Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania
Uwarunkowania polityki bezpieczeństwa Rosji, jej ewolucja i kierunki rozwoju
Paweł Matyjasek
Nr albumu 45848
Gr. II Bezpieczeństwo Narodowe
prof. dr hab. J. Lewandowskiego
Spis treści
WSTĘP
POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA ORAZ POSTRZEGANIE BEZPIECZEŃSTA PREZ ROSJĘ:
Rozpad Związku Radzieckiego.
Sytuacja geopolityczna Rosji.
Myślenie Michała Gorbaczowa.
WIZJA BEZPIECZEŃSTWA NAROWOWEGO ROSJI:
2.1 Koncepcja bezpieczeństwa narodowego.
2.2 Doktryna wojenna.
2.3 Koncepcja polityki zagranicznej.
EWOLUCJA I NOWE TENDENCJE W KONCEPCJI BEZPIECZEŃŚTWA
3.1 Ewolucja bezpieczeństwa.
3.2 Cenzury w rewolucji.
3.3 Ewolucja środków i metod.
3.4 Nowe kierunki w ewolucji bezpieczeństwa Rosji.
PODSUMOWANIE
BIBLIGRAFIA
Wybierając temat tejże pracy, z zastanawianiem się o czym warto napisać nie było dużym problemem. Nastały w Polsce czasy kiedy to o Rosji dużo mówi się na co dzień. Ciągle słyszymy nowe informacje. Rosja kojarzyć nam się będzie już zawsze, przede wszystkim z ostatnią tragedią, która się wydarzyła 10 kwietnia, ale mamy na uwadze Zbrodnię Katyńską, II wojnę światową i Stalina na czele. Jednak nie o tym będzie mowa w mojej pracy. Myślę, że warto byłoby bliżej przyjrzeć się dawnemu ZSRR, rozwojowi kraju, uwarunkowaniom polityki bezpieczeństwa, ewolucji i kierunkom rozwoju.
Zaczynając od początku chciałbym powiedzieć o konsekwencjach rozpadu ZSRR. Rozpad ten był najważniejszym czynnikiem, który wpłynął politykę zagraniczną i postrzeganie przez Rosję bezpieczeństwa. Na terenach ZSRR powstało dużo nowych państw, co doprowadziło do utraty dużej części terytorium, mimo to Federacja ta i tak pozostaje największym terytorialnie państwem na świecie. W wyniku rozpadu Rosja straciła dostęp do mórz. Obecnie dysponuje ona jedynie dwoma portami oceanicznymi: w Murmańsku i w Pietropawłowsku, pozostałe mają jedynie dostęp do niektórych mórz przy czym niezbyt korzystne warunki położenia. W 1991 roku Rosja znalazła się w nowym położeniu geopolitycznym. Powstanie nowych państw doprowadziło do gwałtownej eskalacji konfliktów zbrojnych i sporów terytorialnych.
Ważną role odegrała doktryna Michała Gorbaczowa, nazwana „nowym myśleniem”. Istotą tego założenia było odejście od konfrontacji na arenie międzynarodowej, zachód przestał być postrzegany w kategorii wroga, a stał się głównym sojusznikiem. Bezpieczeństwo Rosji stało się wielowymiarowe. Zrezygnowano z wyścigu zbrojeń. Wraz z zakończeniem zimnej wojny, zaczęto redukować wysiłek zbrojny. Wycofano wojska rosyjskie z Afganistanu, Węgier, Czech, Słowacji i Niemiec.
Najważniejszym dokumentem programowym była Koncepcja bezpieczeństwa narodowego. Przyjęto dwie koncepcje polityki bezpieczeństwa Rosji: pierwszą z 1997 roku i drugi, jej aktualizacje w 2000.Pierwszy podpisał Borys Jelcyn, drugi Władimir Putin. Wiele złożyło się na zmianę założeń tej koncepcji:
- kryzys jugosłowiański
- proces rozszerzenia NATO
- narastający kryzys wewnętrzny
Koncepcja bezpieczeństwa narodowego z 1997 i 2000r. składa się z:
- pozycji Rosji w środowisku międzynarodowym,
- interesów narodu,
- zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego,
- sposobów zapewnienia bezpieczeństwa.
W Rosji zapanowały dwie tendencje:
- pierwsza, przejawiała się w umacnianiu ekonomicznych i politycznych pozycji poszczególnych państw,
- druga, próby tworzenia systemu stosunków międzynarodowych.
