Schemat rozwoju (postępu) - kierunkowy, endogenny, przebiegający w sposób prawidłowy, przez kolejne etapy ku coraz doskonalszym formom życia społ. Przyczyny zmiany - *Egzogenne - zew. *Endogenne - wew. *Ekonomiczne *Pozaekonomiczne - np. rola religii (Weber twierdził, że religia jest jednym ze źródeł kapitalizmu) Teorie Cykliczne Dzieje świata to cykl rozwoju i upadku, wzrostu i regresu. W punktach zwrotnych następuje załamanie dotychczasowych tendencji i pojawiają się nowe. Sorokin - wg niego następują cykliczne przemiany wartości i norm i stylów życia. Wyróżnił dwa typy kultur: *Sensytywne - ukierunkowane na sferę materialna, prawo, ekonomię *Ideacyjne - ważna sfera duchowa, filozofia, sztuka, religia. Pareto - teoria krążenia elit Teorie funkcjonalistyczne Parsons „Szkice z teorii socjologicznej” Społ. musi funkcjonować w warunkach równowagi Ład społ. - stan pożądany - stosunki między elementami systemu są zgodne i harmonijne warunek równowagi Równowaga może być zachwiana przez czynniki zew. (wpływ innych kultur), wew. (przewartościowanie norm społ.) System społ. ma zdolność przywracania równowagi przez zastępowanie nieużytecznych elementów systemu, nowymi, odpowiadającymi bieżącym potrzebom. Merton „Teoria soc. I struktura społ.” *Wprow. Definicji Teorie Konfliktu *Zmiany społ. wynik sprzeczności; konflikt - stały element życia. *Przyczyny w strukturach społ. jedne gr. są podporządkowane innym *Duża rola przymusu i dominacji Marks - wersja klasyczna teorii; Dahrendorf - społ. nieustannie narażone są na zmiany *Konf. jest wszechobecny *Wszystkie elementy w społ. przyczyniają się do jego zmiany *Społ. opiera się na przymusie (jedni wywierają wpływ na innych) Zmiana - pochodna z konf. Dokonuje się na wszystkich płaszczyznach życia społ. Przyczyna - ścieranie się interesów rządzących i rządzonych; Każda stabilność jest krótkotrwała - rzyczywistosć jest dynamiczna Paradygmaty zmian: *Modernizacyjny, *Zależności, *Endogenny, *System światowy Teorie modernizacji Źródło teorii - ewolucjonizm i oświeceniowe teorie postępu; Przedst.: Turgot, Condorcet, Spencer, *Rozwój społ. ma charakter liniowy; *Każda faza jest konsekwencją poprzedniej; *Dzieje świata są postępem, każdy etap niesie za sobą nowe, pozytywne elementy rozwoju Spencer - ojciec nowoczesnego ewolucjonizmu Ewolucja społ. - jeden z typów powszechnego prawa ewolucji; *Społ. = organizm biologiczny *Natura ludzka ma charakter uniwersalny *Podstawa rozwoju społ. to cele i wartości Wg Spencera: *Wzrost łączy społ. ze światem organicznym *Stały rozwój w miarę kt. części różnicują się między sobą prowadzać do coraz większej złożoności struktury. *Zróżnicowane części podejmują zróżnicowane funkcje, kt. się wzajemnie warunkują Dychotomia społ.:*Militarne - punkt wyjścia; ścisła kontrola nad jednostką; hierarchia; zmiany przyjmowane niechętnie *Industrialne - punkt dojścia; różnorodność; otwartość na innowacje Ewolucjoniści: Schemat rozw. społ. wyodrębniał fazy rozwojowe *Zmiana społ. = synonim stopniowego postępu *Postęp ma postać łańcucha - każde ogniwo wynika z poprzedniego *Liniowy charakter nie przesądza o uniwersalności Tylor - ewolucjonizm na gruncie etnologii Liniowa droga rozwoju - od społ. dzikiego do cywilizowanego (antropologia kult.) Pewne wytwory kultury są trwałe i funk. mimo przemian. Zmienia się ich społ. znaczenie ale nie zmienia się forma. Morgan - ewolucjonizm na gruncie etnologii Szczegółowa charakterystyka ewolucji; pokazał kierunek i kluczowe momenty, za wskaźnik rozw. przyjął kult. materialną *3 fazy postępu: dzikość barbarzyństwo