1.Uniwersalny charakter rodziny i jej społeczno-kulturowe uwarunkowanie

Rodzina według J. Sirjamaki

Rodzina jest instytucją ogólnoludzką, spotykaną we wszystkich epokach i kulturach. Do jej uniwersalnych zadań należy:

-zaspokajanie popędu seksualnego

-zaspokajanie elementarnych, materialnych potrzeb życiowych

-rodzenie i wychowywanie dzieci

Rodzina według J. Piotrowskiego

Rodzina jest komórką zaspokajającą podstawowe potrzeby swych członków. Żadna więc z dotychczas istniejących struktur ekonomiczno-społeczno-kulturowych nie eliminowała życia rodzinnego i żadna z nich nie mogłaby bez istnienia rodziny należycie funkcjonować.

• Poszczególne typy społeczeństw i ich kultury maja możliwość kształtowania i modyfikowania form życia rodzinnego w zależności od swych własnych cech.

• Rodzina jest nierozerwalnie związana z istnieniem ludzkiego społeczeństwa i kultury. Unaocznia nam to np. fakt porównania życia rodzinnego ludzi ze stadnym życiem zwierząt.

• Rodzina człowiecza opiera się również na biologicznych podstawach. Wpływ maja czynniki biopsychiczne, stanowiące podstawę małżeństwa i rodziny człowieczej.

• Popęd seksualny stanowi niejednokrotnie nierozerwalną całość z uczuciami wyższymi, występując niejako w humanistycznej” oprawie” i jego charakter nie jest wyłącznie biologiczny.

• Istotne jakościowo różnice między stadem zwierzęcym a rodziną człowieczą wynikają ze społecznych i kulturowych uwarunkowań rodzinnego życia człowieka, które nie występują u zwierząt. Stado zwierzęce:

- nie partycypuje w kulturze

- nie kieruje się jej normami, wzorami i wartościami kreującymi życie i współżycie rodzinne

- nie przekazuje dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom

- nie wytwarza systemów pokrewieństwa

• Oddziałująca na rodzinę sfera kultury określonego społeczeństwa jest wyrazem występujących w jej ramach subkultur, które są modyfikatorami życia rodzinnego oraz poglądów z nimi związanych. E.E.Le Masters wyróżnia 9 subkultur wywierających jego zdaniem w Stanach Zjednoczonych istotny wpływ na rodzinę. Są to subkultury:

1. zawodowe( związane z uprawianym przez męża lub współmałżonków zawodem)

2. męska i żeńska subkultura

3. subkultury regionalne

4. klasowe

5. religijne

6. grup rówieśników

7. miejska i wiejska

Istotny wpływ maja tu subkultur klasowo-warstwowe oraz związane z charakterem miejscowości( subkultura wiejska lub miejska).

2. Podstawowe narzędzia analizy form życia rodzinnego

Rodzinę możemy rozpatrywać w kategoriach grupy bądź instytucji społecznej.

Zbiorowość krewnych może tworzyć i tworzy grupę społeczną- i to zarówno osobnicy mieszkający pod jednym dachem tworzący grupę z reguły, jak i ci, którzy SA rozproszeni. Grupa krewnych ma poczucie swej odrębności w stosunku do niekrewnych, ma własne zdania i cele życiowe.

Rodzina należy do kategorii, tzw. grup pierwotnych powstających spontanicznych, z osobistych nieformalnych pobudek, jakkolwiek czynnik zaplanowanego , wyrachowanego doboru współmałżonków występował w niektórych kręgach społecznych dość często.

Z genetycznego punktu widzenia rodzina bywa zazwyczaj grupa pierwotna, jednak społeczeństwo stawia jej pewne wymagania, np. zawarcie ślubu. Z reguły jednak w życiu rodzinnym przeważa nurt osobisty, spontaniczny, nieformalny.

• Rodzina jest jedną z podstawowych instytucji. Instytucja może być określana jako ogólnie akceptowana droga osiągania istotnych, społecznych celów. Tym celem może być prokreacja czy rodzicielska socjalizacja potomstwa. Rodzina zaspokaja istotne potrzeby społeczne:

- potrzeby społeczeństwa globalnego

- potrzeby innych grup społecznych( narodowych, klasowych itp.)

- jednostek ludzkich ( głównie członków rodziny- potrzeby ekonomiczne, emocjonalne, seksualne itp.).

