bankowe rozliczenia pieniężne (15 str), Finanse


BANKOWOŚĆ

TEMAT: BANKOWE ROZLICZENIA PIENIĘŻNE .

Tradycyjnie rozróżnia się trzy podstawowe grupy operacji bankowych:

Ponadto banki świadczą usługi nie mające charakteru operacji bankowych (np. pośrednictwo finansowe).

Operacje bierne polegają na gromadzeniu środków pieniężnych różnych klientów, aby łącznie z własnymi zasobami banku lokować je w zyskownych operacjach czynnych, czyli udzielanych kredytach, nabywanych papierach wartościowych, korzystnych lokatach w innych bankach itp. Operacje pośredniczące mają natomiast charakter usług bankowych wykonywanych przez banki odpłatnie na zlecenie i na rachunek klientów.

1. Emitowanie papierów wartościowych.

W celu rozszerzenia działalności banki mogą dokonywać emisji obligacji. Natomiast w celu powiększenia kapitału akcyjnego banki emitują akcje.

Obligacja stanowi instrument pożyczkowy i jest dowodem udzielenia emitującemu bankowi pożyczki przez jej posiadacza.

Akcja zaś reprezentuje określoną część kapitału banku i ma charakter tytułu własności. Obligacje są niezależne od wyniku działalności banku i dają ich posiadaczowi prawo do otrzymywania procentu o stałej wysokości. Natomiast dochodem z akcji jest dywidenda, która zależy od wielkości i podziału zysku banku.

Banki mogą emitować także bony kasowe. Mają one charakter krótkoterminowych papierów wartościowych (3 - 12 miesięcy).

Emisja papierów wartościowych może być przeprowadzona przez emitenta samodzielnie, ale praktycznie jest to prawie niemożliwe (konieczność rozbudowy sieci sprzedaży, dobry kontakt z giełdą itp.). Dlatego też na ogół emisja dokonywana przez niebanki jest obsługiwana przez banki.

Przebieg operacji emisyjnej składa się z następujących czynności:

Rozprowadzenie papierów wartościowych może nastąpić w drodze:

Dochody z tytułu emisji obligacji otrzymuje konsorcjum, z reguły w wysokości określonego procentu wartości emisyjnej (2 - 3%), która zależy od kursu sprzedaży dla nabywców. Natomiast przy emisji akcji konsorcjum otrzymuje prowizję w wysokości procentu od wartości nominalnej akcji (np. 4%).

2. Gromadzenie wkładów i oszczędności.

Salda kredytowe rachunków stanowią pieniądz, który bank komercyjny tworzy za pomocą kredytu. Tak więc salda te są środkiem płatniczym i formą oszczędzania. Stopień możliwości ich wykorzystania jest pełny w przypadku wkładów a'vista. Natomiast wkładami terminowymi i terminowymi wkładami oszczędno-ściowymi klient może rozporządzać z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z umowy z bankiem.

Istnieją zatem trzy rodzaje wkładów klientów:

Wkłady a'vista to przede wszystkim przejściowe nadwyżki finansowe, którymi klient banku może dysponować w każdym momencie. Jest to więc typowy pieniądz transakcyjny. Prowadząc rachunek a'vista bank ponosi poważne koszty, musi bowiem często rejestrować operacje w związku ze zmieniającą się wysokością wkładu.

Wkłady terminowe służą do przechowywania środków przez okres co najmniej 1 miesiąca. Z tego rodzaju wkładów korzystają przede wszystkim osoby prawne. Istnieją dwa sposoby określania terminu zwrotu tego rodzaju wkładów:

Wkłady oszczędnościowe są dokonywane przez osoby fizyczne. Ze względu na to, że posiadaczami tych wkładów są miliony „drobnych ciułaczy”, są one gwarantowane przez państwo.

Wkłady te są także wolne od zajęcia na podstawie sądowego czy administracyjnego tytułu wykonawczego. Ze względu na swe uprzywilejowanie, wkłady oszczędnościowe są gromadzone w określonej formie. Na ogół jest to tzw. książeczka oszczędnościowa, wystawiana na określoną osobę.

Oprócz wkładów oszczędnościowych w walucie danego kraju, prowadzone są przez banki rachunki walutowe. Są to na ogół rachunki osób fizycznych, oszczędnościowe (ale mogą je też prowadzić osoby prawne). Liczba walut, w których można prowadzić rachunki, jest ograniczona.

Specjalną formą oszczędzania są tzw. bony oszczędnościowe, które stanowią formę pośrednią między wkładami oszczędnościowymi a papierami wartościowymi.