cywilizacja Dychotomiczne ujęcie zmiany społ. Przechodzenie od stanu wyjściowego A do stanu B, który jest zaprzeczeniem stanu A. Rzeczywistość społ. sytuuje się pomiędzy skrajnościami tych dwóch typów idealnych Maine: Społ. oparte na statusie: rodzina patriarchalna, wyznacza normy i pozycję (źródło statusu) tradycja brak skodyfikowanego prawa, życie społ. reg. przez normy silna hierarchia autorytaryzm Społ. oparte na kontrakcie: życie społ. reg. prawem i obowiązkami (kontrakty) indywidualizm jedn. Jest podmiotem i twórcą prawa duże znaczenie stowarzyszeń i różnych form organizacji mała rola hierarchii i kontroli ; *Przejście od statusu do kontraktu pojawienie się samookreślającej się, indywidualnej jedn., niezależnej od rodziny Durkheim: Solidarność mechaniczna: względnie jednolite normy dla wszystkich zbiorowość kontroluje życie jednostki podobieństwo między ludźmi, brak podziału pracy Jednostka ściśle związana ze zbiorowością niezgodność = kara Solidarność organiczna: wynika zaawansowanego podziału pracy (doprowadził do różnic w normach, podziału ról), specjalizacji indywidualizm pluralizm norm osłabienie kontroli społ. i roli rel. dominacja nauki Tonnies: Wspólnota: bliskość emocjonalna (więzi bezpośrednie) duża rola tradycji, zwyczajów i rel kolektywizm silna kontrola społ. Stowarzyszenie: stos. oparte na umowie, wymianie korzyści jedn. Ma określone role społ. opinia publiczna i sformalizowane prawo - czynniki kontroli Radfeld: Społ. wiejskie: małe, odizolowane, niepiśmienne, homogeniczne silne poczucie przynależności gr. (solidarność grupowa) zachowania tradycyjne, spontaniczne autarkia (samowystarczalność) dominacja rodziny Społ. miejskie: przeciwieństwo Becker: Społ. sakralne: tradycja konserwatyzm - niechęć do zmian izolacjonizm, autarkia prawo usankcjonowane przez rel. sztywna struktura społ. wyznaczająca m-sce jedn. w społ. Społ. świeckie: podatne na zmiany słabszy wpływ rel. pluralizm norm i wartości atomizacja życia społ. Teorie modernizacji lata 50-te XX w. Źródła: *Strukturalny funkcjonalizm Parsonsa: (preskrypcja (tradycyjne wzory) - innowacja askrypcja (dziedziczenie pozycji społ.) - indywidualne osiąganie funkcjonalna całość - funkcjonalna aspektowość partykularyzm - uniwersalizm afektywność - afektywna neutralność) *XIX wieczny ewolucjonizm *Poglądy Webera - koncepcja typu idealnego *Koncepcje rozw. gospodarczego (hist. Szkoła niemiecka) Modernizacja - ciąg kierunkowych i ewolucyjnych zmian społ. tradycyjnego, prowadzących do jego przeobrażenia w społ. nowoczesne Cechy modernizacji: ewolucyjne; stadialne; jednolite; konwergencyjne; Zmiana społ. utożsamiana jest z postępem, a rozw. dokonuje się od zacofania do nowoczesności. Społ. tradycyjne (punkt wyjścia dla rozw. społ.; rolnicze) społ. półprzemysłowe (wchodzi na drogę modernizacji) społ. przemysłowe (nowoczesne) społ. poprzemysłowe społ. informacyjne (postmodernistyczne, społ. późnej nowoczesności) Społ. tradycyjne: dominacja rolnictwa duża rola rel., są jej podporządkowane inne sfery życia dominacja więzi rodzinnych słabo rozw. edukacja hierarchia społ. wł. W rękach elity izolacjonizm zintegrowane (jednolite) konformizm pozycje społ. są przypisane autarkia Społ. nowoczesne: rozwinięty przemysł świecki charakter wysoki poziom wiedzy i edukacji rozwinięte kontakty ze światem zew. duża liczba członków;; Postmodernizm - rozw. społ. późnej nowoczesności. Opisuje kult. wymiar zmian zach. w społ. industrialnym; Postindustrializm - dot. zmian w sferze ekonom. - tech.;; Cechy posmodernizmu: kryzys racjonalizmu, funkcjonowanie New Age brak