WYCHOWANIE ZDROWOTNE I PROMOCJA ZDROWIA - dr T. Bienek
Wykład I z 27.II.
Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach - zatrzymanie oddechu i krążenia
- sprawdzenie przytomności
- tętno (tętnica szyjna)
- oddech (czy unosi się klatka piersiowa)
- reakcja źrenic na światło (powinny się zwężać); asymetria źrenic -> krwiak śródmózgowi, źrenice szpilkowate lub rozszerzone (narkotyki)
4 minuty bez utlenowanej krwi - mózg obumiera, nieodwracalne zmiany.
Akcja reanimacyjna
- ułożenie poszkodowanego na plecach, zawsze na twardym podłożu
- udrożnienie dróg oddechowych -> odginamy głowę do tyłu (bo język opada na tylną ścianę gardła i może się udusić)
- metoda usta-usta: 16-20 oddechów/1min.; metody tej nie można stosować gdy podejrzewamy zatrucie lotnymi substancjami trującymi
- masaż pośredni mięśnia sercowego -> od razu 2-krotne uderzenie pięścią w mostek, bo migotanie komór; komora nie przepycha krwi na obwód, częstotliwość 600, a powinno być 60 (tzw. defibrylacja mechaniczna). Jeśli mięsień sercowy nie zaskoczy:
- klasyczny masaż serca na wysokości 1/3 mostka
Podczas każdego naciśnięcia na mostek powinno się pojawiać tętno na tętnicy szyjnej (może to sprawdzić ktoś inny). Częstość masażu 60-80/1min.
Jeżeli osoba jest nieprzytomna -> oddech + masaż
2 ratowników: 5 ucisków/ 1 sztuczne oddychanie
1 ratownik: 15 ucisków/2 szybkie wdechy
Przy masażu amplituda mostka powinna wynosić 2-3 cm.
Pozycja boczna bezpieczna -> jeżeli jest pewność, że nie ma urazu kręgosłupa
Po wypadku samochodowym:
- nieprzytomny i oddycha ->zostawiamy poszkodowanego w aucie
- nieprzytomny i nie oddycha -> wyciągamy go i podejmujemy akcję reanimacyjną
Ułożenie po urazach
Przy urazie klatki piersiowej -> pozycja półsiedząca
Uraz jamy brzusznej -> pozycja skulona/embrionalna
! Nie podawać niczego do picia i do jedzenia po urazie, bo nie można potem znieczulać do operacji. (5-6 godz. pusty żołądek)
Po urazie kończyny górnej trzeba usunąć wszystkie ozdoby (pierścionki, bransoletki), bo potem w wyniku obrzęku i ucisku np. pierścionka może dojść do uszkodzeń naczyń krwionośnych.
Unieruchomienie kończyn
- kończyna górna -> temblak z chusty trójkątnej
- kończyna dolna -> bandaże elastyczne i dzwonić po pogotowie
Zasady Potta: jeżeli uszkodzona jest kość to unieruchamiamy sąsiadujące stawy;
jeśli uszkodzony jest staw to unieruch. sąsiadujące kości /szyny Kamera
Przy podejrzeniu urazu kręgosłupa poszkodowanego trzeba przenosić w kilka osób (5-6).
Złamania, zwichnięcia i skręcenia
Zwichniecie to uraz często wielokrotnie gorszy od złamania. Dochodzi do rozerwania bardzo dużej ilości struktur; kość wyskakuje ze stawu i do niego nie wraca.
Skręcenie to minimalne przeskoczenie kości w stawie, ale kości wracają na swoje miejsce.
Jeżeli jest bardzo słabo wyczuwalne tętno -> osoba może być we wstrząsie np. przy masywnym uszkodzeniu miednicy (z samej kości można stracić 5 litrów krwi).
Krwotok / tamowanie
- tętniczy
- żylny
-miąższowy (do jamy brzusznej, gdy uszkodzona jest wątroba)
Przy krwotoku żylnym -> jałowy opatrunek + bandaż zwykły (jeśli opatrunek przekrwawił to na niego nakładamy następny; nie zdejmujemy starej warstwy!!).
Przy silnym krwotoku -> opaska uciskowa. Jej szerokość min 10cm, zakładamy powyżej miejsca krwawienia. Nie może być to sznurek, nic twardego i płaskiego.
! Zapamiętać, a najlepiej zapisać na skórze poszkodowanego powyżej opaski czas jej założenia. Co pół godziny na 2 minuty poluzować opaskę. Do 2 godz. można tak robić.
Powierzchowne rany
- przemyć zimną wodą, potem wodą utlenioną.
W przypadkach przecięcia dłoni zawsze do lekarza -> mogą być przecięte ścięgna i nerwy.
