Wpływ wysiłku fizycznego na organizm

Ruch jest potrzebą biologiczną zwierząt i ludzi, jest elementarną podstawą zdrowia psychicznego i fizycznego. W organizmach pozbawionych ruchu zachodzą procesy patologiczne, organizmy te chorują i szybciej starzeją się. Wynika to z funkcji, jaką spełniają w metabolizmie całego ustroju mięśnie. Praca mięśni i ruch to nie tylko czynniki niezbędne do utrzymania sprawności i wydolności psychofizycznej osób dorosłych, lecz także bardzo istotny czynnik rozwoju wzrastającego organizmu.

Specjalną formą pracy - szczególnie silnie działającą na organizm są ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza trening sportowy. Pod wpływem wysiłku fizycznego zachodzi szereg zmian w organizmie człowieka (we wszystkich układach). Dochodzi do wzrostu czynności układu oddechowego i krążenia, zmian w napięciu układu nerwowego, w układzie mięśniowym wysiłek fizyczny zwiększa i przyspiesza wiele procesów biochemicznych, wywołując swego rodzaju reakcję łańcuchową, wytrącającą organizm ze stanu równowagi. Równocześnie pojawiają się tendencje zmierzające do przywrócenia zakłóconej równowagi (homeostazy). Odpowiedzią organizmu na zmiany zachodzące pod wpływem wysiłku fizycznego jest proces przystosowawczy do danej pracy, polegający na:

a. Usprawnieniu koordynacji mięśniowo - nerwowej zwanej „wyćwiczeniem” powodującym obniżenie ujemnych skutków pracy.

b. Zmianach w budowie mięśni.

Końcowym efektem zachodzących zmian w organizmie pod wpływem pracy jest pojawienie się hipertrofii roboczej.

Hipertrofia robocza (przerost) to normalne, nie patologiczne zmiany, zachodzące w strukturze i funkcji organizmu prowadzące do przystosowania się do zwiększonego wysiłku związanego z wyspecjalizowaną formą pracy czy treningu. Proces hipertrofii pojawia się we wszystkich układach organizmu ludzkiego.

II. Zmiany w poszczególnych układach spowodowane wysiłkiem fizycznym.

1. Układ mięśniowy:

• wzrost masy mięśniowej pod wpływem wysiłku

• układ mięśniowy oddziałuje kształcąco na układ kostny (np. u osób z dolegliwościami kręgosłupa systematyczne ćwiczenia mięśni grzbietu i kręgosłupa powodują wzrost i wzmocnienie tych mięśni, doprowadzając do wzmocnienia tzw. gorsetu mięśniowego, co łagodzi, a nawet likwiduje dolegliwości odkręgosłupowe)

• wzrost liczby otwartych czynnych naczyń włosowatych, lepsze odżywianie pracującego mięśnia, usprawnienie wydalania produktów przemiany materii (spalania)

• zmiany biochemiczne prowadzące do zwiększenia się odporności na zmęczenie oraz do szybszej odnowy sił

• wzrost ilości substancji energetycznych w mięśniach

Zmiany w mięśniach zależą od intensywności i czasu trwania wysiłku

• wysiłek umiarkowany (50% max obciążenia) - nie zachodzą istotne zmiany, uczynnienie rezerwowych możliwości mięśni

• duży wysiłek fizyczny (80% max obciążenia) - zwiększenie wymiarów włókien mięśniowych

• max obciążenie długotrwałe - podobnie jak w dużych obciążeniach, ale w miarę narastania obciążeń narastają procesy degradacji włókien mięśniowych (licznych), zdolność do pracy zmniejsza się ze względu na proces uszkodzeń w mięśniach.

Wnioski:

• najzdrowszy, najkorzystniejszy dla zdrowia organizmu ludzkiego jest długotrwały wysiłek o umiarkowanej intensywności.

• korzystna przebudowa mięśni wywołana jest tylko wysiłkiem długotrwałym, ale o dużej intensywności (80% max obciążenia)

• wysiłek długotrwały o max. Intensywności prowadzi do chronicznego zmęczenia

• najsilniej na wzrost i rozwój układu mięśniowego wpływa trening siłowy, trening wytrzymałościowy prowadzi do wykształcenia mięśni bardziej smukłych o mniejszych obwodach

2. Układ kostny
a) Zwiększenie obciążeń aparatu ruchu powoduje zmiany także w układzie kostnym

• hipertrofia kości - zmiana ich kształtu, szerokości i długości

• kości są bardziej masywne, zwiększa się szerokość powierzchni stawowych

• hipertrofia robocza układu kostnego u osób dorosłych pod wpływem treningu rozwija się stopniowo przez okres 3 - 5 lat (odpowiedź organizmu przystosowującego się do zwiększonego wysiłku). Zmiany te utrzymują się przez pewien czas także po przerwaniu treningu (szczególnie, jeśli kontynuowana jest aktywność ruchowa)