• Jeśli chodzi o strukturę rodziny to odzwierciedla ona życie rodziny w jego różnorodnych postaciach.

Struktura małych grup, do których zalicza się także rodzina, bywa traktowana jako sieć związków emocjonalnych, jako sieć komunikacji, jako organizacja funkcjonujących ról, jako struktura sił i jako pole sił, włączając standard grupy, aspiracji i skłonności do spoistości.

• M.F. Nimkoff strukturę rozumie określane związki, z których składa się rodzina.

• R.Hill stwierdza, że chodzi tu o określoną organizację ról wewnątrz rodziny, włączając w to autorytety, podział pracy w rodzinie oraz wzory rozmieszczenia miłości i względów.

• Według H.Stasiaka struktura rodziny to tyle, co „zbiór różniących się między soba stosunków zachodzących między jego elementami.

• R.O.Blooda i D.M.Wolfe'a „społeczna struktura rodziny obejmuje pozycje, które jej członkowie zajmują nawzajem w stosunku do siebie. Istotnymi aspektami struktury rodziny są: zasada podziału władzy przez jej członków oraz podział pracy.

• Trzy aspekty struktury rodziny:

- psychologiczny ( układ więzi emocjonalnych)

- społeczny ( układ pozycji społecznych, struktura władzy)

- kulturowy ( wzory regulujące życie rodzinne, normy i wzory wewnątrzrodzinnych ról społecznych).

• Strukturę rodziny określa:

- liczba i jakość członków rodziny ( l. dzieci i l. innych krewnych)

- układ ich pozycji i ról społecznych

- przestrzenne ich usytuowanie

- siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny

- podział czynności

- struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów

- wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów.

• FUNKCJE RODZINY:

1). Materialno-ekonomiczna: zaspokojenie materialnych potrzeb rodziny. Składają się na nią 4 podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza, usługowo-konsumpcyjna.

Podfunkcja produkcyjna: rodzina jest w posiadaniu odrębnego warsztatu produkcyjnego i stanowi jego załogę produkcyjną. Przykład- rodzina chłopska- posiadająca gospodarstwo rolne. Rodzina taka produkuje dobra, których konsumpcja w okresie gospodarki naturalnej jest wyłącznym źródłem jej utrzymania, a w okresie gospodarki towarowej- towarem wymienianym na pieniądz.

Podfunkcja zarobkowa-praca zarobkowa jako możliwość zdobywania pieniędzy niezbędnych dla utrzymania rodziny.

Podfunkcja gospodarcza- zasób i gromadzenie trwałych dóbr materialnych niezbędnych do egzystencji rodziny ( mieszkanie, przedmioty gospodarstwa domowego, samochód).

Podfunkcja usługowo-konsumpcyjna- wykonywanie wszystkich prac usługowych ( w zasadzie fizycznych) niezbędnych dla funkcjonowania rodziny ( przyrządzanie posiłków, naprawa odzieży dbałość o czystość osobistą i mieszkania).

Podfunkcja usługowo- konsumpcyjna- wykonywanie wszystkich prac usługowych niezbędnych dla funkcjonowania członków rodziny np. Przyrządzanie posiłków, naprawa odzieży). Przedmioty użytku domowego stanowią niejako materialna podstawę działalności usługowo-konsumpcyjnej i stąd związek podfunkcji gospodarczej z podfunkcją usługowo-konsumpcyjną

2.Opiekuńczo-zabezpieczająca funkcja rodziny materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny małej (dwupokoleniowej) lub dużej pozbawionych całkowicie lub częściowo środków do życia albo fizycznie niesprawnych, wymagających opieki. Należą tu działania związane z pielęgnacją niemowląt i małych dzieci, poza tym pomoc materialna dla ludzi starszych, oraz fizyczna opieka nad zniedołężniałymi ludźmi.

3.Prokreacyjna funkcja rodziny- zaspokajanie rodzicielskich, emocjonalnych potrzeb współmałżonków jak i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa.

4.Seksualna funkcja rodziny- małżeństwo jako społecznie akceptowana forma współżycia płciowego. Niektóre normy obyczajowe zezwalają na oficjalne, przedmałżeńskie stosunki seksualne.