! Nie wolno przemywać ran jodyną ani spirytusem, środki te służą do odkażania nie uszkodzonej skóry. Nie usuwamy sami ciał obcych z ran np. szkła w obrębie ręki, na czole.
Urazy oka -> okłady chłodzące
Krwotok z nosa -> głowa w dół, silne zaciśniecie obydwu skrzydełek nosa min 5 minut
Ciało obce w gardle lub krtani (w drogach oddechowych)
- uderzyć w plecy
- na siedząco (krzesło bez oparcia) obejmując poszkodowanego od tyłu, ręka na wysokości przepony, drugą ręką dociskamy ją do siebie; ma to ułatwić wykrztuszenie (kilkakrotnie powtórzyć)
- gdy poszkodowany się już przewraca -> położyć go na ziemi, usiąść na niego okrakiem i to samo (ręce na przeponie i silny ucisk)
- malutkie dzieci -> odwrócić je do góry nogami + poklepywanie między łopatkami
- większe dzieci -> przewiesić przez kolano + klepanie między łopatkami (przepona dziecka znajduje się na naszym kolanie).
Ciała obce w uchu, w nosie -> trzeba usunąć na czas.
Ugryzienia
Ran kąsanych się nie szyje -> profilaktyka antytężcowa i antybiotykoterapia.
Dzieci do 18 roku życia: szczepienia p/tężcowe (starcza na 5 lat), później surowica lub szczepionka p/tężcowa.
Zapobieganie wściekliźnie: gdy ugryzie nas pies nieznany, chory -> szczepionka kilka dawek.
Pokąsanie przez kota - rany mogą się goić b. długo.
Użądlenia
- pszczoły -> ssać lód jeśli to okolice krtani, żądło usuwamy.
Osoby uczulone na jad pszczeli powinny się odczulać.
7 użądleń szerszenia -> dawka śmiertelna dla zdrowego mężczyzny.
- skorpiony -> w Europie nie ma skorpionów, których ukąszenie byłoby niebezpieczne dla życia człowieka.
- kleszcze -> największa aktywność wiosną i jesienią; Przenoszą boreliozę i wywołują zapalenie opon mózgowych. Kleszcza trzeba wyciągnąć mechanicznie (ruchem odwrotnym do wskazówek zegara), niczym nie smarować.
Oparzenia
- meduzy (czasem maści sterydowe)
- ukąszenia przez pijawki -> pijawka wydziela hirudynę, enzym zapobiegający krzepnięciu krwi. Pijawka odpada po posypaniu solą, albo po podpaleniu. -> opatrunek jałowy, przesącz może się utrzymywać do 2 dni.
Ukąszenia przez żmije
- żmija zygzakowata -> zagrożenie życia, jad uszkadza mięsień sercowy, nerki, układ nerwowy i krew.
Bardzo szybko następuje obrzęk tkanek, kończyna jest czerwonawa (rozpad krwinek); jad przedostaje się do serca i powoduje nudności, wymioty, gorączkę, zaburzenie pracy serca, zaburzenia świadomości, drgawki.
-> od razu opaska powyżej ukąszenia, zaciskamy ja trochę słabiej jak przy tamowaniu krwawienia (noga ma się zrobić sina -> zacisnąć tylko żyły), na to opatrunek, unieruchomienie i do szpitala.
Zęby/ złamania i zwichnięcia
- gdy występuje ból przy piciu gorącego, ciepłego płynu -> zapalenie miazgi
Po wyrwaniu zęba obrzęk do 2-3 dni, jeśli powyżej -> podejrzenie zakażenia.
Zwichnięcie zęba:
- ząb obrusza się nam i jest ustawiony pod całkiem innym kątem jak powinien być -> delikatnie jak najszybciej ustawić ząb w odpowiednim położeniu.
Zwichnięcie żuchwy: 1- lub 2- stronne, żuchwy nie można zamknąć.
Poparzenia/ porażenia prądem, piorunem
- odciąć prąd
- sprawdzić czy poszkodowany oddycha i czy bije mu serce
- czy nie ma śladu oparzeń
- do szpitala na EKG (sprawdzić, czy nie utrwaliły się zmiany), na badanie moczu (sprawdzić, czy nie są uszkodzone nerki).
Utonięcie
Akcja reanimacyjna; odruch nurkowania w zimnej wodzie -> jeśli ktoś się topi w zimnej wodzie jego serce zwalnia, dłużej może być w wodzie.
Choroba lokomocyjna
- bodźcem jest poruszający się horyzont -> wymioty, senność; Aviomarin przed drogą.
Turystyka samolotowa
-> zaburzenie ciśnienia w uchu środkowym (żeby ciśnienie wyrównało się, wskazane jest ssanie cukierków, chodzi o przełykanie śliny; Przy zapaleniu gardła udrażnianie trąbki Eustachiusza jest poważniejsze).
