Konflikty w rodzinie.

Co to jest konflikt?

• napięcie wywołane sprzecznością celów dwóch lub więcej osób,

• sytuacja zagrożenia interesów partnerów, która powoduje działania w ich obronie.

Rodzaje konfliktów (wg Wallera):

• konflikt integrujący - przedmiot sporu dotyczy konkretnych faktów, zadawane ciosy nigdy nie urażają godności drugiej osoby. Zaangażowanie w rozwiązanie konfliktu jest wzajemne i aktywne. Komunikacja jest jasna i przejrzysta. Wynikiem tych konfliktów jest całkowite oczyszczenie, wzrost poczucia bliskości, zaufanie, wybaczenie.

• konflikt dezintegrujący - dotyczy przypuszczeń, domysłów. Partnerzy ranią się nawzajem, nie są szczerzy. Zaangażowanie w konflikt często nie jest dwustronne. Konflikt ten budzi napięcie, rozdrażnienie, poczucie bezsilności. W ich wyniku ludzie oddalają się od siebie z poczuciem krzywdy, żalu, lęku. Czują się niezrozumiani.

Częstotliwość występowania konfliktów oraz zakres i sposób ich rozwiązywania ma wpływ na poczucie szczęścia w rodzinie. Konflikty występują rzadziej w rodzinach szczęśliwych, nie są one ostre a ich rozwiązywanie przyczynia się do psychicznej integracji rodziny. Natomiast w rodzinach, które określają się jako nieszczęśliwe, konflikty występują często i działają destrukcyjnie. Mogą w takiej rodzinie występować tzw. konflikty autystyczne (tzn. bez wyraźnych przyczyn) lub dotyczące istotnych sfer życia.

Szczególnie negatywny wpływ na rodzinę mają konflikty nie rozwiązane lub tylko załagodzone. W takich przypadkach mogą zanikać pozytywne uczucia łączące rodzinę, prowadząc nawet do wystąpienia wzajemnej wrogości. Częste konflikty w rodzinie wywołują nieprawidłowe postawy wychowawcze. Nieprawidłowe postawy rodzicielskie nie pozwalają zaspokajać podstawowych potrzeb psychicznych, a także w stosunkach między rodzicami, gdy któreś z nich nie podziela takiej postawy, stają się źródłem licznych nieporozumień. Powodują one napięcia i konflikty wśród wszystkich członków rodziny.

Rozwój postaw rodzicielskich wymaga więc umiejętności emocjonalnego angażowania się w sprawy innych oraz autentyczności i otwartości w relacjach z innymi. Jest to umiejętność unikania w kontaktach z dziećmi fałszu, zakłamania, pozorów. Stopień wiarygodności rodziców staje się wyższy, jeśli posiadają oni zdolność wyrażania ciepła i życzliwości wobec dziecka. Konflikty powstające między rodzicami a dziećmi oraz ich rozwiązywanie mają istotne znaczenie. Podkreślanie przewagi starszych nad dziećmi może stać się powodem zaburzeń w dalszym rozwoju dziecka. Konflikty jakie wówczas powstają są bardzo obciążające dla psychiki dziecka.

W wieku szkolnym konflikty dotyczą przede wszystkim:

- swobodnego spędzania czasu,

- zdobycia wartościowych w oczach dziecka przedmiotów,

- zdobycia i doboru kolegów,

- konieczności dokonywania samodzielnych wyborów.

Na konflikty w rodzinie dziecko może reagować obojętnością uczuciową albo postawą lękową czy lękowo - agresywną. Konflikty rodzinne mogą zakłócać prawidłowy rozwój osobowości. Objawy zaburzeń mogą zachodzić w różnych sferach i o różnych natężeniach. Najczęstsze objawy to:

- nadpobudliwość w reakcjach na bodźce,

- obojętność uczuciowa, która może być połączona z postawą lękową lub agresywną.

Może dojść również do zaburzeń w sferze poznawczej i społecznej np.:

- braku zaufania,

- trudności we współżyciu z otoczeniem,

- braku zdolności kochania,

- zaburzenia strony moralnej,

- pogardy i lekceważenia norm społecznych,

- chuligaństwa, wandalizmu, znęcania się nad słabszymi.