5.Legalizacyjno-kontrolna funkcja rodziny- sankcjonowanie szeregu zachowań i działań uznanych za niewłaściwe poza rodziną, nadzorowanie postępowania członka rodziny przez pozostałych członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące. W grę wchodzi tutaj wzajemna kontrola współmałżonków, kontrola rodziców w stosunku do dzieci oraz wzajemna kontrola w ramach rodziny dużej. Rodzina legalizuje przede wszystkim takie zachowania, jak współżycie płciowe, wspólna egzystencję w ramach jednego gospodarstwa domowego dwojga osobników różnej płci wywodzących się z różnych rodzin pochodzenia. Istnieje zarówno legalizacja prawna jak i obyczajowa, moralna, religijna. Przekroczenie pewnych norm powoduje formalne i nieformalne represje ze strony rodziny, szerszych środowisk, kościoła czy państwa.

6.Socjalizacyjna funkcja rodziny- wprowadzenia dziecka w świat kultury danego społeczeństwa, przygotowanie do samodzielnego pełnienia ról społecznych oraz interakcja osobowości małżonków. Socjalizacyjne oddziaływanie może być świadomie zamierzone, zaplanowane i wtedy jest to wychowanie wewnątrzrodzinne. Socjalizacyjna funkcja rodziny jest niezmiernie ważna dla społeczeństwa. Od określonych postaw i wysiłków rodziców zależy kształt osobowości i postępowanie jednostek następnego pokolenia.

7.Klasowa funkcja rodziny- pochodzenie z danej rodziny wstępnie określa pozycję społeczną członków w strukturze społeczeństwa. Zwykle przynależność klasowa męża wyznacza przynależność klasową zony i dzieci, zwłaszcza jeśli ta ostatnia nie pracuje zawodowo ani też nie posiada większej własności prywatnej. Nieusamodzielnione więc dziecko robotnika ma robotniczą przynależność klasową, podobnie jak jego pracująca żona. Oczywiste jest, że klasowa funkcja rodziny występuje tylko w społeczeństwach klasowych (antagonistycznych i nieantagonistycznych)

8.Kulturalna funkcja rodziny- zapoznaje młode pokolenia z dziejami kultury danego społeczeństwa oraz jej trwałymi pomnikami, wpojenie norm i skali wartości, przekazywanie dziedzictwa kulturowego,dbałość o przeżycia estetyczne rodziny,nauczenie młodzieży korzystania z treści kulturowych i omawianie ich w gronie rodziny. Należy tu odróżnić życie kulturalne rodziny jako całości od życia kulturalnego poszczególnych jednostek z instytucjami kulturalnymi.

9.Rekreacyjno- towarzyska funkcja rodziny- dom rodzinny jako miejsce wypoczynku, dbałość wszystkich członków o dobrą atmosferę w rodzinie i o nawiązywanie kontaktów towarzyskich przez osoby wchodzące w jej skład. Potrzeba życia towarzyskiego nierzadko jest zaspokajana przez utrzymywanie bliższych stosunków z niekrewnymi. Niemniej potrzeby rekreacyjno-towarzyskie mogą być i są -zwykle zaspokajane również w kręgu krewnych, zwłaszcza bliższych — zarówno mieszkających pod jednym dachem, jak i w gronie krewnych rozproszonych przestrzennie. Odwiedzanie rodzi­ców, braci, sióstr jest powszechnie praktykowane i to nie wy­łącznie z poczucia rodzinnej powinności czy ze względu na uczucia rodzinne. Element życia towarzyskiego, chęć urozmaicenia sobie czasu też odgrywa tutaj istotną rolę. Podobnie jest w rodzinie małej (dwupokoleniowej). Małżonkowie oraz ich starsze dzieci mogą stworzyć atmosferę przyjemnych stosunków towarzyskich, jeśli nie ma między nimi stałych konfliktów wewnętrznych.

10.Emocjonalno-ekspresyjna funkcja rodziny- najistotniejsze emocjonalne potrzeby członków rodziny oraz ich potrzeba wyrażania swej osobowości. Potrzeba towarzyska wyraża się w chęci posiadania niezbyt szerokiego kręgu zaprzyjaźnionych osób (czy rodzin), znajomych i życzliwych, stwarzających klimat urozmaicenia w trakcie kontaktów z nimi, chcących nas zrozumieć i szukających zrozumienia dla swoich spraw i poglądów. Tych potrzeb nie mogą zaspokoić tylko członkowie rodziny. Jednak emocjonalno-ekspresyjne potrzeby jednostki związane ze współżyciem rodzinnym są czymś więcej niż potrzebą kontaktów towarzyskich. Chodzi tutaj o uzyskanie całkowicie intymnego oddźwięku psychicznego, który poza gronem najbliższej rodziny jest na ogół nieosiągalny, pominąwszy może nieliczne przypadki wieloletnich, niezwykle głębokich i trwałych przyjaźni czy długotrwałe nieformalne związki erotyczne spojone uczuciem prawdziwej miłości Każdy normalny człowiek odczuwa potrzebę posiadania kręgu najbliższych osób, które by kochał i przez które byłby kochany. Zazwyczaj rodzina najpełniej zaspokaja tę potrzebę.

