Psychologia to nauka społeczna polegająca na naukowym badaniu zachowania organizmów, badaniu interakcji między organizmami biologicznymi a ich środowiskiem fizycznym i społecznym; nauka o zachowaniu człowieka.
Zadaniem psychologii jest poznanie człowieka jako podmiotu zachowania się, człowieka żyjącego w naturalnym środowisku przyrodniczym i społecznym i oddziałującego przez swą działalność na świat zewnętrzny, zmieniającego swe otoczenie.
Cele psychologii:
Opisywanie tego, co się dzieje naprawdę. Pierwszym zadaniem nauki jest poznać fakty; w nauce wnioski oparte są na obiektywnej obserwacji, która musi być tak opisana, aby wiedza innych o tym co jest zapisane była możliwie zbliżona do wiedzy obserwatora. Aby opisać jakieś zdarzenie takim, jakie ono jest, obserwator musi odrzucić swe oczekiwania i przypuszczenia a także zminimalizować ograniczenia nakładane nań przez jego przeszłość, kulturę i wyznawane wartości. Należy też oddzielać obserwację od wniosków, które wychodzą poza informacje z obserwacji (badanemu drżały ręce badany odczuwał niepokój).
Wyjaśnianie tego, co się dzieje. Celem nauki jest poszukiwanie prawidłowości, stałych zależności. Polega to na odnajdowaniu prostoty, porządku i regularności w pozornym chaosie, złożoności i przypadkowości obserwowanych zdarzeń. W psychologii wyjaśnianie polega na odpowiedzi na pytanie „co?” i „jak?” a nie „dlaczego?”.
Przewidywanie tego, co się zdarzy. Na podstawie formułowanych przez siebie teorii psychologowie starają się przewidywać wystąpienie i/lub następstwa danego zachowania. Przewidywania mogą być szacunkowe: dotyczą grup i nie wymagają zrozumienia zjawiska, opierają się na zaobserwowanych, przeszłych zależnościach. Jednak większość naukowców dąży do zrozumienia związków przyczynowo-skutkowych, aby można było dokładnie ustalić warunki w których zjawisko wystąpi lub przewidzieć zjawisko wcześniej nie obserwowane. Punktem wyjścia dla przewidywań jest sformułowanie hipotez. Hipoteza to twierdzenie dotyczące możliwej zależności między dwiema lub więcej zmiennymi.
Sterowanie tym, co się dzieje. Psychologowie nie zadowalają się dążeniem do zrozumienia i przewidywania zachowania, lecz starają się także nauczyć jak nim sterować, czyli jak na nie wpływać (np. wychowanie, psychoterapia, leczenie uzależnień, reklama). Na nas wszystkich oddziałuje nieskończona liczba fizjologicznych, społecznych, środowiskowych, prawnych, religijnych i politycznych procesów i czynników, choć rzadko zdajemy sobie sprawę w jakim stopniu nasze zachowanie jest pod kontrolą subtelnych zmiennych sytuacyjnych.
Podnoszenie jakości życia przez zmienianie tego, co się dzieje. Bezstronność i obiektywizm są niezbędne przy zbieraniu i interpretowaniu danych. Jednakże reguły metody naukowej mówią tylko, jak uzyskać materiał dowodowy. Nie mówią, jakiego materiału szukać ani jak spożytkować uzyskaną wiedzę. Dlatego psychologowie, w miarę jak ich wiedza rozwija się, w coraz większym stopniu przyjmują na siebie odpowiedzialność za dopilnowanie, aby skonstruowane narzędzia i uzyskane wiadomości były używane dla wzbogacania ludzkiego życia a nie dla pogarszania go.
Działy psychologii:
- ogólna: stanowi podstawę wszystkich innych dziedzin psychologii. Bada prawidłowości procesów psychicznych. Obejmuje zagadnienia procesów poznawczych - wrażeń, spostrzeżeń, wyobrażeń, pamięci i myślenia oraz procesów uczuciowych i motywacyjnych, które odgrywają ważną rolę w zachowaniu i działalności człowieka. Zajmuje się też strukturą osobowości człowieka i różnicami indywidualnymi między ludźmi.
- rozwojowa: bada prawa rządzące rozwojem człowieka jako gatunku i jednostki, zatem jej przedmiotem jest zarówno filogeneza jak i ontogeneza.
- społeczna: zajmuje się przede wszystkim tymi zagadnieniami psychologicznymi, które dotyczą człowieka jako członka grup społecznych. Bada zachowanie się jednostki pod wpływem grupy oraz różne formy kontaktów społecznych nawiązywanych między ludźmi.
- kliniczna: jej przedmiotem są różnego rodzaju zaburzenia w zachowaniu się, a więc takie zmiany w psychice ludzi dorosłych i dzieci, które utrudniają im funkcjonowanie w otoczeniu. Źródłem trudności w przystosowaniu do świata zewnętrznego i do sytuacji w których człowiek działa może być zły stan zdrowia, defekt narządu zmysłu, uszkodzenie mózgu albo środowisko nie sprzyjające prawidłowemu rozwojowi.
- wychowawcza: bada psychologiczne podstawy wychowania i nauczania człowieka w różnych okresach jego życia, dlatego wiąże się z psychologią rozwojową. Zajmuje się czynnikami psychologicznymi i środowiskowymi, które oddziałują na rozwój umysłowy, uczuciowy i społeczny jednostki oraz na kształtowanie się jej osobowości. Bada wpływ na psychikę człowieka różnych środowisk wychowawczych: rodziny, szkoły, rówieśników itp.