• hipertrofia powoduje wcześniejsze kostnienie układu w wieku rozwojowym (skostnienie chrząstek wzrostowych)

• u dzieci i młodzieży trening przeciwdziała tworzeniu się odkształceń, czyli zapobiega i koryguje wady postawy oraz przeciwdziała osteoporozie w wieku późniejszym

b) Korzystny wpływ ćwiczeń na aparat kostno - stawowy:

• zwiększenie zakresu ruchomości w stawie

• kształtowanie powierzchni stawowych

• zwiększenie elastyczności i sprężystości torebek i wiązadeł w stawach

• ćwiczenia warunkują w dużej mierze uwapnienie kości

3. Układ krążenia:

U sportowców stwierdzono:

• większą objętość serca (szczególnie po treningu wytrzymałościowym)

• wzrost pojemności minutowej serca, które zmuszane do częstego wysiłku podczas treningu wszechstronnie dostosowuje się do nowych, większych wymagań. Objawia się to jego rozrostem i powiększoną zdolnością do przepompowywania krwi

• spowolnienie tętna spoczynkowego, a także obniżenie ciśnienia krwi

• zmiany przystosowawcze układu krążenia do zwiększonego wysiłku fizycznego (zdolność szybkiego zwiększania pracy pod wpływem obciążenia, szybki powrót do poziomu wyjściowego po zakończeniu pracy)

• profilaktycznie stosowany ruch może mieć znaczenie w zapobieganiu niewydolności krążenia, chorobie wieńcowej, zmianach zatorowo - zakrzepowych naczyń mózgowych na tle miażdżycy, nadciśnieniu i wielu innych

4. Układ oddechowy:

Adaptacja do wysiłku fizycznego polega na:

• zwolnieniu rytmu oddechowego

• zwiększaniu pojemności płuc

• wzrost wykorzystania tlenu w powietrzu wdychanym

• silne mięśnie oddechowe kształtują klatkę piersiową powodując jej rozrost i poprawę postawy ciała

• znacznie usprawniają się procesy i zaopatrzenia organizmu w tlen

5. Układ nerwowy:

• rozwój dodatkowych gałązek nerwowych prowadzących do włókien mięśniowych

• ćwiczenia pobudzają pracę ośrodkowego układu nerwowego

• rozwija się pamięć ruchowa oraz szybkość i łatwość oddziaływania na bodźce zewnętrzne

• specjalne ćwiczenia mogą usunąć lub zmniejszyć zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów

6. Zmiany w narządach wewnętrznych

• poddawany systematycznym ćwiczeniom organizm doskonali funkcjonowanie wątroby, gruczołów dokrewnych, gospodarkę hormonalną i enzymową

• poprawia się system obronny, wzrasta odporność na zachorowania

IV.    Podsumowanie

Aktywność fizyczna jako bodziec naturalny potrafi oddziaływać na cały nasz organizm, wpływając korzystnie na czynności wszystkich jego narządów. Jest osią, wokół której budować można całą strategię zdrowego stylu życia pod warunkiem, że trening jest prowadzony poniżej wartości krytycznej, jest odpowiednio dozowany, umiarkowany, a obciążenia wzrastają stopniowo i systematycznie.

Pozytywne zmiany, jakie zachodzą w organizmie pod wpływem ćwiczeń są wszechstronne:

• Ćwiczenia zwiększają siłę i masę mięśni, co stymuluje wzmocnienie psychiczne, a ponadto wspomaga sprawność intelektualną

• Ćwiczenia fizyczne z reguły eliminują nałogi. Sprawność jako element nowoczesnego, zdrowego stylu życia coraz bardziej sprzeczna jest z uleganiem nałogom jako dowodem słabości, a nawet zacofania

• Aktywność fizyczna skutecznie reguluje procesy metaboliczne, kontroluje tendencje do nadwagi i koryguje błędy żywieniowe

• Podniesienie kondycji najważniejszego organu - serca nie może być osiągnięte żadnym innym sposobem. Jedyną metodą jest ruch i okresowe zmuszanie serca do intensywniejszej pracy.

Wiele korzystnych zmian, jakie zachodzą w wyniku systematycznego treningu widoczna jest nawet gołym okiem. Są to zazwyczaj: prosta, szczupła sylwetka mimo lepszego umięśnienia, energiczny sprężysty chód, brak objawów zmęczenia przy fizycznej i na ogół lepsze samopoczucie w dniach, w których inni czują się gorzej.

WADY POSTAWY CIAŁA.

Przyczyny powstawania wad postawy.