Obie wersje zwracają uwagę na fakt, że duże znaczenia na arenie międzynarodowej mają „czynniki militarne” i polityka słowa oraz „siła militarna i stosowanie środków pomocy”
Interesy narodowe Rosji przedstawiono jako całokształt zrównoważonych interesów jednostki, społeczeństwa i państwa. Mają one charakter długofalowy i warunkują priorytety oraz bieżące cele polityki wewnętrznej i zewnętrznej państwa.
Do najważniejszych interesów państwa zaliczamy:
- nienaruszalności ustroju konstytucyjnego państwa,
- suwerenność polityczną, gospodarczą i społeczna,
- przestrzeganie prawa i utrzymanie porządku prawnego,
- rozwój równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy międzynarodowej.
Warto zawrócić uwagę zawarta w dokumencie z 2000r. potrzeba zachowania suwerenności jest ściśle związana z wydarzeniami w Kosowie z 1999 roku.
Koncepcja z 2000 roku stworzyła listę zewnętrznych przesłanek zagrożeń dla bezpieczeństwa Rosji:
- dążenie do obniżenia roli istniejących mechanizmów zapewniania bezpieczeństwa międzynarodowego,
- osłabienie wpływów Rosji w Europie, na Bliskim Wschodzie, w Azji Środkowej oraz w Azji i Pacyfiku,
- wzmocnienie bloków i sojuszy polityczno-wojskowych,
- rozprzestrzenianie broni masowego rażenia,
- osłabienie procesów integracyjnych w WNP,
- roszczenia terytorialne wobec Rosji.
Koncepcja bezpieczeństwa narodowego wyznacza cele państwa, do których należą;
- czesne wykrywanie zagrożeń dla Rosji,
- zapewnienie suwerenności i integralności terytorialnej oraz bezpieczeństwa obszaru przygranicznego,
- rozwój gospodarki kraju,
- zlikwidowanie uzależnień Rosji od źródeł zewnętrznych w strefie naukowo—technicznej,
- doskonalenia systemu władzy państwowej Rosji,
- rozwój i utrzymanie na wysokim poziomie wojska,
W sferze bezpieczeństwa militarnego głównym celem państwa jest zapewnienie możliwości adekwatnego reagowania na zagrożenia. Wprawdzie pierwszeństwo oddano środkom pozamilitarnym, lecz podkreślano ,że interesy Rosji wymagają obecności siły wojskowej, także w innych regionach świata.
Najważniejszym celem jest gotowość do zapobiegania agresji na każdą skale , wraz z użyciem broni jądrowej. Kreml powinien dysponować siłami jądrowymi zdolnymi do wytworzenia szkody przeciwnikowi.
Rosja rozpatruje użycie siły w dwóch przypadkach:
- w razie konieczności odparcia zewnętrznej agresji zbrojnej, jeśli wszystkie inne sposoby sytuacji kryzysowej zostały wyczerpane bądź okazały się nieskuteczne,
- wewnątrz kraju, w ścisłej zgodzie z Konstytucją Rosji i ustawami federalnymi, jeśli istnieje zagrożenie dla życia obywateli, a także w razie groźby zamachu stanu.
Doktryna militarna rozwija założenia koncepcji bezpieczeństwa sferze militarnej. Całościowo ocenia sytuacje wojskowo-polityczną oraz przedstawia strategię sytuacji wojskowej. Pierwszy dokument „Ogólne zaburzenia doktryny wojennej Federacji Rosyjskiej” został przedstawiony w trakcie narad Rady Bezpieczeństwa 3 marca i 6 października 1993 roku. Został on następnie zatwierdzony dekretem prezydenta. Doktryna weszła w życie w dniach, w których armia odegrała czołową rolę w barykadowaniu, a następnie szturmowaniu Białego Domu w Moskwie. Doktryna została zaprojektowana z myślą o okresie ustanowienia państwowości. Wprowadzenia reform demokratycznych i uformowania nowego systemu stosunków międzynarodowych. Struktura doktryny wojennej zawiera trzy powiązane części, przedstawiające założenia wojskowo-polityczne, wojskowo-strategiczne oraz wojskowo-ekonomiczne. Zakładano, że stosunki międzynarodowe powinny być budowane na zasadzie wielobiegunowości.
Pierwsza doktryna wojenna stwierdziła, że Rosja nie postrzega żadnego państwa jako wroga.. Rosja także nie jest zainteresowana rywalizacją militarną i nie posiada środków do jej prowadzenia.. Nie będzie więc potrzeby używania sił zbrojnych przeciwko jakiemukolwiek państwu, oprócz przypadku indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w sytuacji napadu na Rosje.