MIEJSCE PSYCHOLOGII WŚRÓD INNYCH NAUK:
NAUKI |
||||
FORMALNE |
EMPIRYCZNE |
|||
Logika |
Matematyka |
Przyrodnicze |
Społeczne |
|
|
|
Fizyczne |
Biologiczne |
Psychologia, socjologia, pedagogika, ekonomia, nauki polityczne, prawo… |
Po co nauczycielom psychologia?
Przeobrażenia dokonujące się w polskiej szkole oraz zapowiedź reformy systemu oświaty nakładają na współczesnego nauczyciela nowe zadania i obowiązki. W związku z tym musi ulec zmianie dotychczasowy charakter pracy pedagogicznej, a w ślad za tym również rola zawodowa nauczyciela.
Ustawa o zawodzie nauczyciela, Rozdział 2: Obowiązki nauczycieli
Karta Nauczyciela (Tekst ujednolicony - Dz. U. z 2003r. Nr 118 poz. 1112)
Art. 6.
Nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą; wspierać każdego ucznia w jego rozwoju oraz dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego. Nauczyciel obowiązany jest kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
Na rolę zawodową nauczyciela składają się 3 funkcje:
funkcja dydaktyczna, związana z przekazywaniem wiedzy, rozwijaniem i doskonaleniem umiejętności;
funkcja wychowawcza, związana z kształtowaniem umiejętności społecznych, tożsamości, systemu wartości;
funkcja opiekuńcza, czyli dbanie o zaspokojenie potrzeb biologicznych i psychicznych uczniów, zapewnienie im opieki i poczucia bezpieczeństwa.
Wraz z przechodzeniem ucznia przez kolejne etapy kształcenia inne funkcje nauczyciela wysuwają się na pierwszy plan. Na poziomie edukacji elementarnej najważniejsza jest funkcja opiekuńcza, następnie wychowawcza. Wraz z rozwojem psychospołecznym dziecka, jego wzrastającą samodzielnością i uformowaniem tożsamości te 2 funkcje usuwają się w cień, ustępując miejsca funkcji dydaktycznej. Jednakże błędem jest sądzić, że dalsze etapy kształcenia związane są jedynie z funkcją dydaktyczną - na wszystkich szczeblach edukacyjnych wszystkie te 3 funkcje konstytuują rolę nauczyciela. Nie wypełnianie czy zaniedbywanie jednej z nich powoduje, że sukcesy osiągane w obszarze związanym z pozostałymi funkcjami są tylko pozorne.
Zgodnie z zacytowanym powyżej artykułem „Ustawy o zawodzie nauczyciela” znacznie się zwiększa - w stosunku do okresu wcześniejszego - zakres jego odpowiedzialności za całościowy, wszechstronny rozwój ucznia. W wyniku przemian nauczyciel zyskał bowiem dużą autonomię w organizowaniu i realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego, jak również w podejmowaniu działań twórczych. Już dzisiaj wiele szkół pracuje według programów autorskich, których twórcami są nauczyciele. Od ich decyzji zależy dobór materiału nauczania, jego ewentualna selekcja, rozszerzanie czy też różnicowanie pod kątem możliwości uczniów. W gestii nauczyciela pozostaje też dobór metod nauczania, środków dydaktycznych, form organizacyjnych procesu dydaktyczno-wychowawczego, jak również wybór podręczników przedmiotowych itp. Współczesny nauczyciel staje się więc w znacznie większym niż dotychczas stopniu organizatorem i inicjatorem aktywności edukacyjnej uczniów oraz twórcą procesu edukacyjnego decydującym o jego treściach i organizacji.
Zmiany objęły także inne funkcje nauczyciela. W myśl nowych założeń, powinien on zredukować działania podporządkowane tradycyjnie pełnionym funkcjom informatora, instruktora, kontrolera i egzaminatora, a przyjąć na siebie przede wszystkim funkcję wspierającego i wspomagającego rozwój uczniów. Za naczelny obowiązek nauczyciela w tym zakresie uznaje się tworzenie jak najkorzystniejszych warunków do samorealizacji i samodoskonalenia się uczniów, zaś szczegółowymi zadaniami w jego obrębie - pobudzanie ich motywacji jako najważniejszej siły napędowej rozwoju, rozbudzanie emocji, ciekawości poznawczej, aspiracji, wyzwalanie aktywności, twórczości, odkrywanie świata wartości, kształtowanie umiejętności samodzielnego dochodzenia do wiedzy itp. To właśnie uczeń - z punktu widzenia nowych idei - jest postrzegany jako kreator swojego rozwoju, nauczyciel zaś jako ten, kto w sposób dyskretny, nie narzucający się dopomaga mu w tym trudzie.
Zmianom ulega także model relacji między nauczycielem a uczniem. W funkcjonującym dotychczas modelu nauczyciel zajmował najczęściej nadrzędną wobec ucznia pozycję kierownika, przełożonego, kogoś, kto ma nad nim przewagę, bo "więcej wie i może". Zgodnie z nowym pojmowaniem roli ucznia i nauczyciela w działalności edukacyjnej, model ten musi zmienić swój dotychczasowy charakter i stać się dwupodmiotowym, tj. takim, w którym stosunek nadrzędności i podrzędności zastąpi układ partnerski. W tak rozumianym układzie wzajemnych stosunków, w którym ucznia, podobnie jak nauczyciela, uznaje się za podmiot działań edukacyjnych i współtwórcę tych działań, ten ostatni będzie musiał być przede wszystkim sprawiedliwym i życzliwym doradcą akceptującym i rozumiejącym uczniów, nie zaś tylko cenzorem egzekwującym swoje wymagania.
MATEMATYKA - I ROK
WYKŁADY Z PSYCHOLOGII, sem. letni 2010/2011
WYKŁAD I