3. Rachunki bankowe.

Osoby prawne i fizyczne mogą otwierać w wybranym przez siebie banku rachunki bankowe, nazywane potocznie kontami bankowymi. Otwarcie rachunku bankowego umożliwiają jego właścicielowi włączenie się w ogólnokrajowy system rozliczeń bezgotówkowych. Rozliczenia przebiegają za pośrednictwem oddziałów operacyjnych różnych banków powiązanych ze sobą wspólną organizacją (siecią) rozliczeń.

Zgodnie z polskim prawem bankowym, w celu przechowywania środków pieniężnych, przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą klientów banku, otwierają one trzy podstawowe rodzaje rachunków bankowych:

Na rachunkach bieżących jednostek gospodarczych koncentrują się operacje rozliczeniowe związane z prowadzoną działalnością. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi oraz pokrywane są zobowiązania wobec dostawców, podatki, opłaty itp.

Rachunki pomocnicze mogą otwierać jednostki gospodarcze w innych bankach niż bank prowadzący rachunek bieżący. Operacje dokonywane za pośrednictwem rachunku pomocniczego zazwyczaj ograniczają się do ściśle określonych celów, jak wypłaty wynagrodzeń, wypłaty za skup produktów rolnych, zaliczki na wydatki administracyjno gospodarcze itp. Otwarcie rachunku pomocniczego nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący jednostki gospodarczej. Rachunki lokat terminowych. Służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem (np. kilkumiesięczny, roczny). Korzystają z nich zazwyczaj przedsiębiorstwa odbywające się bez pomocy kredytowej, lokując na nich wolne środki pieniężne.

4. Rozliczenia pieniężne bezgotówkowe.

Formy rozliczeń bezgotówkowych między jednostkami gospodarczymi powinny umożliwić dostawcy oddziaływanie na terminowe regulowanie zobowiązań przez odbiorcę. Odbiorcy powinni zaś wpływać na należyte wywiązywanie się przez dostawcę z umownych świadczeń i łączyć z zapłatą akt potwierdzenia społecznej przydatności przez niego nakładów pracy.

Polecenie przelewu.

Najczęściej spotykaną formą rozliczeń bezgotówkowych jest polecenie przelewu. Ma ono charakter uniwersalny, bo w zasadzie można nim uregulować wszystkie rodzaje zobowiązań. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jest ono przydatne dla jednostek gospodarczych w rozliczeniach za dostawy towarów, świadczone usługi czy wykonywane roboty, a strony zawierające takie umowy mogą wprowadzić tę formę rozliczeń jako podstawową. Używane jest w rozliczeniach z jednostkami budżetowymi, można nimi regulować podatki, opłaty i dokonywać różnego rodzaju transferów.

W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta w dowolnym banku.

Czeki.

Czeki należą do najstarszych metod rozliczeń pieniężnych. Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki:

Każdy czek musi zawierać w treści słowo „czek”, bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej kwoty pieniężnej, oznaczenie miejsca płatności i banku (trasata), który ma zapłacić, a ponadto datę wystawienia oraz podpis wystawcy (trasanta). Trasatem czeku może być wyłącznie bank, a trasantem - każda osoba fizyczna i prawna mająca zdolność do działań prawnych. Czek może być wystawiony na zlecenie własne (wówczas trasant jest równocześnie remitentem) lub z imiennym wskazaniem jako remitenta osoby trzeciej: remitentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela.

Prawa z czeku na zlecenie, podobnie jak z weksla, mogą być przenoszone przez indos, czyniąc czek surogatem pieniądza. Dotyczy to czeków imiennych, bo czeki na okaziciela są płatne każdej osobie, która je przedstawia w baku do realizacji.

Karty płatnicze.

Nowy rodzaj techniki rozliczeniowej wiąże się z wykorzystaniem w różnych rozliczeniach kart identyfikacyjnych, zwanych częściej kredytowymi, płatniczymi lub debetowymi.

Karta kredytowa danego banku informuj, że jej posiadaczowi udzielono kredytu. Posiadacz karty bywa obciążony stałą opłatą roczną, a od wykorzystanego kredytu płaci odsetki. Bankowe karty kredytowe służą zatem celom płatniczym, połączonym z możliwością zaciągania kredytu. Posiadacz bankowej kart kredytowej może za jej okazaniem dokonywać zakupów w przedsiębiorstwach handlowych, a należność pokrywana jest z jego rachunku bankowego, przy czym może on zaciągać w banku kredyt w ramach określonej umownie kwoty. Większe przedsiębiorstwa handlowe mogą za pośrednictwem własnych terminali być połączone teletransmisją z bankami, co umożliwia natychmiastową zapłatę przy użyciu elektronicznej karty płatniczej.