Bezpośrednie zagrożenie agresją zbrojną w tradycyjnych formach przeciw Rosji zostało zmniejszone. W efekcie sytuacje wojskowo-polityczną charakteryzuje:
- zmniejszenie groźby wybuchu wojny światowej,
- naruszenie umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ograniczania zbrojeń
- działalność ruchów, organizacji i struktur religijnych, terrorystycznych
- nasilenie się regionalnego wyścigu zbrojeń.
Bezpośrednie zagrożenie Rosja dostrzega przede wszystkim w rozlokowywaniu obcych wojsk w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Doktryna precyzuje zasady użycia sił zbrojnych.
W 1993 roku powstał pierwszy dokument określający priorytety działalności Rosji na arenie międzynarodowej. „Założenia”- Był to dokument dość szczególny, przedstawiał ocenę pozycji Rosji w aktualnych stosunkach międzynarodowych. Przekonywano, że bezpieczeństwo Rosji zależy od stabilności w państwach sąsiadujących. Stało się to motywacją do uregulowania konfliktów poza granicami Rosji. W 2000 roku dokonano korekcyjnych zmian w dokumencie. Założono, że Rosja aktywnie powinna uczestniczyć w rozwiązywaniu sporów w różnych rejonach świata.
Po zimnej wojnie bezpieczeństwo należało uwarunkować do nowego typu wyzwań i zagrożeń dla Rosji. W szczególności Rosji zagrażały:
- lokalne wojny i konflikty zbrojne ( na Zakaukaziu, Tadżykistan, w Naddniestrzu)
- zorganizowana przestępczość transnarodowa (terroryzm, fundamentalizm islamski, wszelkie przejawy ekstremistów, przemyt narkotyków, broni)
- rosnąca aktywność państw trzecich w regionie (USA, Turcja, Iran)
Po rozpadzie ZSRR realną groźbę dla bezpieczeństwa Rosji stanowiła niestabilność w nowo powstałych państwach poza radzieckich, obawiano się także możliwości jej rozszerzenia na terytorium Rosji. Za lokalne zagrożenie uznawano istniejące ogniska lokalnych wojen i konfliktów zbrojnych w pobliżu granic. Zakładano więc, ęe zagwarantowanie dominacji wojskowo-politycznej i wpływów w Azji Środkowej i na Kaukazie zagwarantuje stabilność zarówno wewnątrz Rosji jak i wokół niej.
Rosyjska percepcja bezpieczeństwa kształtowała się od początku lat 90, reagując na przełomie wydarzenia na arenie międzynarodowej. Kluczowy wpływ miały :
- wojna w Zatoce Perskiej,
- proces rozszerzenia NATO,
- interwencja NATO w Kosowie 1999 roku.
- wojna z terroryzmem i interwencja USA w Iraku.
Powszechnie twierdzi się, że głównym problemem bezpieczeństwa Rosji w latach 90 była kwestia rozszerzenia sojuszu Północnoatlantyckiego na wschód. Należy jednak zaznaczyć, że proces rozszerzenia NATO nie wpłynął diametralnie na formowanie koncepcji bezpieczeństwa Rosji.
Przełomowym momentem w koncepcji bezpieczeństwa, zarówno w sferze polityki zagranicznej jak i postrzegania własnych możliwości na arenie międzynarodowej była interwencja NATO w Kosowie w 1999r. Rosja szczególnie uznawała Bałkany za strefę swoich interesów.
Negatywna reakcja ujawniła narastającą frustrację polityków rosyjskich, wynikającą z niekorzystnych dla Rosji zmian i tendencji zachodzących w stosunkach międzynarodowych.
Interwencja w Kosowie zmusiła w Rosji redefinicje polityki zagranicznej i koncepcji bezpieczeństwa, gdyż ostatecznie rozwiała iluzje cichego poparcia idei podziału stref interesów. Władimir Putin w 2000 r. zaakceptował komplet dokumentów korygujących wizję bezpieczeństwa Rosji:
- koncepcje bezpieczeństwa,
- doktrynę wojenną
- koncepcje polityki zagranicznej.
Ich cechą wspólna jest nowy kurs polityki Putina charakteryzujący się pragmatycznym myśleniem politycznym oraz bardziej zasadniczą i samodzielną postawą na arenie międzynarodowej. Kreml zmienił także postawę wobec sposobów rozwiązywania konfliktów etnicznych.
