POWTÓRKA PODSTAWOWYCH INFORMACJI O WITAMINACH
I SKŁADNIKACH MINERALNYCH
Witamina C (kwas askorbinowy) wzmacnia system odpornościowy, chroni przed zakażeniami bakteryjnymi i wirusowymi, ułatwia wchłanianie żelaza, uszczelnia naczynia krwionośne i hamuje tworzenie się skrzepów wewnątrz naczyń krwionośnych. Ponadto bierze udział w procesach detoksykacji organizmu, w syntezie kolagenu - co wpływa na przyspieszenie procesu gojenia się ran i zrastania kości oraz zapobiega uszkodzeniu DNA przez wolne rodniki.
Wit C
Bierze aktywny udział
w przemianie aminokwasów do substancji potrzebnych do normalnego funkcjonowania ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego,
we wchłanianiu niehemowego żelaza oraz gromadzeniu tego pierwiastka w szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie, zapobiegając w ten sposób niedokrwistości,
w metabolizmie tłuszczów, cholesterolu i kwasów żółciowych ora regulacji poziomu cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi, co ma znaczenie w profilaktyce niedokrwiennej choroby serca,
w hamowaniu, z powodu właściwości przeciwutleniających, przemiany cholesterolu do formy, która osadza się w postaci złogów naczyniowych uszkadzających naczynia i wchodzi w skład blaszki miażdżycowej, a zatem jest czynnikiem zapobiegającym miażdżycy,
w działaniu ochronnym w stosunku do witaminy E, w podnoszeniu odporności organizmu na choroby bakteryjne i wirusowe ze względu na właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne,
w ochronie przed powstawaniem w żołądku rakotwórczych nitrozoamin, a także przez rakotwórczym działaniem tlenków azotu z dymu tytoniowego, hamując wczesne stadia kncirogenezy.
Witamina B1 (tiamina) wchodzi w skład enzymów metabolizmu węglowodanów. Wspomaga procesy wzrostu, sprawność umysłową i poprawę nastroju.
Wspomaga również pracę układu sercowo-naczyniowego, współuczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, pełniąc istotne funkcje w procesach neurofizjologicznych i przenoszeniu impulsów nerwowych.
Witamina B2 (ryboflawina) wchodzi w skład koenzymów uczestniczących w metabolizmie glukozy, aminokwasów i tłuszczów. Wpływa na procesy wzrostu i rozrodczości. Odgrywa ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu narządu wzroku, jej brak może wywoływać światłowstręt. Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania zarówno centralnego jak i obwodowego układu nerwowego oraz systemu odpornościowego organizmu.
Chroni przed łuszczeniem i pękaniem warg, zmianami zapalnymi na języku i zmianami zapalnymi na skórze.
Witamina B6 (pirydoksyna) bierze udział w metabolizmie złożonych węglowodanów, białek, aminokwasów, cholesterolu, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i hormonów sterydowych.
Chroni przed niedokrwistością, wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Jest niezbędna w tworzeniu przeciwciał wpływając w ten sposób na odporność organizmu.
Chroni przed miażdżycą, zapaleniem skóry i błon śluzowych.
Kwas foliowy (folacyna) reguluje wzrost i funkcjonowanie wszystkich komórek, ale przede wszystkim wpływa dodatnio na funkcjonowanie systemu nerwowego i mózgu oraz zapobiega uszkodzeniu tzw. cewy nerwowej u płodu i ma pozytywny wpływ na wagę i rozwój noworodków. Poza tym zapewnia sprawne działanie wątroby, żołądka i jelit. Chroni organizm przed nowotworami (szczególnie rakiem macicy). Jest czynnikiem antyanemicznym, pobudza procesy krwiotwórcze czyli powstanie czerwonych krwinek. Jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego, zapobiega stanom depresyjnym.
Witamina B12 (kobalamina) jest niezbędna obok kwasu foliowego, do tworzenia krwinek czerwonych i białych oraz konieczna dla wszystkich komórek w ustroju. Wraz z folacyną pełni ważną funkcję w procesach syntezy kwasów nukleinowych. Odgrywa ważna rolę w przemianie węglowodanów i tłuszczów. Konieczna do prawidłowej czynności układu nerwowego i przewodu pokarmowego chroni przed zmianami zwyrodnieniowymi błon śluzowych żołądka i zaburzeniami we wchłanianiu. Uczestniczy razem z kwasem foliowym i witaminą B6 w procesach metylacji homocysteiny do metioniny.
Biotyna jest koenzymem swoistych karboksylaz- enzymów katalizujących reakcję karboksylacji i przenoszenia grup karboksylowych na odpowiednie receptory. Bierze udział w syntezie i przemianach kwasów tłuszczowych. Współuczestniczy w przemianach białek i węglowodanów
Współdziała razem z wit. K w syntezie protrombiny, czynnika odpowiedzialnego za krzepnięcie krwi. Niedobór powoduje zmiany skórne kończyn, objawiające się wysuszeniem i przebarwieniem skóry, halucynacje i depresje, a także stany apatii, powoduje podwyższenie cholesterolu. Str. 25-26(IZZ), prowadzi do znużenia, bólu mięśni, braku łaknienia, depresji, zmian skórnych: łojotoku, łupieżu, łuszczenia skóry. Zwana jest czynnikiem wzrostowym - występuje w dużych ilościach w tkankach płodu (Dietetyka)
Niacyna wchodzi w skład enzymów oksydoreduktaz uczestniczących w pośredniej przemianie białka, tłuszczu i węglowodanów. Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mózgu i obwodowego układu nerwowego, bierze udział w syntezie hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny, wpływa korzystnie na obniżenie ciśnienia krwi oraz na zawartość cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi.