Zaspokojenie potrzeby ekspresji odbywa się w rodzinie dzięki interakcji osobowości współmałżonków (i nie tylko współmałżonków) oraz dzięki permanentnej „wymianie psychicznej". W małżeństwie proces ten może przybrać postać obustronnej interakcji, wzajemnego, dwustronnego zaspokajania potrzeby ekspresji (np. otrzymywanie i okazywanie miłości). To samo może mieć miejsce w relacji rodzice — dzieci, zwłaszcza dzieci starsze.

Emocjonalna funkcja rodziny zapewnia także jej członkom poczucie oparcia i bezpieczeństwa. Członek rodziny może liczyć na jej pomoc i solidarność materialną i psychiczną rodziny i stopnia pokrewieństwa. Wszystkie funkcje rodziny można podzielić na trzy grupy: funkcje ekonomiczne, społeczne i psychologiczne.

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe fakty należy funkcje rodziny sklasyfikować następująco:

I. Funkcje biopsychiczne:

1) funkcja prokreacyjna,

2) funkcja seksualna.

II. Funkcje ekonomiczne:

1) funkcja materialno-ekonomiczna,

2) funkcja opiekuńczo-zabezpieczająca.

III. Funkcje społeczno-wyznaczające:

1) funkcja klasowa,

2) funkcja legalizacyjno-kontrolna.

IV. Funkcje socjopsychologiczne:

1) funkcja socjalizacyjna,

2) funkcja kulturalna,

3) funkcja rekreacyjno-towarzyska oraz

4) funkcja emocjonalno-ekspresyjna.

Ericksen za Ogburn twierdzi, że „tradycyjna amerykańska rodzina” jest podtrzymywana przez 5 więzi: ekonomiczną, zabezpieczającą, rekreacyjną, wychowawczą i wynikającą ze społecznej pozycji.

Wyznaczone przez funkcje ważne kierunki działania i współżycia członów rodziny muszą prowadzić do powstawania między nimi więzi paralelnych w stosunku do poszczególnych funkcji.

Wyróżniamy 10 podstawowych typów więzi w rodzinie: ekonomiczną, opiekuńczą, krwi, seksualną, kontrolną, klasową, socjalizacyjno-wychowawczą, kulturalną, towarzyską, emocjonalno-ekspresyjną.

Pojęcie scalające w stosunku do struktury rodziny i jej funkcji jest „ system społeczny”.

Przez system rodziny rozumiemy wzajemne stosunki jej poszczególnych członów, wzajemne związki strukturalne i funkcjonalne oraz wzajemne związki między strukturą a funkcją.

Ważną sprawą jest związek między zachowaniami członków rodziny a system rodziny.

„Struktura rodziny, jej wewnętrzna organizacja, podział pracy, definicje ról spełnianych przez jej członków wyznaczają zachowanie jej członków.

Szczepański podkreśla rolę emocjonalnych elementów więzi, które są regulatorami zachowań.

Zachowanie jednostki, jej działania i dążenia są ukierunkowane przez zasady wzajemnych powinności członków rodziny wobec siebie w różnych okolicznościach, czy zasady zachowania się wobec kręgów pozarodzinnych itp.

Rodzina dla człowieka jest grupą podstawową, czyli grupą, z którą osobowość jednostki jest ściśle związana (rola męża, ojca, żony, matki, żywiciela rodziny itp.) Grupa podstawowa wyznacza „ramy” zachowania człowieka w określonych warunkach strukturalno-funkcjonalnych.

Prawidłowo ukształtowana rodzina jest dla normalnej jednostki tzw. „grupą odniesienia” , z którą świadomie i mocno identyfikuje się ona jako jej członek i reprezentant, współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, obyczaje, wzory postępowania i zachowania.

Rodzina wywiera ogromny wpływ na wewnątrz- i zewnątrzrodzinne zachowanie i postępowanie należącego do niej osobnika.