Karty kredytowe mogą być wielofunkcyjne, umożliwiając zarówno dokonywanie bezgotówkowego przelewu z rachunku swego posiadacza jak i podjęcie gotówki z bankowej kasy automatycznej (bankomatu) oraz otrzymywanie wydruku wyciągu z rachunku bankowego, a także upoważniają do korzystania z innych usług bankowych.

Akredytywa.

Akredytywę stosuje się w obrocie krajowym znacznie rzadziej niż w rozliczeniach dotyczących importu i eksportu. Może być ona wykorzystana z powodzeniem w operacjach krajowych, bo realizuje ona interes zarówno dostawcy jak i odbiorcy. Pierwszemu zapewnia natychmiastowe otrzymywanie należności, drugiemu zaś pozwala w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Z tych względów akredytywa nadaje się przede wszystkim do rozliczeń z nieznanymi lub słabo wypłacalnymi kontrahentami, gdy dostawca pragnie dodatkowo zapewnić sobie terminową zapłatę. W warunkach zatorów płatniczych dostawca może uzależnić wykonanie dostaw lub usług od wcześniejszego zapewnienia przez dłużnika środków na zapłatę.

Istotą rozliczeń za pomocą akredytywy jest pokrywanie przez oddział właściwy dla wierzyciela, w formie bezgotówkowej, określonych wierzytelności z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika.

Rozliczenie planowe i kompensaty.

Rozliczenia planowe polegają na okresowym (np. co 5 dni) przelewaniu przez odbiorcę na rzecz dostawcy określonych kwot, wynikających z planowej wartości dostaw. Różnice między przekazywanymi wpłatami a wartością dostawy ustala się za dłuższy okres (np. miesiąc), a dłużnik przekazuje ją poleceniem przelewu lub potrąca z kolejnej planowej wpłaty. Upraszcza to technikę operacji i zmniejsza pracochłonność czynności rozliczeniowych.

Okresowe rozliczenia saldami są formą kompensaty wzajemnych wierzytelności. Mogą je stosować kontrahenci wzajemnie świadczący sobie usługi, roboty i dostawy, ponieważ występują wobec siebie w podwójnym charakterze - jako wierzyciel i dłużnik. Okresowe rozliczenia saldami mogą znacznie uprościć procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników będzie dokonywał rozliczenia w ustalonych odstępach czasu. Istota tej metody rozliczeń polega więc na zastąpieniu regulowania poszczególnych należności ewidencjonowaniem wzajemnych świadczeń i wyrównywaniem salda wzajemnych roszczeń.

Inkaso bankowe.

Inkaso bankowe nie występuje obecnie w obrocie krajowym jako instytucjonalna, przewidziana przepisami forma rozliczeń bezgotówkowych. Jest ono stosowane w rozliczeniach zagranicznych, a większość krajowych i zagranicznych banków postępuje przy tym według ujednoliconych zasad.

Świadczona przez banki usługa inkasa polega na pobraniu (zainkasowaniu) przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi.

5. Rozliczenia gotówkowe.

Pieniądz gotówkowy opuszczający bank emisyjny (NBP), trafiając do banków operacyjnych i instytucji finansowych, a za ich pośrednictwem do jednostek gospodarczych oraz ludności, cyrkuluje dokonując wielu obrotów. Tylko relatywnie mała część znaków pieniężnych powraca do okręgowych oddziałów NBP dla wyrównania terytorialnych i technicznych różnic w obiegu pieniądza. Zaopatrywanie kraju w odpowiedni ilościowo asortyment banknotów i monet oraz wymiana zużytych znaków pieniężnych na nowe należy do obowiązków oddziałów okręgowych NBP, które zaopatrują inne banki, urzędy pocztowe itp.

Operacje kasowo - skarbcowe.

Obsługa rozliczeń gotówkowych w oddziałach okręgowych NBP, a także w większych oddziałach operacyjnych banków, wykonywana jest zazwyczaj przez wydzielone komórki organizacyjne składające się z trzech zespołów: kas, sortowni i skarbca. Kasy są obsługiwane jednoosobowo przez kasjerów. Gdy obroty gotówkowe są tka wielkie, że kasjerzy nie są w stanie przeliczyć wszystkich pieniędzy, organizuje się pomoc w formie sortowni pieniędzy, w których pracują wieloosobowe zespoły tzw. liczników.

Banknoty nie nadające się do obiegu są niszczone przez NBP. Banknoty i monety przechowuje się w skarbcu, który jest pomieszczeniem specjalnie zabezpieczonym i chronionym, gwarantującym całkowite bezpieczeństwo przechowywanych wartości.