Objawami niedoboru są zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, zakłócenia centralnego i obwodowego układu nerwowego
Kwas pantotenowym jest składnikiem koenzymu A i uczestniczy w wielu reakcjach biochemicznych związanych z gospodarką energetyczną ustroju oraz z metabolizmem białka, tłuszczu i węglowodanów. Jest niezbędny w reakcjach syntezy i degradacji kwasów tłuszczowych, w syntezie fosfolipidów i niektórych aminokwasów)
Niedobór prowadzi do zaburzeń układu nerwowego i mięśniowego. Objawia się drażliwością, brakiem łaknienia, zmęczeniem, obniżonym ciśnieniem krwi, rogowaceniem i łuszczeniem skóry.
Witamina A (retinol) i jej prowitamina β- karoten jest niezbędna w procesie dobrego widzenia, a stanowiąc składnik purpury wzrokowej bierze udział w procesach biochemicznych zachodzących w siatkówce oka. Odgrywa szczególną rolę w prawidłowym przebiegu procesów wzrostowych w zróżnicowaniu komórek organizmu, przy czym w znacznej mierze dotyczy to komórek nabłonka i tkanki kostnej, stąd tak ważne znaczenie tej witaminy dla prawidłowego wzrostu i rozwoju niemowląt i dzieci. Sprzyja zdolności regeneracyjnej organizmu, działa ochronnie na nabłonek skóry i błon śluzowych, bierze udział w syntezie białek, a także w przemianach lipidów.
Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym witamina A i jej prowitamina beta - karoten chronią ustrój przed szkodliwym działaniem nadmiernych ilości wolnych rodników i ich pochodnych tlenowych.
Wzmacnia układ immunologiczny, wpływa na zwiększone wytwarzanie ciał odpornościowych krwi.
Witamina D
wpływa na kształtowanie się kości i zębów,
pobudza wchłanianie wapnia i fosforu, a także zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem,
działa korzystnie na system nerwowy i mięśniowy,
łagodzi stany zapalne skóry
reguluje wydzielanie insuliny
wspomaga komórki szpiku kostnego spełniające funkcje obronne
zapobiega tworzeniu się komórek nowotworowych
ma wpływ na działanie przytarczyc, jajników, komórek mózgu, mięśnia sercowego.
Wpływa na prawidłowy przebieg mineralizacji kości i zębów.
Witamina E (tokoferol) wraz z witaminą C i beta-karotenem pełni rolę biologicznego przeciwutleniacza, chroni organizm przed szkodliwym działanie wolnych rodników i nadtlenków lipidowych zapobiega w ten sposób chorobom degeneracyjnym: miażdżycy, nowotworom, oraz procesom starzenia. Poza tym pełni rolę ochronną w stosunku do witaminy A, beta- karotenu i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a także bierze udział w syntezie niektórych hormonów.
Witamina ta ułatwia zaopatrywanie komórek w tlen łagodzi zmęczenie, leczy choroby skóry, hamuje hemolizę krwinek czerwonych, a wraz z selenen zapobiega stłuszczaniu wątroby, uczestniczy w procesach rozrodczych - przeciwdziała bezpłodności.
Witamina K jest niezbędna do tworzenia czynników krzepliwości krwi, ma działanie przeciwkrwotoczne. Bierze udział w formowaniu tkanki kostnej, a także ma właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbólowe.
Składniki mineralne
Wapń, fosfor, magnez, fluor i siarka stanowią materiał budulcowy tkanki kostnej, zębów, skóry i włosów. Do wytwarzania krwinek czerwonych i hemoglobiny niezbędne jest żelazo, miedź i kobalt. Sód potas, chlor i wapń odgrywają podstawową rolę w gospodarce wodno- elektrolitowej ponieważ utrzymują równowagę kwasowo-zasadową oraz ciśnienie osmotyczne wewnątrz komórek.
Wapń jest podstawowym składnikiem budulcowym układu kostnego - zapewnia prawidłowy stan zębów i kośćca, wpływa na prawidłową pracę serca, obwodowego układu nerwowego, procesy krzepnięcia krwi i reakcje odpornościowe. Bierze udział w kurczliwości mięśni, przewodnictwie bodźców nerwowych, zwiększa odporność ustroju. Niedobór wapnia sprzyja rozwojowi osteoporozy, nadciśnienia, nadmiernej pobudliwości nerwowej i nowotworów jelita grubego.
Warunkiem prawidłowego wchłaniania wapnia jest dostateczna ilość witaminy D czy B6 w organizmie.