Okres szkolny nie zawsze stwarza korzystne warunki do rozwoju dzieci. Ograniczenie aktywności ruchowej, siedzący tryb życia powoduje powstawanie wad postawy.

Wady postawy to zmiany w wyprostowanej, habitualnej (swobodnej) pozycji ciała, które zdecydowanie odbiegają od ukształtowań typowych dla danego wieku i płci.

Według T. Kasperczyka to "odchylenie od ogólnie przyjętych cech postawy prawidłowej właściwej danej kategorii wieku, płci i typu budowy". Natomiast N. Wolański uważa, że są to "zmiany utrwalone w układzie kostnym, błędy trzymania się, to także zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała". Natomiast błędy postawy - to odmienne od przyjętych za prawidłowe kształt lub usytuowanie poszczególnych części ciała (znajdującego się w swobodnej pozycji stojącej) polegające na wyraźnym zwiększeniu lub zmniejszeniu ich fizjologicznego wygięcia, uwypuklenia czy oddalenia w stosunku do pionu i poziomu, będące objawem nawykowego sposobu "trzymania się", dające się świadomie doraźnie zredukować napięciem mięśni.

Przyczyny powstawania wad postawy są różnorodne, zarówno pochodzenia zewnętrznego (środowisko) jak i wewnątrzustrojowego (predyspozycje wrodzone, wyrażające się wiotkością stabilizatorów układu ruchu, zaburzeniami chrząstek stawowych czy zaburzeniami równowagi mięśniowej). Postawę dziecka kształtuje środowisko, w którym bardzo ważną rolę odgrywa dom i szkoła. Oddziaływanie domu rodzinnego na organizm młodego człowieka jest szczególnie duże w okresie dzieciństwa, kiedy to organizm dziecka jest bardzo plastyczny i bardzo podatny na wszelkie wpływy zewnętrzne. Bardzo często rodzice nie zdają sobie sprawy, ze "swego niewłaściwego postępowania wobec małych dzieci", przyczyniają się do kształtowania wadliwej postawy dziecka np. noszenie dziecka na tej samej ręce przez dłuższy czas, podobnie prowadzenie dziecka zawsze za jedną rękę. Niedostosowane biurko, słabe oświetlenie, zbyt miękki tapczanik, nieodpowiednia odzież i obuwie oraz w ostatnim czasie dominacja siedzącego trybu życia przed telewizorem czy komputerem w niewłaściwej pozycji, wpływają w sposób znaczny na pogorszenie się postawy ciała. Brak świadomości rodziców w tym zakresie, obowiązki domowe, brak środków do godziwego życia jak również czasami niedbalstwo i brak zainteresowania, powodują, że rodzice dostrzegają problem dopiero wtedy, gdy wada postawy jest znaczna.

Środowiskiem dziecka jest także szkoła, w której dziennie spędza wiele czasu, dlatego też środowisko szkolne jako całość ma ogromny wpływ na kształtowanie prawidłowej postawy. Rzeczywistość jednak bywa inna - niekiedy przepełnione klasy, praca na zmiany, często nieodpowiednie ławki do wieku dziecka, siedząca pozycja przez kilka godzin, brak ćwiczeń śródlekcyjnych, zajęć ruchowych powoduje znużenie dziecka, a co za tym idzie typowa nawykowa wadliwa postawa. Niekorzystny wpływ ma także niewłaściwy sposób siedzenia podczas pisania, nieprawidłowa postawa stojąca przy tablicy, nieodpowiednie noszenie teczki z książkami, a niekiedy mechaniczne przyczyny w postaci ciasnego ubrania czy za małe wymiary obuwia.

Wady postawy bywają następstwem przebytych chorób np. krzywicy, gruźlicy, choroby Scheuermanna. Niektóre wady postawy przekazywane są dziedzicznie, do rozwoju innych doszło na wskutek zaburzonego wydzielania wewnątrzmacicznego. Bezpośredniej przyczyny innych wad należy upatrywać się w czynnikach toksycznych (zatrucia, choroby infekcyjne matki), które działały w różnych okresach życia płodowego.

Przyczyny powstawania wad postawy upatruje się także w nawyku nieprawidłowej postawy. Dla dzieci z wadą postawy, nawykowa postawa nieprawidłowa jest czymś naturalnym, zwykłym, przyjmowanym podświadomie, a tym samym nie wymagającym wysiłku w jej utrzymaniu. Postawa skorygowana natomiast jest czymś sztucznym, związanym często ze znacznym wysiłkiem nie tylko mięśniowym ale i psychicznym. U podstaw tego rodzaju wad postawy często leżą zaburzenia czucia głębokiego, krótkowzroczności, osłabienie słuchu. Na postawę ciała nie pozostaje bez wpływu stan psychiczny dziecka. Dzieci upośledzone umysłowo, wylęknione z reguły przybierają złą postawę ciała.