Nie powinno się latać przy niektórych wadach serca. Kobiety w ciąży lecące powyżej
2 godz. powinny się przespacerować po pokładzie samolotu, żeby zabezpieczyć prawidłowy przepływ krwi. Ciąża do 8 miesięcy kiedy wszystko jest ok. -> można latać. W 9 miesiącu ciąży przed przelotem trzeba mieć zaświadczenie lekarskie o terminie porodu i braku przeciwwskazań do lotu samolotem, takie zaśw. Ważne jest przez 3 dni.
Przelot dzieci samolotem - od 1 tygodnia życia na krótkich dystansach dziecko może lecieć.
Leczenie ostrych obrażeń sportowych
- skręcenie w stawie skokowym -> okłady z altacetu (nie wolno zawijać tego potem w worek/ folię, ciepło musi parować z nogi na zewnątrz), nogę trzeba trzymać wyżej
- okłady z lodu przez płócienny worek (lód najlepiej pokruszony, bo lepiej przylega) -> po 10 minutach zdjąć taki okład na 10 minut.
Przewlekłe obrażenia związane ze sportem powstają:
- w trakcie samego wysiłku
- po pewnym czasie (naderwanie włókien mięśniowych)
Po każdym urazie tydzień przerwy w treningu powoduje zaniki mięśniowe -> 2 tyg. trening, żeby wrócić do punktu sprzed urazu. Musi być czas na regenerację włókien mięśniowych.
Jak zapobiegać przeciążeniom -> czynna rozgrzewka ruchem, rozciąganie mięśni przed i po wysiłku.
Zatrucia
- zatrucie kwasem lub zasadami -> nie wolno prowokować wymiotów (również nie wolno
u osób nieprzytomnych -> zachłyśnięcie wymiocinami, zapalenie płuc)
- zatrucie lekami + alkoholem -> jeśli osoba przytomna to trzeba sprowokować wymioty (2 łyżki soli na szklankę letniej wody - nie można takiej metody stosować u osób z chorobami serca!)
- zatrucie środkami farmaceutycznymi -> na pogotowie, płukanie żołądka
Mleko jest uniwersalną odtrutką. Węgiel neutralizuje substancje szkodliwe.
- zatrucie alkoholem metylowym (ćwierć litra - dawka śmiertelna); okres utajenia wynosi około 12 godz.; ból głowy, zawroty, senność, nudności -> niewydolność oddechowa.
Od razu trzeba podjąć leczenie szpitalne; dializy.
- zatrucie Valium, Relanium -> spadek ciśnienia krwi, płukanie żołądka
- zatrucie tlenkem węgla /zaczadzenie -> jak najszybsza pomoc; tlenoterapia.
Nieszkodliwe:
- atrament z pióra |
- kredki, pastele |
- świeczki zwykłe |
- grafit ołówkowy |
- benzyna |
-witaminy |
- kreda szkolna |
- słodziki |
- zapałki |
- kit szklarski |
- talk do ciała |
- pieprz czarny |
Niebezpieczna jest rtęć, bardzo szkodliwe są jej opary -> w przypadku stłuczenia termometru trzeba dokładnie zebrać rtęć z podłogi (szufelką, do podwójnego woreczka).
APTECZKA DOMOWA powinna zawierać:
- środki opatrunkowe (bandaż plast.. -> wyłącznie do unieruchomienia) |
-spirytus salicylowy (do przemywania miejsc nie zranionych) |
- polopiryna, aspiryna (do obniżania temp. ciała; nie stosować poniżej 12 r.ż.) |
- gaziki jałowe |
- woda utleniona |
- krople żołądkowe |
- rękawiczki jednorazowe |
- plastry |
- igły jałowe |
- rivanol |
- termometry |
- syropy, aviomarin |
- altacet |
- pinceta |
- leki przeciwbólowe |
- sól fizjologiczna |
- maści p/bólowe |
- pantenol |
Leki przeczyszczające osłabiają działanie antybiotyków.
PYTANIA Z EGZ.:
1. Najczęstszą przyczyną zatruć związanych z niesprawnym układem grzewczym jest…
2. Wskaźnik Pettenkofera (wsk. zanieczyszczenia powietrza) określa max dopuszczalną ilość gazu w powietrzu. Jaki to gaz? ->CO2
3. Duże stężenie ozonu powoduje….
4. Temperatura optymalna dla organizmu ludzkiego wynosi…
5. Przewlekłe zatrucie ołowiem powoduje uszkodzenie…
6. Bóle i zawroty głowy, czerwona i sucha skóra, tętno do 160/1min, wzrost ciepłoty ciała powyżej 400C to objawy udaru cieplnego.