autorytetów pluralizm kult., światopoglądów, rel. (wynik braku jasnych kryteriów wyb.) społ. obywatelskie duża rola informacji zagrożenia globalne; Modernizacja - różnicowanie (dyferencjacja) - powst. nowe formy org. w płaszczyznach: osobowości, kult., społ., gosp., polit.; Osobowość społ. - wzrost indywidualnej podatności na innowacje i wykształcenie potrzeby osiągania A. Inkeles - analiza przemian osobowości zw. z modernizacją Cechy społ. nowoczesnego: upowszechnienie oświaty; urbanizacja; industrializacja; rozw. świeckiej władzy; współpraca gosp. Państw; wymiana towarowa. Czynniki te kształtują jedn. Cechy człowieka nowoczesnego: otwartość na nowe doświadczenia (zmiana = wyzwanie, poszukiwanie nowych możliwości) rozwój opinii, ciekawość świata , pluralizm norm orientacja na teraźniejszość i przyszłość potrzeba planowania (uwzględnienie efektów działania) kierowanie się zaufaniem, wiara we własne siły przeświadczenie o możliwości kierowania świata (skuteczność) wiedza i edukacja (im wyższe wykszt. tym wyższy status społ.) Zmiany w sferze społ.: zmniejszenie roli rodziny; rel. Ograniczona do prywatnej sfery życia; wzrost mobilności społ.; rozwój mass mediów; otwartość społ. Różne opisy modernizacji M. Levy - koncepcja spóźnionego przybysza - modernizacja stanowi efekt kontaktu społ. zacofanych ze zmodernizowanymi Kraje zacofane: niski stopień specjalizacji/ wysoki samowystarczalności normy kulturowe oparte na tradycji, reszta na nepotyzmie i pokrewieństwie niewielkie znaczenie pieniądza i rynku słaba rola pieniądza i rynku Kraje zmodernizowane: wysoki st. Specjalizacji kult. obowiązujące normy racjonalizmu uniwersalizm wysoki stopień centralizacji, potrzeba silnej biurokracji duże znaczenie rynku W. Rostow - sekwencja stadiów rozwojowych Cel samoistny wzrost gosp. Społ. tradycyjne: duża rola etyki protestanckiej jako bodźca zmiany; Wkl.Bryt. obszarem inicjacyjnym; powszechna zasada naśladownictwa Fazy rozw.: *F. przygotowawcza do startu: wzrost inwestycji; wzrost poziomu wykszt.; rozw. instytucji rynkowych; *F. startu, *F. dochodzenia do dojrzałości: druga rew. przem. *F. dojrzałości: po około 60 latach od startu: osiągnięcie złożonego syst. gosp. A. Toffler - koncepcja trzech fal Rozwój - analogia ruchu fal; stan kryzysów i przesileń analogia cofających się fal zderzających się z postępującymi: I fala - do poł. XVII w. - niski poziom innowacyjności, czas stagnacji II fala - początek zmian; nowe rodzaje energii, rew. w komunikacji, rozpad rodziny, tradycji, standaryzacja, integracja w gosp., maksymalizacja jako rezultat konkurencji, współzawodnictwa, biurokracja III fala - lata 70 te XX w., kryzys industrialności J. Fourastie - koncepcja trzech sektorów gosp.:*Rolnictwo - 5% - produkty pierwszorzędne *Przemysł - 10% - produkty drugorzędne *Usługi - 85% - produkty trzeciorzędne Bell - struktury zatrudnienia - gł. Czynnik przemian modernizacyjnych: *Społ. przedindustrialne, *Społ. industrialne, *Społ. poindustrialne,; Społ. nowoczesne zmierzają do racjonalności i merytakracji (szczególna rola wykształcenia i kwalifikacji). Wierzenia zastępowane są racjonalnością pieniądza a społ. oprze się na biurokracji J. Naisbitt - megatrendy *Tendencje dające się wyodrębnić i zaobserwować w ramach procesów gosp., społ., polit., ustrojowych w społ. USA *Gosp. Informacyjna to główny megatrend. *Globalizacja i kurczenie się gosp. Narodowych. *Odradzanie się lokalności Teorie konwergencji *Przenikanie prowadzące do upodobnienia *Efekt kwestionowania unilinearnego modelu rozw. *Możliwość realizacji własnych koncepcji