Najczęściej występującymi wadami u dzieci w młodszym wieku szkolnym są:

- boczne skrzywienia kręgosłupa (skoliozy)

- plecy okrągłe

- plecy wklęsłe

- plecy okrągło - wklęsłe

- płaskostopie

Do odchyleń w budowie można zaliczyć:

- odstawanie łopatek

- asymetrię barków

- asymetrię klatki piersiowej

Zarówno błędy jak i wady szpecą sylwetkę ale także wywierają negatywny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu.

Pogłębienie kifozy piersiowej wywołuje wysunięcie głowy ku przodowi, a to przyczynia się do spłaszczenia klatki piersiowej co w rezultacie pogarsza warunki pracy układu krążeniowego i oddechowego.

Nadmiernej lordozie lędźwiowej towarzyszy wystawanie brzucha, a związane z tym rozciągnięcie mięśni i opuszczenie trzewi jest niekorzystne dla pracy układu trawiennego. Zbyt duże lub zbyt małe krzywizny kręgosłupa, wszelkie objawy asymetrii ciała przyczyniają się do nierównomiernego, niewłaściwego obciążenia powierzchni nośnych narządów ruchu, a to stanowi zagrożenie powstawania w przyszłości zmian degeneracyjnych stawów i dolegliwości bólowych.

Ponadto u osób z nieprawidłowymi postawami może dochodzić do zmian wtórnych takich jak zmniejszenie wydolności krążeniowo - oddechowej, osłabienie mięśni oraz ograniczenia zakresu ruchów w stawach ramiennych, biodrowych i kręgosłupa co upośledza ogólną sprawność fizyczną.

"Stwierdzone wady postawy wywierają wybitnie hamujący wpływ na rozwój naturalnych czynności ruchowych - chód, bieg, skok, rzut, stale przydatne w życiu codziennym, ograniczają szybkość, zręczność siłę i wytrzymałość".

Dlatego też należy im zapobiegać, a jeżeli już zaistniały - skutecznie korygować.

Charakterystyka i podział wad postawy.

WADA POSTAWY

To zmiana utrwalona w układzie kostnym, błędy "trzymania się", to także zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała. Wady postawy mogą mieć różne przyczyny:

1) wrodzone (np. dysplazja stawu biodrowego),

2) powstałe jako skutek urazów lub chorób,

3) nabyte, najbardziej powszechne, spowodowane złymi nawykami (brak ruchu, nieprawidłowe siedzenie itp.),

4) nawykowe wywołane wadami słuchu lub wzroku (nawyk garbienia się nad książką).

Wady mogą powstawać w obrębie naturalnych wygięć kręgosłupa poprzez nieprawidłowe ich ukształtowanie lub skoliozy - nieprawidłowe wygięcia boczne kręgosłupa. Skolioza występuje 3 razy częściej u dziewcząt jak u chłopców, pojawia się między 7. a 18. rokiem życia.

Mówiąc o wadach postawy ciała mamy na myśli przede wszystkim odchylenie od normalnego kształtu kręgosłupa. On bowiem jest kostnym rusztowaniem ciała. Najczęściej spotykane nieprawidłowości to:

Plecy wklęsłe - pogłębienie lordozy lędźwiowej.

Plecy okrągło - wklęsłe - pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej (hiperlordoza).

Plecy płaskie - brak fizjologicznych wygięć kręgosłupa.

Plecy okrągłe - pogłębienie kifozy piersiowej.

SPOSOBY POSTĘPOWANIA KOREKCYJNEGO.

Profilaktyka wad postawy.

Wzrastający z roku na rok procent dzieci z wadami postawy zmusza nauczycieli oraz rodziców do głębszego i szerszego zainteresowania się problematyką profilaktyki wad postawy. Środowiskiem ucznia jest szkoła, uczniowie spędzają w niej wiele godzin dziennie, stąd środowisko szklone jako całość ma ogromny wpływ na rozwój dzieci i młodzieży. Konieczne jest więc stałe i konsekwentne eliminowanie ze środowiska tych czynników, z którymi wiąże się powstawanie lub pogłębianie istniejących już wad postawy i zaburzeń rozwojowych oraz stwarzanie jak najlepszych warunków pracy dla uczniów. Podobne działanie profilaktyczne powinno mieć miejsce w każdym domu, pod czujnym okiem rodziców. Pozwoli to uniknąć przykrych dolegliwości i bólów kręgosłupa, kończyn dolnych i stóp w życiu dorosłym.