Stałe konflikty mogą się odbijać na nauce dziecka. Może ono mieć trudności w skupieniu uwagi, w zapamiętywaniu. Napięcia emocjonalne u dziecka mogą wywołać jego drażliwość, złe przyjmowanie uwag od nauczycieli, wagarowanie. Destrukcyjność konfliktów zależy od odporności psychicznej dziecka. Jest to także związane z wiekiem dziecka.

Brak rozwiązywania konfliktów w rodzinie może wpływać na podważenie zaufania do matki czy ojca. Może to odgrywać ogromną rolę w przyszłym nastawieniu do świata i do ludzi, a także może prowadzić do osłabienia więzi rodzinnych.

Długotrwałe nie rozwiązywane sytuacje konfliktowe mogą wywołać stan „wyuczonej bezradności”, utratę zaufania do innych i do siebie.

Charakterystycznym typem konfliktów w stosunku rodzice - dziecko jest konflikt pokoleń. U jego podstaw leży nieakceptowanie przez dorosłych dorosłości u młodzieży. Jest on wynikiem obustronnego braku konsekwencji. Młodzież czuje się często niezrozumiana i osamotniona.

Negatywne skutki konfliktów występują szczególnie w przypadkach, gdy członkowie rodziny ciągle powracają do podjętych decyzji i rozwiązanych już problemów, nie przyjmują możliwości zmiany swoich zachowań, wymagając tego jedynie od innych, działając na zasadzie ciągłego przeciwstawiania się.

Konflikty w rodzinie bardzo często prowadzą do przemocy. Przemoc w rodzinie to zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody.

Możemy wyróżnić m.in. przemoc:

• fizyczną - (występuje ona wtedy, gdy jedna osoba krzywdzi lub rani inną, używając siły fizycznej),

• psychiczną - (to psychiczne znęcanie się, takie jak upokarzanie, werbalne dyskryminowanie, grożenie pozbawieniem miłości, szantaż emocjonalny itp.),

• werbalną - (to pogardliwe, poniżające i ubliżające słowa, również głośne wymyślanie i lżenie).

• seksualną - (to molestowanie seksualne i gwałt dokonywany na dzieciach; należy do nich zaliczyć także sytuacje, w których dzieci są świadkami zachowań seksualnych dorosłych).

Źródła przemocy:

• biologiczne

• psychologiczne

• środowiskowe

• społeczno - kulturowe

• substancje chemiczne

Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że:

1. Jest intencjonalna. Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.

2. Siły są nierówne. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy.

3. Narusza prawa i dobra osobiste. Sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.).

4. Powoduje cierpienie i ból. Sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

Przyczyny stosowania przemocy w rodzinie są bardzo różne. Mogą one tkwić w samych dzieciach, np. dzieci niechciane, upośledzone, trudne, przewlekle chore czy kalekie. Bardziej powszechne są jednak przyczyny tkwiące w rodzicach.

Do takich należy zaliczyć m.in.:

- niedojrzałość i młody wiek,

- brak wiedzy i umiejętności wychowawczych,

- doznanie maltretowania we własnym dzieciństwie,

- niski poziom wykształcenia,

- bezrobocie,

- wszelkiego rodzaju uzależnienia,

- socjopatię,

- choroby umysłowe.

Inne przyczyny to:

- izolacja społeczna rodziny,

- kłopoty małżeńskie,

- zbyt duże wymagania stawiane dziecku,

- maltretowanie żony, dziecka.

Doświadczenia związane z przemocą w rodzinie nie tylko psują w sposób trwały stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi, ale też całkowicie je niszczą. Dzieci naśladują to, co zdołają zaobserwować. Rodzice mogą być przykładem wspierającym agresję. Dzieci, które są niepewne troski i miłości rodziców lub które stały się dla nich powodem kłótni, coraz gorzej sobie radzą wraz z upływem lat. Dramatyczny wpływ maja także wzorce zachowań, nieobliczalne stosunki między rodzicami oraz niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka. Pewnego dnia przemoc nieuchronnie zaowocuje brutalnością, a brak ochrony i bezpieczeństwa - niechęcią i nienawiścią. Wtedy dzieci mogą występować przeciwko rodzicom. Rodzice także bywają tyranizowani. Możemy mówić więc o przemocy zarówno ze strony rodziców jak i dzieci.