modernizacyjnych przez różne kraje Koncepcja multilinearna - idea konwergencji systemowej - drogi rozwojowe państw zbiegają się , zmierzając do jednego celu - społ. nowoczesnego. J. Burnham - „Rew. menedżerska” *Wyłania się nowy typ społ. ani nie kapitalistyczny ani nie soc. *Powst. społ. menedżerskie; organizacja produkcji wymaga by byli zarządzający i zarządzani; *Oba systemy - wsch. i zach. będą zbliżać się do siebie. Blok radziecki uwzględni rachunek ekonomiczny i znaczenie konsumpcji a państwa kapitalistyczne zaczną realizować coraz bardziej egalitarne formy życia. K. Galbraith - system przemysłowy *Kształt państwa będą kształtować imperatywy wynikające z org. produkcji i stosowanej technologii *Przełom - utrata znaczenia przez małe przedsiębiorstwa na rzecz dużych korporacji, kt. cele są nadrzędne. *Jedn. traci znaczenie na rzecz grupy *Powst technostruktura - brak związku między wł. a kapitałem. Cel trwanie: zbudowała ona uniwersalne, zgodne z własnymi oczekiwaniami państwo przemysłowe. N. Smelser - Koncepcja strukturalnej dyferencjacji *Złożone zadania, w coraz bardziej złożonych społ. są realizowane przez coraz bardziej złożone i wyspecjalizowane struktury, a to przyczynia się do wzrostu ich efektywności *Rodzi się potrzeba integracji - koordynacji działalności nowopost. inst. S.M Lipset - związki demokracji z rozwojem gosp. Im wyższy poziom dobrobytu, tym większe szanse na zachowanie demokracji; Analiza 4 zmiennych: poziom dobrobytu - zależy od poziomu dochodu nar. p.c.; uprzemysłowienie - zależy od odsetku siły roboczej zatrudnionej w rol. i zużyciem energii el.; stopień urbanizacji - ilość os. Mieszkających w miastach pow. 20 tys.; wykształcenie - il. os. uczących się na 100 os.;;; *Rosnący dobrobyt zwiększa siłę klasy średniej, kt. jest gł. stabilizatorem życia społ. - gosp. *Niski poziom zasobności do konf. między klasą niższą a wyższą Hungtington - analiza wieloczynnikowa (czynniki Lipseta + inne) gr. pośrednie (zawodowe) gosp. Rynkowa, demokracja - konsekwencja działań zew. kontekst kult. - protestantyzm - demokr.; buddyzm, islam, konfucjonizm - autorytaryzm Teorie zależności - Efekt problemów 3go świata; Założenia: zależność - cecha wyróżniająca kraje 3go św. zależność - stan narzucony, wynikający z kolonizacji; bariery rozw. leżą poza obszarem nar. gosp. - gł. przeszkoda w rozw. w wolnym handlu państwa 3go świata tracą na kontaktach z państwami centralnymi (odpływ nadwyżek) regionalna pozycja gosp. Światowej; Dependyści: świat to centrum i peryferie; *peryferie są zależne od centrum *poj. rozw. powinno znaczyć także polepszenie warunków życia wszystkich Zwolennicy t. modernizacji - kontakty między centrum a peryferiami; warunek rozw. Dependyści - brak kontaktów; trzeba konstruować własne drogi rozwoju A. Frank Krytyka teorii modernizacji - są nieadekwatne dla niekt. krajów.; Niedorozwój jest wynikiem kolonizacji Model satelita - metropolia transfer nadwyżek; im słabszy związek z metropolią tym szybszy rozwój T. Santos Nierówność między państwami dominującymi a zależnymi na 3 płaszczyznach: nieekwiwalentnej wymianie ekonomicznej asymetria presji polit. przemoc symboliczna;; Obcy kapitał utrzymuje kontrole nad gosp. państw zależnych; uzyskuje i transferuje za granice zyski. Stanowi to źródło deficytu handlowego. P. Baran - analiza skutków kolonizacji Indii: *Desindustrializacja przemysłu tekstylnego; *Silnie kontrolowane rolnictwo - Jedyne źródło dochodu; *rozwój klasy klientystycznej (elity kolonialne wobec adm. kolonialnej) Krytyka szkoły depentystycznej za: ideologizację lekceważenie