Profilaktyka wad postawy powinna opierać się na pięciu filarach:

1) Ścisła współpraca z pielęgniarką szkolną oraz pedagogizacja rodziców dzieci z wadami postawy. Chodzi o uświadomienie problemu rodzicom, bowiem warunkiem m.in. systematycznych ćwiczeń dzieci, dostosowaniem ich trybu życia do zaleceń i przeciwwskazań korekcyjnych jest pełna świadomość i wagi problemu.

Takie formy spotkań z rodzicami mają na celu :

a) uświadomienie rodzicom przyczyn powstawania wad postawy,

b) uświadomienie roli rehabilitacji ruchowej w procesie korekcji,

c) ukazanie bliskich i dalekich skutków zaniedbania procesu korekcji wady,

d) zachęcenie rodziców do współpracy w rehabilitacji ich dzieci,

e) wskazanie kroków, jakie powinni podjąć we współpracy z nauczycielek korektywy w celu zatrzymania lub wyhamowania procesu pogłębiania się wady.

2) Aktywne zaangażowanie rodziców w proces rehabilitacji - aby wiedza ich dzieci mogła być wykorzystana przez nich w praktyce, należy poinstruować rodziców jak mają ćwiczyć ze swoimi dziećmi w domu. Powinni dostać przykładowe zestawy ćwiczeń na poszczególne wady ciała swojego dziecka.

3) Zajęcia instruktażowe dla rodziców z wadami postawy - takie zajęcia mają na celu mobilizację rodziców do współpracy w procesie korekcji wad postawy, naukę korygowania przez rodziców postawy dziecka podczas ćwiczeń oraz zachęcenie rodziców do prowadzenia lub nadzorowania ćwiczeń domowych ich dziecka.

4) Aktywne zaangażowanie dzieci w proces rehabilitacji - bez aktywnego włączenia dzieci w proces korekcji nie może być mowy o pozytywnych efektach rehabilitacyjnych. Dlatego dużą wagę przywiązywać należy do zachęcania dzieci do współpracy na zajęciach. Z jednej strony jest to działanie skierowane bezpośrednio do dzieci (uświadamianie dzieci, uatrakcyjnienie zajęć gimnastyki korekcyjnej, ukazywanie wymiernych postępów dzieci, system nagradzania), a z drugiej strony działanie skierowane pośrednio do dzieci (zajęcia instruktażowe dla rodziców, wprowadzenie ćwiczeń domowych):

a)uświadamianie dzieci - dziecko, kiedy widzi cel swoich działań i ma świadomość po co to robi, chętniej podejmuje pewne, w przypadku gimnastyki korekcyjnej trudne i dość wyczerpujące, działania. W związku z tym w ramach korektywy tłumaczyć można dzieciom jakie są przyczyny powstawania wad postawy, jakie mogą być skutki zaniedbania procesu korekcji (estetyczne i zdrowotne).

b) atrakcyjność zajęć gimnastyki korekcyjnej wyzwala pozytywne emocje u dzieci i korzystnie wpływa na chęć uczestniczenia w kolejnych zajęciach. Chcąc wyzwolić pozytywne uczucia związane z aktywnością ruchową stosować należy różne formy i metody. W celu uatrakcyjnienia i urozmaicenia zajęć, w celu zwiększenia możliwości oddziaływań korekcyjnych poszerzać należy bazę środków i pomocy terapeutycznych. Wprowadzać należy również elementy gier i zabaw korekcyjnych.

c)ukazywanie wymiernych postępów dzieci - każdy postęp, nawet ten najmniejszy cieszy i zachęca do dalszych działań. Można cyklicznie przeprowadzać testy na siłę mięśni brzucha i grzbietu.

d) system nagradzania - nagradzanie dzieci za ich trud i zaangażowanie na zajęciach jest motywacją do ich dalszej pracy .

e)udział dzieci w zajęciach instruktażowych dla rodziców-w takich zajęciach dzieci bardzo się angażują, starają się wykonywać jak najlepiej ćwiczenia. Zaangażowanie emocjonalne uczniów też ma ogromne efekty w poprawnym wykonywaniu ćwiczeń. Takie zajęcia na pewno zmotywują do dalszej pracy i dzieci i rodziców.