Niedobór wapnia może spowodować choroby kości: krzywicę, osteomalację (rozmiękanie kości) i osteoporozę (zrzeszotnienie kości).
Żelazo jest niezbędnym składnikiem hemoglobiny i mioglobiny, umożliwia dostęp tlenu do wszystkich komórek ustroju co podwyższa zdolność do wysiłku fizycznego, podwyższa sprawność psychiczną, chroni przed zaburzeniami snu, rozwoju psychomotorycznego i intelektualnego. Ponad to żelazo wchodzi w skład enzymów łańcucha oddechowego. Wpływa na wzrost, zwiększa odporność organizmu, nadaje skórze zdrowy wygląd, jest konieczne do prawidłowego metabolizmu witamin z grupy B. [Woy-Wojciechowski (1998)[
Do wchłaniania żelaza niezbędny jest współudział miedzi, kobaltu i witaminy C.
Magnez aktywuje ok. 300 enzymów, a obok potasu jest najważniejszym kationem wewnątrzkomórkowym. Razem z wapniem odgrywa rolę w utrzymaniu prawidłowej pobudliwości mięśni i nerwów- zapobiega drżeniu i bolesnym skurczom mięśni. Wpływa także na prawidłową pracę serca i mózgu oraz bierze udział w syntezie DNA, w metabolizmie lipidów. Hamuje rozwój depresji i stresu oraz zmniejsza ryzyko miażdżycy.
Sód reguluje gospodarkę wodną. Reguluje ciśnienie osmotyczne w płynach ustrojowych. Utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową, utrzymuje sprawność mięśni i nerwów, chroni ustrój przed nadmierną utrata wody.
Potas wraz z sodem reguluje równowagę wodną organizmu i utrzymuje prawidłowy rytm serca ułatwia jasne myślenie, polepsza zaopatrzenie mózgu w tlen, pomaga w usuwaniu produktów przemiany materii, wpływa na obniżenie ciśnienia krwi, pomaga w leczeniu alergii. Utrata potasu w organizmie następuje na skutek długotrwałego głodu, silnej biegunki, stresu zarówno fizycznego jak i psychicznego. Jest niezbędny do utrzymania prawidłowej kurczliwości mięśni.
Cynk jest składnikiem ponad 200 enzymów. Niezbędny do syntezy białek, kwasów nukleinowych, produkcji i/lub sekrecji hormonów (testosteron, inulina, tyroksyna).
Utrzymuje stabilność błon komórkowych, jest odpowiedzialny za odczuwanie smaku i zapachu i niezbędny do obrony immunologicznej. Wpływa na rozwój fizyczny, prawidłowe funkcjonowanie narządów płciowych (prostaty). Bierze udział w tworzeniu czerwonych krwinek, leczy rany i oparzenia.
Mangan
Jest konieczny do budowy kości, odgrywa ważną rolę w procesach rozrodczych oraz funkcjonowaniu układu nerwowego, uczestniczy w wytwarzaniu krwinek czerwonych.
Jest aktywatorem wielu enzymów, a także odgrywa ważną rolę funkcjonowaniu mózgu i trzustki.
Chlor
Jest głównym anionem płynów pozakomórkowych, występuje w soku żołądkowym i ślinie, niezbędny do utrzymania ciśnienia osmotycznego, prawidłowego pH elektrolitów i prawidłowego przebiegu procesów trawienia.
Siarka jest składnikiem ważnych biologicznie związków: koenzymu A, tiaminy, biotyny, kwasu liponowego, hormonów przedniego płata przysadki, insuliny, glutationu, bierze udział w detoksykacji związków obcych.
Jod jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy: trijodotyroniny i tyroksyny, biorących udział w regulacji podstawowej przemiany materii i termogenezy, jak również do rozwoju systemu nerwowego w życiu płodowym. Konieczny do prawidłowego wzrostu i osiągnięcia dojrzałości płciowej.
Niedobór jodu może być przyczyną przerostu i niedoczynności tarczycy oraz tzw. wola endemicznego, a także spowolnienia umysłowego, osłabienia wydolności fizycznej, rozwoju otyłości, osłabieniu potencji seksualnej i upośledzenia rozrodczości.
Fosfor wchodzi w skład kości i zębów, kwasów nukleinowych, tkanki mózgowej, błon komórkowych.
Bierze udział w przemianach energetycznych organizmu, w reakcjach fosforylacji, utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Jest głównym anionem wewnątrzkomórkowym, składnikiem buforów krwi.
Selen działa synergistycznie z witamina E jako antyoksydant, chroni organizm przed działaniem wolnych rodników. Hamuje rozwoju miażdżycy, zmniejsza ryzyko zapadalności na choroby serca oraz raka płuc.
Korzystnie wpływa w leczeniu niedożywienia białkowo-energrtycznego, niektórych schorzeń neurologicznych oraz chorych w stanach przedzawałowych, zapobiega stłuszczaniu wątroby. Ma istotną rolę w obniżaniu toksyczności, kadmu, rtęci i metylortęci.str. 42 Bierze udział w przemianach hormonów tarczycy i w syntezie białek ustrojowych.