Nieraz wyłamuje się jednostka spod działania norm własnej rodziny i są to wypadki spowodowane silnymi przeciwstawnymi wpływami pozarodzinnymi, czy nikłą więzią między członkami rodziny.

Ludzie mają określone wyobrażenia dotyczące poprawnych zachowań w rodzinie, itp.

Kłoskowska precyzuje pojęcie modelu przez porównanie go z pojęciem wzoru.

Wzór zachowania, działania jest odzwierciedleniem rzeczywistego, regularnie powtarzalnego przebiegu zjawisk życia rodzinnego. Wzór jest więc ustabilizowaną strukturą realnego zachowania i działania poszczególnych członków rodziny w określonych sytuacjach.

Modelem nazywa słowne, obrazowe lub symboliczne przedstawienie ludzkiego zachowania mogące służyć za przykład.

Przykładowo: modelami zjawisk rodzinnych są zdania członków rodzin charakteryzujące wzorowego męża, żoną, dziecko, małżeństwo. W tych przypadkach model ten jest świadomościowy.

Są natomiast jeszcze dwa rodzaje modeli: idealizacyjny i przyszłościowy.

Model idealizacyjny rodziny odnosi się do konstrukcji ukazującej najczęściej spotykaną postać określanego typu rodziny i przejaskrawiającej nawet najbardziej istotne jej cechy, np. model rodziny patriarchalnej.

Model przyszłościowy to prognostyczny obraz rodziny przyszłości skonstruowany w oparciu o analizę aktualnego stanu rzeczy i znajomość prawidłowości przeobrażeń.

Świadomościowe modele dotyczące życia rodzinnego mogą być mniej lub bardziej zgodne ze społecznymi wzorami.

Tyszka (88)

Matrylinealny system pokrewieństwa polega na liczeniu pokrewieństwa jedynie z linii matki przy jednoczesnym negowaniu pokrewieństwa z kręgiem krewnych ojca.

Partylinealny system pokrewieństwa polega na preferowaniu związku rodzinnego z ojcem i jego krewnymi.

Omnilinealny system pokrewieństwa (rozpowszechniony w Europie i Ameryce) nakazuje cenić jednakowo krewnych „po mieczu” i „po kądzieli”.

Matrylokalny system wyraża się w obyczaju zamieszkiwania przez nowo powstałe małżeństwo w domu matki panny młodej.

Patrylokalny system lokuje nowo powstałe małżeństwo w domu ojca pana młodego.

Endogamia polega na zawieraniu związków małżeńskich w ramach własnej kasty, klasy, czy warstwy społecznej.

Egzogamia polega na nakazie lub preferowaniu tzw. małżeństw mieszanych, zawieranych między osobnikami wywodzącymi się z dwóch odrębnych plemion, odrębnych narodowości, klas społecznych.

Rodzina duża inaczej rodzina trójpokoleniowa (czteropokoleniowa).

Rodzina mała (nuklearna) inaczej rodzina dwupokoleniowa lub jednopokoleniowa.

Familia szeroki kręg krewnych niekoniecznie przestrzennie i materialnie związanych.

Dla określenia liczby dzieci w rodzinie małej należy użyć terminów: rodzina małodzietna i rodzina wielodzietnia.

Dla określenia liczebności rodziny dużej (kiedy ważna jest nie tylko liczba dzieci, ale również liczba innych wspólnie zamieszkujących krewnych) można użyć terminów: liczna rodzina duża, wieloosobowa rodzina duża, nieliczna rodzina duża, zredukowana rodzina duża.

Str. 86

W czasach współczesnych, szczególnie w Europie i w Ameryce, zmajoryzowana przez rodziną mała rodzina duża występuje nie tylko znacznie rzadziej, ale także przeważnie w szczątkowej postaci. Składa się ona obecnie przeważnie z męża i żony, ich dzieci oraz rodziców któregoś ze współmałżonków. Niekiedy można spotkać niedorosłe lub nieusamodzielnione potomstwo dziadków. Władza nie zawsze spoczywa tu w rękach najstarszego w rodzinie.

Rodzina duża z reguły stanowi związek rodziny pochodzenia z rodziną prokreacji. Rodziną pochodzenia określonej jednostki nazywamy tę rodzinę małą, w której dana jednostka urodziła się i ewentualnie wychowała. Rodzina prokreacji- to ta rodzina, którą owa jednostka sama założyła poprzez zawarcie małżeństwa.

---