5) Współpraca z wychowawcami dzieci z wadami postawy - wychowawca w klasach młodszych jest osobą znaczącą dla dziecka, dlatego współpraca z wychowawcą szczególnie w przypadku dzieci sprawiających problemy, niechętnie uczestniczących w zajęciach, nie mających wsparcia we własnej rodzinie ma duże znaczenie dla procesu rehabilitacji tych dzieci. Zachęcenie dziecka przez wychowawcę, wykazanie zainteresowania uczestnictwem dziecka na zajęciach, wskazanie na ważność tych zajęć sprawia, że dzieci bardziej zaangażują się w ćwiczeniach Dzięki odpowiedniej postawie wychowawcy zaniedbania wynikające z trudnej, czasami patologicznej sytuacji domowej dziecka mogą być zniwelowane, a proces korektywy będzie przebiegał w miarę prawidłowo

Takie filary skłaniają do podjęcia szczegółowych zadań profilaktyki wad postawy:

- umożliwienie uczestniczenia w zajęciach gimnastyki korekcyjnej wszystkim dzieciom zakwalifikowanym przez służbę zdrowia,

- zaoferowanie uczniom ciekawych i fachowo prowadzonych zajęć gimnastyki korekcyjnej,

- zapewnienie odpowiedniego miejsca do ćwiczeń oraz sprzętu i przyborów do realizacji zajęć,

- zapewnienie uczniom optymalnych (proporcjonalnie do możliwości finansowych i bazowych szkoły) warunków do nauki i wypoczynku na terenie szkoły,

- zapewnienie dzieciom odpowiednich warunków do wyrównywania niedoboru ruchu,

- umożliwienie nauczycielom nauczania zintegrowanego udziału w szkoleniach poświęconych profilaktyce i korekcji wad postawy,

- nawiązanie aktywnej i systematycznej współpracy pomiędzy nauczycielami gimnastyki korekcyjnej, a pozostałymi nauczycielami uczącymi w szkole w zakresie kontynuacji działań korekcyjnych na wszystkich lekcjach,

- wdrożenie nauczycieli i uczniów do systematycznego przeprowadzania w czasie lekcji ćwiczeń śródlekcyjnych,

- utrzymywanie stałego kontaktu osobistego i korespondencyjnego z rodzicami uczniów uczestniczących na zajęcia korekcyjne, dotyczące uczestnictwa uczniów w zajęciach oraz postępowania i zaleceń wobec nich,

- utrzymywanie stałej współpracy nauczyciela prowadzącego gimnastykę korekcyjną ze służbą zdrowia sprawującą opiekę nad uczniami uczestniczącymi w zajęciach,

- pedagogizację rodziców w celu eliminowania wszelkich czynników mogących spowodować lub utrwalić wady postawy oraz zapewnienia dziecku warunków do pracy i wypoczynku po zajęciach szkolnych,

- zapewnienie dzieciom możliwości aktywnego wypoczynku w czasie wolnym od nauki na obiektach sportowych,

- zapewnienie uczniom indywidualnych szafek na przybory i rzeczy niezbędne do nauki w szkole,

- nadzór nad odżywianiem szkolnym i domowym dzieci.

Z programu profilaktyki wad postawy wynikają także wnioski praktyczne, które należy stosować w życiu codziennym, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia wad postawy. Przemyślana organizacja warunków życia dziecka w systemie 24-godzinnym stwarza dopiero sytuację, w której gimnastyka korekcyjna - jako jeden z elementów tego systemu - może dać oczekiwane rezultaty:

1) SEN I ODPOCZYNEK - powinien trwać od 10 -11 godzin na dobę, dziecko powinno mieć własne łóżko o twardym, nie uginającym się materacu, małą poduszkę, o takiej grubości, aby wypełniała przestrzeń zawartą między barkiem a uchem (w pozycji leżenia na boku). Najwszechstronniejszą pozycją do spania dla wszystkich wad jest leżenie na plecach.

2) ROZRUCH PORANNY - powinien trwać 15 min. Charakter ćwiczeń: obszerne luźne ruchy kończyn górnych i dolnych oraz tułowia, trochę biegów, podskoków.

3) DOJŚCIE DO SZKOŁY - tornister powinien być zapakowany tak, aby jego zawartość była równomiernie rozłożona i nie mogła się przesuwać.

4) PRACA W SZKOLE - odbywa się w warunkach kilkugodzinnego siedzenia w ławkach czy przy stolikach, dlatego też odpowiednie ich rozmiary mają znaczny wpływ na postawę. Należy dążyć by (ramach istniejących możliwości) zapewnić dzieciom właściwe warunki pracy.

a) ćwiczenia śródlekcyjne - oraz swobodny ruch w czasie przerw międzylekcyjnych mogą stać się częściowo antidotum przeciw tym negatywnym wpływom. Działanie ćwiczeń śródlekcyjnych skierowane jest na napięcie grup mięśniowych rozciągniętych na skutek siedzenia w ławkach, z jednoczesnym rozciągnięciem i rozluźnieniem mięśni nadmiernie napiętych, wciągnięcie do pracy większych zespołów mięśniowych, a także układów krążenia i oddychania. Wszystkie te ćwiczenia połączone są ze swobodnym oddychaniem. Mają one stanowić przeciwwagę dla monotypii pozycji pracy, odprężając dziecko fizycznie i psychicznie.

b) lekcje wf w szkole - powinny one obejmować większość dzieci z wadami postawy. Nauczyciel prowadzący lekcje wf w szkole musi być powiadomiony przez lekarza lub instruktora korektywy o wskazaniach i przeciwwskazaniach specyficznych dla dziecka w związku z jego wadą, by w czasie lekcji mógł je uwzględnić. Jednocześnie powinien, znając występujące w zespole klasowym odchylenia, uwzględnić potrzeby rozwojowe, ale i korekcyjne.

