jeżeli wzrasta cena jednego dobra i obserwuje się następnie wzrost popytu na inne dobro, to można wnioskować, że dobra te są względem siebie komplementarne.
P F 6. Paradoks Veblena dotyczy dóbr podstawowych, których udział w ogólnej sumie wydatków gospodarstwa domowego jest stosunkowo duży.
P F 7. Efekt „owczego pędu" uzasadnia dodatnie nachylenie krzywej popytu.
P F 8. Konsekwencją wzrostu rynkowej ceny herbaty może być podniesienie ceny równowagi na rynku kawy.
P F 9. Popytem elastycznym charakteryzują się z reguły dobra luksusowe.
P F 10. Wzrost realnych dochodów gospodarstw domowych prowadzi do zwiększenia się ich wydatków na wszystkie rodzaje dóbr i usług konsumpcyjnych.
P F 11. Nieurodzaj w rolnictwie doprowadza zawsze do pogorszenia sytuacji ekonomicznej rolników, albowiem jego nieuchronną konsekwencją jest zmniejszenie się dochodów pochodzących ze sprzedaży płodów rolnych.
P F 12. Dodatnia wartość współczynnika mieszanej cenowej elastyczności popytu wskazuje na substytucyjny charakter dóbr, których dotyczy.
P F 13. Krzywa popytu, dla której współczynnik elastyczności łukowej jest równy jedności, charakteryzuje się takim samym stopniem elastyczności punktowej w każdej części swojego przebiegu.
P F 14. Ekspansybilność cen oznacza reagowanie podaży na zmianę ceny.
P F 15. Obniżka kosztów wytwarzania danego dobra, której towarzyszy wzrost jego podaży, prowadzi zawsze do zwiększenia zysku jednostkowego pochodzącego z jego sprzedaży.
P F 16. Ograniczenie importu pomarańczy doprowadzić może do spadku popytu na sok grejpfrutowy.
P F 17. Jeżeli współczynnik elastyczności cenowej podaży danego dobra jest mniejszy od jedności, to wzrost ceny rynkowej tego dobra zwiększy przychód całkowity przedsiębiorstwa z jego sprzedaży.
P F 18. W sytuacji, gdy na rynku mamy do czynienia z niedoborem dobra, celem osiągnięcia równowagi konieczne jest obniżenie ceny tego do takiego poziomu, przy którym rozmiary popytu i podaży będą sobie równe.
P F 19. Teoremat pajęczyny opisuje przebieg procesów dostosowawczych, zachodzących na rynku w warunkach opóźnionej reakcji producentów danego dobra na zmiany jego ceny.
P F 20. Ze stałą amplitudą wahań w teorii pajęczyny mamy do czynienia tylko wówczas, gdy elastyczności cenowe popytu i podaży są jednocześnie równe jedności.
Test wyboru
Podkreśl poprawne odpowiedzi.
1. Przesunięcie krzywej popytu w lewo oznacza:
zmniejszenie wielkości popytu przy każdej cenie,
b) zwiększenie wielkości popytu przy każdej cenie,
c) wyższą cenę w stosunku do każdej wielkości popytu przed zmianą położenia krzywej,
d) niższą cenę w stosunku do każdej wielkości popytu przed zmianą położenia krzywej.
2. Ruch wzdłuż krzywej podaży oznacza zawsze:
a) wzrost lub spadek podaży,
b) zmianę wielkości podaży,
c) zmianę popytu,
d) zmianę ceny równowagi.
3. Który spośród niżej wymienionych czynników nie wpłynie na przesunięcie krzywej
popytu na określone dobro?
a) dochody gospodarstw domowych,
b) moda i gusty konsumentów,
c) zmiana ceny tego dobra,
d) zmiany cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych.
4. Jeżeli cena na rynku pewnego dobra lub usługi ustalona zostaje powyżej poziomu
równowagi, to wówczas na tym rynku mamy do czynienia z:
a) nadwyżką rynkową,
b) niedoborem rynkowym,
c) przewagą wielkości popytu nad wielkością podaży,
d) przewagą podaży nad popytem.
5. W przypadku paradoksu Giffena wzrostowi ceny dobra towarzyszy:
a) wzrost wielkości popytu na to dobro,
b) obniżenie wielkości popytu na to dobro,
c) wzrost popytu na to dobro,
d) wzrost podaży tego dobra.
6. Który z niżej wymienionych czynników nie narusza założenia ceteris paribus dla
prawa podaży na rynku usług drukarskich?
a) zmiana ceny papieru,
b) zmiana realnego poziomu płac drukarzy,
c) zmiana ceny energii elektrycznej;
d) .wszystkie wyżej wymienione czynniki naruszają to założenie.
7. Wzrost kosztów produkcji drukarek laserowych może spowodować na ich rynku:
a) przesunięcie krzywej podaży w lewo,
b) wzrost ceny,
c) wzrost podaży,
d) spadek wielkości podaży.