7. Drogami utraty ciepła przez organizm są: promieniowanie, przewodzenie cieplne, parowanie potu, konwekcja.
8. Rumień, duża bolesność, pęcherze z płynem surowiczym to objawy oparzenia II stopnia
9. Kurcze cieplne związane są z nadmierną utratą przez organizm sodu i wody
10. Wilgotność względną - stosunek wilgotności bezwzględnej do max wyrażamy w g na 1m (40-60%)
11. Panthenol jest lekiem stosowanym w przypadku oparzeń
12. Optymalna wilgotność dla organizmu człowieka to około 50% (40-60%)
13. Choroba dekompresyjna (kesonowa) związana jest z …
14. Ostry zespół popromienny związany z napromieniowaniem śmiertelną dawką powyżej 30Gy to…
15. Postaciami choroby wysokogórskiej są: ostra choroba górska, wysokościowy obrzęk płuc i w o. mózgu
16. Korzystny wpływ na organizm człowieka mają: jony ujemne i dodatnie
17. Twardość wody zależy od zawartości soli wapnia i magnezu
18. Próg szkodliwości hałasu to…
19. Mammografia jest badaniem, które u kobiet powyżej 50 r. ż. należy wykonywać co roku
20. Ryzyko wystąpienia raka piersi zmniejsza karmienie piersią i wczesny poród
21. Badanie cytologiczne wymazu z szyjki macicy należy wykonywać co….
22. Występujące uboczne skutki stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych to: nadkrzepliwość, przyrost masy ciała, zwiększone ryzyko raka szyjki macicy
23. Badaniem, które pozwala najczęściej stwierdzić ciążę jest test ciążowy
24. Kształtki wewnątrzmaciczne przeciwwskazane są….
25. Morfina i heroina należące do grupy opiatów wywołują zależność psychiczną i fizyczną
26. Marihuana prowadzi do zależności psychicznej
27. Składnikiem dymu papierosowego o największym działaniu karcinogennym (rakotwórczym) są substancje smołowe
28. Skutki przewlekłego działania etanolu na organizm to m.in.: marskość wątroby, owrzodzenie żołądka, zapalenie trzustki
29. Najczęstszą drogą szerzenia się zakażenia wirusem HIV są: stosunki seksualne, zakażenia przez krew i preparaty krwiopochodne, zakażenie przez łożysko w czasie ciąży
30. Zakażeniem wirusem WZW typu B następuje drogą krwiopochodną
31. Zachorowanie obejmujące kilka krajów lub kontynentów to pandemia
32. Zakażenia kropelkowo - oddechowe dotyczą następujących chorób: gruźlica, grypa, ospa wietrzna
33. Komar widliszek odpowiedzialny jest za przenoszenie zarazków malarii
34. Podanie „gotowych” przeciwciał (surowicy) to odporność bierna nabyta
35. Niszczenie owadów metod. biologicznymi, fizycznymi i chemicznymi to dezynsekcja
36. Objawami śmierci klinicznej są: brak tętna na tętnicy szyjnej i udowej, bezdech, utrata przytomności
37. Schemat resuscytacji wykonywanej przez 2 ratowników to 1:5
38. Zasady Potta dotyczą unieruchamiania po urazach
39. Czepiec Hipokratesa jest opatrunkiem głowy
40. Przy krwawieniu żylnym należy założyć…
41. Kleszcze odpowiedzialne są za przenoszenie boreliozy i kleszczowego zapalenia mózgu
42. Cooculinum i Aviomarin są preparatami stos. w profilaktyce i leczeniu choroby lokomocyjnej
43. Wywoływanie wymiotów w przypadku zatrucia jest przeciwwskazane u osób nieprzytomnych lub po spożyciu środków żrących
44. Składniki odżywcze egzogenne to…
45. Rola błonnika jest…
46. NIKT (Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe) zmniejszają ciśnienie krwi, hamują zlepianie krwinek, zmniejszają stężenie cholesterolu
47. Głównym źródłem wapnia są: mleko i jego przetwory
48. Jod jest pierwiastkiem odpowiedzialnym za prawidłową funkcję tarczycy
49. Niedobór żelaza w pożywieniu może być przyczyną niedokrwistości
50. Niedobór fluoru powoduje próchnicę
51. Przyczyną niedoboru Vit. K są:…..
52. Niedobór Vit. D powoduje krzywicę
53. Największa zawartość Vit. C w przeliczeniu na 100g produktu występuje w pietruszce
i czarnej porzeczce
54. Żywicielem pośrednim tasiemca uzbrojonego jest świnia
55. Zatrucie Salmonellą następuje przez spożycie zakażonego mięsa, mleka, jaj
56. Objawy zatrucia enterotoksyną gronkowcową występują….
57. Zatrucie jadem kiełbasianym występuje po spożyciu wędlin
58. I okres (utajenia) po spożyciu muchomora sromotnikowego wynosi….
59. Aspartam - słodzik stosowany jako substytut cukru nie może być stosowany przez chorych na fenyloketonurię
7