5) ZAJĘCIA POZALEKCYJNE - należy dbać o rozwój ruchowy dziecka szczególnie o przebywanie na świeżym powietrzu. Odpoczynek, dowolnie przez dziecko dobierany, ma mieć charakter czynny i zawierać w wystarczającym wymiarze różne elementy ruchu.

6) ODRABIANIE LEKCJI - jest bardzo ważnym elementem 24 - godzinnego systemu korekcji wad postawy ze względu na postawę przy pracy. W reedukacji posturalnej ważne jest opanowanie prawidłowej pozycji roboczej. Do tego potrzebne są następujące warunki: biurko lub stół prostokątny lub kwadratowy z oświetleniem z lewej strony i nie rażącym oczu, o wysokości takiej, by przy siedzeniu dziecko, opierając się przedramionami o blat stołu, miało kręgosłup wyprostowany i barki ustawione poziomo. Wysokość krzesła powinna odpowiadać długości podudzia (stopy oparte o podłogę), wymodelowane oparcie - podpierać odcinek lędźwiowy kręgosłupa (lekcje pisane). Zasadą obowiązującą przy odrabianiu lekcji jest zmienność pozycji. Częściowe odciążenie kręgosłupa uzyskuje się w pozycji klęcznej na taborecie, z podparciem na przedramieniach, w której można odrabiać część lekcji ustnych, w niewielkim stopniu wymagających notowania. Lekcje wyłącznie ustne można przygotowywać w pozycji leżąc na brzuchu, stosując, zależnie od wady, podparcie głowy (brody) na dłoniach, łokcie ugięte, oparte o podłoże - jest to tzw. Sfinks (zastosowanie: kifoza lędźwiowa alba totalna) - lub na płasko położonych dłoniach, przedramiona o podłoże, z książką umieszczoną niżej, poza tapczanem. Prawidłowa odległość od książki wynosi ok. 30 cm.

7) ZAPEWNIENIE ODPOWIEDNIEJ ODZIEŻY I OBUWIA - lekka przewiewna i nie krępująca ruchów, obuwie elastyczne, miękkie i szerokie noski, u małych dzieci twarde pięty butów (przeciwdziałanie koślawości) .

8) SIADANIE NA KRZEŚLE - jak najczęściej zwłaszcza w klasach młodszych, stosować siedzenie okrakiem, klęk w siedzeniu oraz siedzenie na piętach z palcami stóp zwróconymi do środka.

9) CODZIENNE CZYNNOŚCI - przy podnoszeniu ciężkich rzeczy należy zachować prosty kręgosłup, przestrzegać zasady higieny oszczędzania kręgosłupa i stóp (zasada - tak często jak to możliwe należy usiąść, oprzeć się lub podeprzeć).

10) ODŻYWIANIE - powinno być pełnowartościowe. W przypadku nadwagi należy stosować dietę odchudzającą oraz zintensyfikować ogólną aktywność ruchową, zgodnie z zaleceniami lekarza.

SKRĘCENIA
Powstają na skutek przekroczenia fizjologicznego zakresu ruchu w danym stawie - uszkodzeniu ulegają części miękkie (torebka stawowa, więzadła. Towarzyszy im:
• ból (spoczynkowy lub przy ruchach),
• obrzęk ("opuchlizna"),
• zasinienie (wylewy krwi),
• patologiczne zwiększenie zakresu ruchów (palec zgina się w drugą stronę).

Jak postępować?
- Należy unieruchomić, można nałożyć zimny okład. Oprócz zabezpieczenia przed powiększeniem destrukcji stawu da to dodatkowo efekt przeciw bólowy (doustne środki p/bólowe działają słabo). Konieczne rtg (prześwietlenie) stawu i fachowa porada lekarska, bo choć przy niewielkich skręceniach nieobciążonych stawów można liczyć na to, że zagoi się samo, to po rozerwaniu np. więzadeł w kolanie niezbędny okazać się może zabieg operacyjny.