historii i różnic nieuwzględnianie przypadków zależności i rozwoju (Tajwan, Korea Płd.) F. Cardoso - nowe studia depentystyczne - rezultat krytyki; Możliwość rozwoju i postępu w przypadku zależności, np. w przypadku reżimów wojskowych; Rola międzynar. korporacji, kt. interesy zaczynają współgrać z rozwojem kraju zależnego POPULIZM (przykłady: anarchizm, socjalizm ricardiański, narodnictwo rosyjskie): *Ideologia socjalistyczna (bez walki klas) *Antyintelektualizm (unikanie doktryn, najlepsze rządy - oparte na intuicji przywódcy, nieufnośc wobec wykształconej elity) *Antyelityzm (przywódca blisko ludu, elity odgradzają od społeczeństwa) *Przywództwo charyzmatyczne (podstawą legitymizacji władzy *Silne zakorzenienie jednostki we wspólnocie, tradycji, religii, kulturze; za wszelkie zło odpowiedzialne są rozpady więzi i hierarchii społ.) *Eklektyzm ideologiczny NEOPOPULIZM - liczne, bardzo zróżnicowane koncepcje „trzeciej drogi” Ekorozwój - debata wokół zanieczyszczeń, które stanowią konsekwencje intensywnego rozwoju przemysłu; Kryzys naftowy, poprzemysłowe zanieczyszczenia przyczyną szoku i refleksji nad katastroficznymi prognozami.; Krytyka filozofii intensywnego wzrostu gosp jego kosztów i skutków; Klub rzymski - nieformalna, apolityczna organizacja ( uczeni i działacze gosp z ponad 50 krajów); badania nad problematyką globalna, powstanie kilkunastu raportów m.in. „granice wzrostu”; Efekt debat - partie zielonych; Dorobek ekologów- zmiana świadomosci ludzi co do śr. naturalnego; instytucjonalizacja pewnych form działania; powstanie Greenpeace. Cechy programu - dążenie do zrównoważenia czynnika globalnego i lokalnego; zagrożenie wynikające z nadmiernej eksploatacji środowiska; ochrona śr naturalnego w skali lokalnej i globalnej; propagowanie ROZWOJU ZRÓZNICOWANEGO.; Kraje 3go świata niechętnie postrzegają koncepcje rozwoju zróżnicowanego bo stanowi ona czynnik ograniczający ich przyspieszoną modernizację. WALLERSTEIN SYSTEM ŚWIATOWY (paradygmaty systemu światowego - nowe spojrzenie na zjawisko dynamicznego rozwoju niektórych krajów Azji oraz inne wydarzenia które zakładały wcześniej ustabilizowany porządek świata) Cechy: analiza „długiego trwania” gospodarek; preferencja analiz w ujęciu interdyscyplinarnym; przyjęcie koncepcji analizy systemowej; System społeczny działa w określonych granicach, które się zmieniają wraz z upływem czasu.; Historia człowieka to 3 znane formy systemów: *minisystemy (niewielkie i nietrwałe syst- społ myśliwskie i zbierackie) *światowe imperia (wielkie str polit, heterogeniczne) *światowa gospodarka (składa się z niezliczonych str. politycznych, akumulacje nadywżek ekonom nierówno rozdzielonych uprzywilejowanym) *objęła zasiegiem cały świat (ze wzg na swoją ekspansywność); Od końca XIXw niepodzielnie panuje kapitalizm (konkurencja m-dzy wolnymi producentami którzy wykorzystują wolna siłę roboczą - definicja z XIXw. Dwa okresy kapitalizmu wg Wallersteina *od 1600 - 1945 nierównomierny rozwój i polaryzacja gosp światowej; wzrost dot tylko 10-20% ludnosci *po II wojnie - ekspansja tak duża jak w czasie wczesniejszych 400 lat; dynamika systemu oparta na grze o sumie zerowej, główny problem rozwoju to kryzys gosp (okres zwiększonej koncentracji kapitału) =>W trakcie długich cykli występuje alokacja ról w kapitalistycznej gosp. Wyróżnienie 3 poziomów porządku światowego(nawiązując do t. zależnosci) *rdzeń *półperyferie (eksploatują i są eksploatowane) *peryferie; Strategie przejscia z peryferii do półperyferii:*wykorzystanie okazji; *przez zaproszenie; *dzięki własnym siłom
1