Dziecko wychowywane w patologicznym środowisku rozwija niezwykłą umiejętność dostrzegania znaków ostrzegających o ataku. Uczy się rozpoznawać sygnały w twarzy, głosie i języku ciała, odczytując z nich złość, rozkojarzenie lub zamroczenie alkoholem lub narkotykami.

Profilaktyka przyczyniająca się do eliminacji lub ograniczenia konfliktów i przemocy w rodzinie powinna obejmować rodzinę i udzielenie jej pomocy. Ta pomoc to nie tylko nauczenie prowadzenia negocjacji czy rozwiązywania konfliktów, ale przede wszystkim pomoc w wewnętrznej przemianie, w uruchomieniu dynamizmów rozwojowych, w dojrzewaniu osobowości. Powinniśmy wykazywać zrozumienie wobec potrzeb, zainteresowań oraz doświadczeń rodzin znajdujących się w zróżnicowanych sytuacjach życiowych i wychowawczych, umożliwić rodzinom współpracę z instytucjami wychowawczymi w formie samopomocy oraz pomocy sąsiedzkiej, przygotować młodych ludzi do dalszego życia.

Właściwe rozwiązywanie konfliktów wymaga odpowiedniej postawy wobec siebie i drugiego człowieka - postawy szacunku, życzliwości i współdziałania. W poszukiwaniu możliwości rozwiązań warto skupić się na wspólnych interesach, a nie na różnicach stanowisk. Jeśli całkowite porozumienie nie jest możliwe, trzeba szukać porozumień częściowych.

Aby konflikty były rozwiązywane w sposób integrujący koniczne jest przyjęcie określonych zasad:

• Traktowanie uczestników konfliktu jako osób równych sobie.

• Poszanowanie godności człowieka.

• Przekazywanie własnych uczuć i emocji wywołanych przez problem.

• Wskazywanie na konkretne fakty.

• Autentyczne poszukiwanie rozwiązań.

• Przebaczenie.

• Wypełnienie postanowień.

Każda rodzina powinna posiąść umiejętność korzystnego rozwiązywania konfliktów poprzez otwarte, szczere wyrażanie własnych uczuć i emocji, omawianie problemów. Otwartość, szczerość, poszanowanie odmiennego zdania każdego członka rodziny, szacunek dla jego odmienności psychicznej oraz stała komunikacja całej rodziny przeciwdziała konfliktom i służy budowaniu więzi.

Formy rozwiązywania konfliktów:

• Separacja - najprostszy lecz wcale nie najlepszy sposób rozwiązywania konfliktów. Dochodzi do nie wskutek braku możliwości osiągnięcia jakiegoś porozumienia w sprawach spornych oraz konieczności przerwania kontaktu ze względu na coraz dotkliwsze szkody czynione sobie wzajemnie przez partnerów.

• Uległość - dominacja - gdy jeden z uczestników konfliktu jest silniejszy potrafi narzucić swoje rozwiązanie drugiemu.

• Kompromis - gdy spotykają się równi sobie siłą, daje częściową satysfakcję obu stronom i na jakiś czas zapobiega wymianie negatywnych oddziaływań.

• Od negatywnych do pozytywnych oddziaływań - punktem zwrotnym, pomagającym w zmianie interakcji, jest „gest pojednania”. Jeśli partner podejmie go, przerywa spiralę negatywnych oddziaływań. Sam gest nie wystarcza. Potrzebna jest gotowość do zajmowania się sprawą sporną połączona ze stwarzaniem również partnerowi realizacji jego pragnień.

• Strukturalna poprawa - najlepszy z możliwych sposobów rozwiązywania konfliktów. Warunkiem osiągnięcia go jest umiejętność efektywnej komunikacji między stronami. Ujawnia się prawdziwe stanowiska obu stron, doświadczane emocje są dokładnie wyrażane, sprawy istotne oddzielone są od rzekomych, strony lepiej się poznają. Wzrasta zaufanie, chętniej porusza się sprawy drażliwe. !!!

Literatura:

1. M. Ryś: „Konflikty w rodzinie. Niszczą czy budują?”, CMPPP

2. J. Rumph: „Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat.”, GWP

3. J. Lewis Herman: „Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi.”, GWP

Opracowała:

Magdalena Żebrowska

pedagog

1

---