ZWICHNIĘCIA
Zwichnięciem nazywamy takie uszkodzenie stawu, w którym tworzące go kości przestają się ze sobą stykać. Podwichnięcie stawu to uszkodzenie lżejsze - powierzchnie stawowe stykają się ze sobą, ale ich wzajemna pozycja jest nieprawidłowa. Stawy które najczęściej ulegają zwichnięciom lub podwichnięciom to: staw ramienny, stawy palców, staw biodrowy, staw kolanowy i staw skroniowo-żuchwowy. Staw jest niestabilny, a dodatkowo może dojść do uciskania tętnic lub nerwów. Nierzadko towarzyszą złamania.
U noworodków spotyka się wrodzone podwichnięcie lub zwichnięcie biodra,
w przebiegu choroby zwanej dysplazją stawu biodrowego.

Jakie są objawy?
- Objawy jak przy skręceniu i dodatkowo zniekształcenie obrysów stawu oraz brak ruchów czynnych. Zwichnięcia są bardzo bolesne. Nieprawidłowe ułożenie jest "sprężynowo" utrwalone, tzn. po każdej nawet drobnej zmianie następuje powrót do stanu pierwotnego.

Jak postępować?
- Szybkie i fachowe nastawienie zwichniętego stawu ma znaczenie pierwszorzędne, jednak przy braku fachowej pomocy nie należy doraźnie nastawiać zwichnięcia. Gdy dalszy (dystalny) odcinek kończyny jest chłodny, blady, później siny, z zaburzeniami czucia (objawy ostrego niedokrwienia) - działania doraźne są usprawiedliwione. Konieczne jest unieruchomienie i szybki transport do szpitala.

Jak unieruchomić staw?
- Stawy unieruchamia się wg następującej zasady:
unieruchamiamy względem siebie dwie sąsiednie kości. Kończynę unieruchamia się w takiej pozycji, jaką przybiera chory. W przypadku stawu skokowego oznacza to unieruchomienie stopy w stosunku do podudzia; kolana: podudzia względem uda; barku: ramienia wzgl. tułowia (chusta trójkątna), zwichnięcie stawu biodrowego przez obandażowanie miednicy i obu kończyn. Najlepsze są druciane drabinki typu szyna Kramera (po owinięciu watą i bandażem wygina się je do woli, a modeluje na zdrowej kończynie). Bandaż elastyczny też w jakimś stopniu unieruchomi skręcony staw.

Zalecenia ogólne bezpośrednio po urazie należy unieruchomić kończynę Nigdy nie należy na własną rękę próbować nastawiać uszkodzonego stawu. Niefachowa pomoc może tylko zaszkodzić. Zastosowanie zimnego okładu skutecznie zmniejsza obrzęk stawu, leczenie obejmuje nastawienie uszkodzonego stawu w znieczuleniu
i jego unieruchomienie w szynie lub pełnym gipsie. Przed nastawieniem nie należy jeść ani pić, ponieważ grozi to powikłaniami podczas znieczulenia. Usprawnianie kończyny powinno być prowadzone pod kierunkiem lekarza ortopedy.

Leczenie farmakologiczne
Jest to leczenie wspomagające. Stosuje się leki anestetyczne (umożliwiające znieczulenie chorego i zwiotczenie mięśni) oraz leki przeciwbólowe.

Leczenie operacyjne
Zwichnięcia niemożliwe do nastawienia zachowawczego wymagają leczenia operacyjnego. Jeżeli zwichnięcia stawu powtarzają się kilkakrotnie, konieczny staje się zabieg rekonstrukcyjny stawu, celem odtworzenia jego prawidłowej budowy.

Badania dodatkowe
Rozpoznanie uszkodzenia wymaga wykonania zdjęć rentgenowskich. Stawy biodrowe noworodków powinny być zbadane ultrasonograficznie.

Przewidywalny przebieg choroby
Choroba prawidłowo leczona zazwyczaj kończy się pełnym powrotem do zdrowia. Po nastawieniu zwichniętego stawu konieczne jest jego unieruchomienie na okres 2-8 tygodni.

Możliwe powikłania
Uszkodzenie okolicznych nerwów lub naczyń krwionośnych, powodujące zdrętwienie, bladość lub oziębienie kończyny. Pourazowe osłabienie więzadeł
i torebki stawowej, co może prowadzić do nawrotów zwichnięć.

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:
Bladość, ochłodzenie lub zdrętwienie kończyny po urazie.


Czynniki sprzyjające zwichnięciu
Reumatyczne choroby stawów, powtarzające się urazy stawu, rodzinne występowanie wrodzonego zwichnięcia stawu biodrowego.

Sposoby zapobiegania
Podczas ciężkiej pracy lub uprawiania sportów siłowych należy chronić obciążane stawy. Służą temu różnorodne opaski, stabilizatory i ochraniacze stawów. Wszystkie noworodki powinny być zbadane przez ortopedę w kierunku dysplazji stawów biodrowych po urodzeniu i około 3-4 miesiąca życia

---