Wraz z ewolucja percepcji bezpieczeństwa zmianie uległy także środki i metody polityki bezpieczeństwa. O ile pierwsze dokumenty programowe zawierały zapisy nie wskazujące na żadne państwo jako wroga Rosji i nieprzewidujące możliwości konfliktu na szersza skalę z jej udziałem, o tyle w dokumentach przyjętych przez Putina pod wpływem doświadczeń z lat 90 poszerzono katalog zagrożeń dla Rosji.
Instrumentem zapewnienia bezpieczeństwa Rosji była obecność wojskowa poza granicami i współpraca w tym zakresie z republikami poza radzieckimi. Wprawdzie po rozpadzie ZSRR redukowano zaangażowanie militarne za granica Rosji teraz jednak zauważa się nie tyle wzrost liczebny obecności wojskowej w sąsiednich republikach, ile modernizacje i poprawę sprzętu i wyposażenia.
Po przełamaniu kryzysu finansowego z 1998r. Rosja zaczęła odbudowywać pozycję na arenie międzynarodowej, a następnie utrwalać ją dzięki korzystnej koniunkturze na światowych rynkach surowców energetycznych. Pozwoliło to Moskwie coraz efektywniej wykorzystywać środki presji politycznej i gospodarczej.
Narastające zagrożenie ze strony terroryzmu międzynarodowego implikuje konieczność zmiany postrzegania przez Rosję bezpieczeństwa narodowego. Bezpośrednim impulsem do podjęcia prac nad nowymi założeniami doktryny wojennej były ataki terrorystyczne w moskiewskim teatrze na Dubrowce 23 października 2002 r. oraz w szkole w Biesłanie 1 września 2004 r. Austin opracował nową doktrynę wojenną złożona z 4 rozdziałów. Pierwszy przedstawia zagrożenia dla bezpieczeństwa ze strony sfery obronności, drugi aspekty polityczne i prawne, trzeci strategiczno-wojskowe, a ostatni wojskowo-ekonomiczny i wojskowo-techniczny wymiar obronności państwa.
Zagrożeniami dla Rosji były próby naruszenia jej suwerenności, przeciwdziałania jej interesom i wywieranie presji politycznej i medialnej. Bardziej realnym zagrożeniem dla Rosji jest broń masowego rażenia i możliwość jej użycia przeciw Rosji. Problem też stanowią lokalne konflikty zbrojne.
Na konferencji w Monachium 10 lutego 2007r. Putin przedstawił analogiczną ocenę stanu bezpieczeństwa międzynarodowego.
Rosja po rozpadzie ZSRR zmuszona była do redefinicji polityki bezpieczeństwa. Najważniejszą przesłanką warunkującą postrzeganie i kształtowanie bezpieczeństwa było zmienione położenie geopolityczne i nowe środowisko Rosji zarówno w nowym otoczeniu jak i w kontekście międzynarodowym. W latach 90 przyjęto siedem dokumentów z zakresu bezpieczeństwa Rosji: najpierw ustawę o bezpieczeństwie generalnie definiującą aparat pojęciowy, a następnie po dwie wersje koncepcji bezpieczeństwa, polityki zagranicznej oraz doktryny wojennej.
BIBLIOGRAFIA:
Bieleń Stanisław, Tożsamość międzynarodowa Federacji Rosyjskiej, ASPRA,
Warszawa 2006,
Agnieszka, Cele polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004,Bryc
Czajkowski Marek, Rosja w Europie. Polityka bezpieczeństwa europejskiego Federacji Rosyjskiej, Dante, Kraków 2003,
Włodkowska Agata, Polityka Federacji Rosyjskiej w obszarze WNP, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006,
Zieliński Eugeniusz, Współczesna Rosja. Studium polityczno ustrojowe, ELIPSA, Warszwa1994
Bieleń Stanisław, Tożsamość międzynarodowa Federacji Rosyjskiej, ASPRA,
Warszawa 2006
Czajkowski Marek, Rosja w Europie. Polityka bezpieczeństwa europejskiego Federacji Rosyjskiej, Dante, Kraków 2003
Zieliński Eugeniusz, Współczesna Rosja. Studium polityczno ustrojowe, ELIPSA, Warszwa1994
Czajkowski Marek, Rosja w Europie. Polityka bezpieczeństwa europejskiego Federacji Rosyjskiej, Dante, Kraków 2003
8