Najprostszą formą operacji gotówkowej jest dokonanie wpłaty gotówkowej do kasy dziennej banku przy użyciu tzw. dowodu wpłaty. Wpłaty gotówki mogą być jednak dokonywane w różnej formie, dostosowanej do potrzeb wpłacających. Szczególną formę wpłaty stanowi wrzucanie pieniędzy do skarbców nocnych. Są to urządzenia techniczne umożliwiające wrzucanie woreczka z wpłatą przez specjalną wrzutnię do odpowiednio przystosowanego skarbca.

W większych miastach może działać tzw. inkaso samochodowe; za pomocą tej formy następuje odbieranie utargów gotówkowych przedsiębiorstw handlowych, zakładów gastronomicznych, przedsiębiorstw usługowych itp.

Drugą grupę operacji gotówkowych stanowią wypłaty. Dokonują ich kasy dzienne banku. Przed podjęciem gotówki należy zgłosić się z dokumentem będącym podstawą wypłaty do kontrolera dyspozycji. Po sprawdzeniu dokumentów kontroler dyspozycji legitymuje klienta i wydaje mu żeton kasowy. Kasjer wzywa posiadacza żetonu, a po sprawdzeniu dokumentu będącego podstawą wypłaty, ponownie legitymuje pobierającego gotówkę i po pokwitowaniu odbioru gotówki dokonuje jej wypłaty.

Postęp techniczny umożliwia zastąpienie pracy kasjerów automatami nazywanymi bankomatami. Niektóre banki polskie dokonują eksperymentalnie ograniczonych kwotowo wypłat za pośrednictwem bankomatów.

Kasy walutowe i kantory wymiany.

W bankach mających uprawnienia dewizowe działają kasy walutowe, obsługujące operacje gotówkowe w walutach obcych. Kasy te skupują i sprzedają waluty, przyjmują wpłaty i dokonują wypłat z rachunków walutowych oraz obsługują inne operacje

walutowo - dewizowe. W większych oddziałach banków wstępne czynności operacyjne (np. przyjmowanie i kontrolowanie dokumentów rozliczeniowych) są wykonywane przez specjalne stanowiska pracy i wówczas czynności kas walutowych są ograniczone do wpłat oraz wypłat.

W obrotach dewizowych i rozrachunkach stosuje się kursy walut ustalone przez prezesa NBP, z wyjątkiem kursów stosowanych przy kupowaniu i sprzedawaniu walut obcych w kantorach, gdzie o poziomie kursu decyduje popyt i podaż. W tym ograniczeniu widać chęć oddzielenia rynku walutowego jednostek gospodarczych od rynku gospodarstw domowych.

Do najpowszechniejszych operacji kasowych należy skup i sprzedaż walut. Przedmiotem skupu i sprzedaży są przede wszystkim, banknoty, rzadziej banki skupują bilon.

6. Rozrachunki międzyoddziałowe i międzybankowe.

Rozliczenia pieniężne przebiegają między oddziałami operacyjnymi różnych banków. Do oddziałów tych wpływają dokumenty rozliczeniowe (np. polecenia przelewu), które mogą pochodzić od klientów innych oddziałów operacyjnych tego samego banku i wówczas są traktowane jako rozrachunki międzoddziałowe, albo z oddziałów operacyjnych innych banków i wówczas są traktowane jako rozrachunki międzybankowe. W każdej operacji rozliczeniowej uczestniczą dwa oddziały: oddział rozpoczynający rozliczenie, tj. dokonujący księgowań pierwotnych i przesyłający dokumenty do oddziału dokonującego rozliczeń wtórnych, czyli wyrównującego rozliczenie. Jeżeli w rozliczeniach uczestniczą oddziały tego samego banku, to zgodność księgowań pierwotnych i wtórnych kontroluje centrum rozliczeniowe danego banku, a zasady rozrachunków międzyoddziałowych ustalają prezesi poszczególnych banków. Natomiast zasady rozrachunków międzybankowych przebiegających między oddziałami operacyjnymi różnych banków ustala prezes NBP.

Rozrachunki między oddziałami operacyjnymi różnych banków mogą być przeprowadzane:

Podstawowa część rozrachunków międzybankowych (około 90 %) przebiega za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. (KIR).