8. Cena równowagi to cena:
a) po jakiej konsumenci są skłonni nabyć każdą ilość danego do producenci zaś zaoferować ją do sprzedaży,
b) obowiązująca zawsze ha rynku zarówno wszystkich producentów, i wszystkich konsumentów określonego dobra,
c)transakcji, „oczyszczająca" rynek z określonego dobra i nie wywołująca jego niedoboru,
d) zapewniająca wszystkim producentom opłacalność wytwarzania dar dobra.
9. Ilustracją graficzną wzrostu ceny benzyny będzie dla rynku samochodów:
a) przesunięcie krzywej podaży w lewo,
b) przesunięcie krzywej popytu w lewo,
c) ruch w dół po krzywej popytu,
d) ruch w górę po krzywej podaży.
10. Jeżeli cena długopisów ulegnie obniżce, to na rynku piór wiecznych mc oczekiwać:
a) spadku wielkości popytu,
b) wzrostu popytu,
c) obniżenia rozmiarów podaży,
d) wzrostu wielkości popytu.
11. Zmianę punktu równowagi rynkowej może wywołać:
a) zmiana wielkości popytu lub wielkości podaży,
b) zmiana popytu lub podaży,
c) ustanowienie przez rząd cen minimalnych lub maksymalnych;
d) wszystkie powyższe odpowiedzi są prawidłowe.
12. Gdy 15% wzrost ceny danego dobra wywoła na jego rynku 10% spadek wielkości
popytu, możemy wnioskować, że popyt na to dobro jest:
a) elastyczny,
b) nieelastyczny,
c) sztywny,
d) jednostkowo elastyczny.
13. Zniesienie ceł importowych na pszenicę może wywołać na krajowym rynku
pszenicy:
a) spadek podaży,
b) wzrost wielkości popytu,
c) wzrost podaży,
d) spadek ceny.
14. Jeżeli bezwzględna wartość współczynnika dochodowej elastyczności popytu na pewne dobro podrzędne wynosi 0,6, to popyt na nie zmienia się:
a) w tym samym kierunku co dochód, lecz względna jego zmiana jest mniejsza od względnej zmiany dochodu,
b) w przeciwnym kierunku niż dochód, lecz względna jego zmiana jest większa od względnej zmiany dochodu,
c) w tym samym kierunku co dochód, lecz względna jego zmiana jest większa od względnej zmiany dochodu,
d) w przeciwnym kierunku niż dochód, lecz względna jego zmiana jest mniejsza od względnej zmiany dochodu.
15. Dane dobro jest klasyfikowane do dóbr normalnych, gdy:
a) wartość bezwzględna współczynnika elastyczności cenowej popytu wynosi 1,6,
b) wartość współczynnika elastyczności dochodowej popytu wynosi — 0,4,
c) wartość współczynnika mieszanej cenowej elastyczności popytu dodatnia,
d) wartość współczynnika elastyczności dochodowej popytu wynosi 0,8
16. W przypadku, gdy na rynku pomarańczy wzrastają jednocześnie popyt i podaż, przy czym względna zmiana popytu jest większa niż względna zmiana podaży wówczas na tym rynku:
a) wzrasta ilość równowagi, lecz cena równowagi pozostaje nie zmienić
b) wzrasta cena równowagi, lecz ilość równowagi pozostaje nie zmienić
c) wzrasta zarówno cena, jak i ilość równowagi,
d) wzrasta cena równowagi, lecz ilość równowagi się obniża.
17. Aby spadek podaży na rynku jakiegokolwiek dobra spowodował wzrost utargu całkowitego, pochodzącego z jego sprzedaży:
a) popyt na to dobro musi być nieelastyczny cenowo,
b) popyt na to dobro musi być elastyczny cenowo,
c) musi wzrosnąć ilość równowagi rynkowej tego dobra,
d) podaż tego dobra musi być doskonale nieelastyczna.
18. Dział marketingu Browaru „Piwko" SA ustalił, że wzrost ceny puszki piwa (0,33 1) z 2,00 do 2,50 zł, spowodował spadek dziennej wielkości jego sprzedaży z 6800 do 5500 puszek. Wartość bezwzględna współczynnika elastyczności cenowej
popytu na ten produkt wynosi zatem:
a) 0,31,
b) 0,76,
c) 1,31,
d) 3,24
19. Ustanowienie przez rząd ceny minimalnej na określone dobro:
a) ma sens tylko wówczas, gdy cena ta ustalona zostaje powyżej poziomu
równowagi rynkowej,
b) następuje z reguły pod naciskami ze strony producentów tego dobra,
c) wywołuje nadwyżkę rynkową,
d) powoduje spadek popytu.
20. Jeżeli rząd ustanowił czynsz maksymalny na wynajmowane mieszkania na poziomie o 25% niższym od poziomu odpowiadającego warunkom równowagi rynkowej, a elastyczność cenowa podaży mieszkań wynosi 0,75, to o ile w przybliżeniu wzrosłaby w takiej sytuacji ilość wynajmowanych mieszkań, gdyby czynsze zostały uwolnione spod kontroli administracyjnej?
o 19%,
o 30%,
o 33%,
o 50%.
Wyszukiwarka