W ramach KIR działa obecnie centrala oraz 17 regionalnych izb rozliczeniowych, które początkowo nie objęły swym zasięgiem wszystkich banków. Do zadań centrali, oprócz ogólnego nadzoru, należy rejestracja oraz kompensata wzajemnych zobowiązań i należności uczestników Izby. Centrala składa w NBP zlecenie obciążające i uznające prowadzone tam rachunki banków kwotami wynikającymi z tych rozliczeń. Natomiast izby regionalne prowadzą punkty odbioru przesyłek (dokumentów rozliczeniowych) z oddziałów operacyjnych banków, a następnie dostarczają te dokumenty do adresatów (banków).

7. Zagraniczne operacje rozliczeniowe.

Przez rozliczenia (operacje) walutowo-dewizowe rozumiemy ogół czynności związanych z zakupem oraz sprzedażą dewiz i walut a także bankową obsługą rozliczeń w obcych walutach. Wprawdzie przy wykonywaniu tych czynności zaciera się granica między operacjami dotyczącymi walut lub dewiz i często określenia te są używane zamiennie, ale także rozróżnienie jest przydatne ze względów praktycznych.

Walutą nazywamy znaki pieniężne będące prawnym środkiem płatniczym w danym kraju. Dewizami są pieniężne należności zagraniczne, które ze względu na swą formę i płynność mogą być zrealizowane natychmiast lub w krótkim czasie (np. czeki, weksle, obligacje). Do dewiz zalicza się nie tylko należności od banków zagranicznych ale także od jednostek gospodarczych, instytucji i osób prywatnych, jeśli tylko mogą być wykorzystane do dokonania zapłaty zagranicznej.

7,1. Rozliczenia dewizowe.

Rozliczenia dewizowe są bezgotówkową formą rozliczeń, która pozwala na usprawnienie techniki płatniczej w przebiegu płatności i na obniżkę kosztów. Dłużnik przesyła bowiem wierzycielowi dewizę, która w kraju wierzyciela stanowi tytuł do otrzymania pieniądza krajowego. Sprzedaż i kupno dewiz następują zazwyczaj za pośrednictwem banków, które pobierają za te czynności prowizje i opłaty. Sprawne funkcjonowanie rozliczeń za pomocą dewiz jest możliwe dzięki temu, że banki gromadzą na te cele dewizy i współpracują w tym zakresie z bankami zagranicznymi.

Polecenie wypłaty w rozliczeniach zagranicznych.

Najprostszą i coraz częściej stosowaną formą rozliczeń są polecenia wypłaty wykonywane techniką teletransmisji: polecenie wypłaty może być także dalekopisowe, telegraficzne lub listowne. Polecenie wypłaty polega na wykonaniu przez bank polecenia klienta lub banku - korespondenta wypłacenia lub zapisania na rachunek wskazanej osoby fizycznej lub prawnej określonej kwoty pieniężnej, ze środków wpłaconych bankowi w ciężar rachunku zleceniodawcy w banku bądź zapisanych na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę.

Czek w rozliczeniach zagranicznych.

Czek w obrotach zagranicznych jest zleceniem udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy wypłacenia określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub oznaczonej na nim osobie. Jest to tzw. czek bankierski.

Podobnie jak w obrotach krajowych, rozróżniamy czeki kasowe (czyli gotówkowe), upoważniające do podjęcia z banku gotówki, oraz czeki rozrachunkowe, za pomocą których dokonuje się bezgotówkowego przelewu należności wynikającej z czeku. Szczególnym rodzajem czeku jest czek zakreślony (ang. crossed cheque), oznaczony dwiema równoległymi liniami po przekątnej na jego przedniej stronie.

Czeki podróżnicze (travellers cheques) znajdują zastosowanie w podróżach zagranicznych. Są one emitowane na okrągłe kwoty o różnym nominale, które są na nich wydrukowane.

Szczególną odmianą czeków są tzw. euroczeki. Banki współpracujące z organizacją Eurocheque International zaopatrują swych klientów w ujednolicone karty gwarancyjne (identyfikacyjne) oraz blankiety czeków, którymi mogą oni płacić w walucie kraju pobytu. Za pomocą euroczeku można pobierać gotówkę w bankach 40 krajów, a także płacić za towary i usługi.

Literatura:

1. J. Heropolitańska, E. Borowska: „Kredyty i gwarancje bankowe”, Twigger S.A., W-wa 1994.

2. W.L.Jaworski: „Bankowość. Podstawowe założenia”, Poltex, W-wa 1994.

3. B. Kosiński: „Bank komercyjny. Organizacja, polityka, strategia”, Poltex, W-wa 1995.

4. Z. Krzyżkiewicz.: „Operacje bankowe. Rozliczenia i ewidencja”, Poltex, W-wa 1994.

5. Z. Krzyżkiewicz: „Operacje rozliczeniowe w bankach”, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, W-wa 1993.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl


Wyszukiwarka