Pojęcie oraz przejawy pseudowychowania

Pojęcie pseudowychowania

• Pseudos (gr.) - pewien stan rzeczy, które stanowią wprawdzie byty, lecz z natury swej mają zdolność objawiać się nie takimi, jakimi są, albo takimi, jakimi nie są, (…) wprawdzie są czymś, lecz nie tym, czego wrażenie wywołują (Filek, 1984).

• Będąc czymś, objawia się takim, jakim nie jest, to znaczy będąc czymś różnym od wychowania, objawia się jako wychowanie. (…) ukrywa to, czym jest, a przedstawia się jako to, czym nie jest - przedstawia się jako wychowanie (Filek, 1984).

• Pseudowychowanie wg B. Śliwerskiego: pseudowychowaniem określa to, co przyjmuje wymiar przeciwieństwa, wynaturzenia, zakłamania czy pozorności wychowania.

Wymiary zjawiska pseudowychowania:

• Negatywny - gdy staje się przedmiotem moralnej krytyki i potępienia;

• Pozytywny - pojawia się w sytuacji uwydatniani dzięki niemu niepożądanych stanów czy wartości, najczęściej błędów wychowawczych.

Rodzaje pseudowychowania wg Filka:

1. Wychowanie nieadekwatne - to postać pseudowychowania, która nie uwzględnia kontekstu historycznego, społecznego, środowiskowego, politycznego, ekonomicznego, a przede wszystkim indywidualnego, ważnego dla rozwoju osoby, nie troszczy się o człowieka

2. Wychowanie fikcyjne - to postać pseudowychowania, która wyraża się w tworzeniu wychowawczej fikcji występującej wówczas, gdy działanie wychowującego podmiotu nie jest tożsame z działaniem podmiotu wychowywanego. Brak tutaj jedności podmiotu wychowującego z doznaniem podmiotu wychowywanego

3. Wychowanie wyobcowane - to proces wychowawczy podejmowany nie z myślą o wychowanku, pomimo stwarzanych pozorów, lecz służy do osiągnięcia innego celu. Ucznia traktuje się tu instrumentalnie

4. Wychowanie zawładające - sprowadza się ono do wykorzystywania w wychowaniu nierównej pozycji uczestniczących w nim podmiotów. Jest to wychowanie ujarzmiające, opresyjne, wykorzystujące nierówną pozycję pomiędzy podmiotami

Pseudowychowanie wg Jerzego Materne:

Wyróżnił dwie dewiacje procesu wychowania:

• nieszkodliwe dla wychowanków czy społeczności szkolnej - oryginalne, nowatorskie działania pedagogów, które z racji swojej odmienności do powszechnie obowiązujących celów czy metod wychowania wzbudzają w otoczeniu nieprzychylność, agresję, a nawet silną opozycję (niszczenie w środowisku nauczycielskim wybitnych pedagogów). Ten rodzaj dewiacji wpływa dodatnio na przekształcenie środowiska wychowawczego, łamiąc pewne schematy i inicjując nowe formy pracy z dziećmi. Jego szkodliwość odbija się na psychice niepokornego nauczyciela.

• dewiacje patologiczne, o znacznym stopniu szkodliwości. Znacznie groźniejsze jest całkowite zaprzeczenie naturze wychowania. Należą tu:

• Alienacja wychowania

• Totalizm wychowawczy

• Schizoidalność wychowania

• Wychowanie przestępcze.

Alienacja wychowania polega na:

• Wyobcowaniu dążeń i celów wychowawczych od podstawowych potrzeb i dziedzin życia podmiotu edukacji;

• Izolowaniu działań i pracy wychowawczej od konkretnego życia

• Samowoli wychowawczej.

Totalizm wychowawczy ma dwa wymiary:

• Totalizm systemowy - całkowita redukcja działalności podmiotów konkurencyjnych wobec podmiotu dominującego, sentymentalizacja treści wychowania, niesłuszne roszczenie i uzurpowanie sobie prawa przez szkołę do narzucania wszystkim uczniom monopolu treści, zakresu i form działania wychowawczego, tendencyjne propagowanie informacji;

• Totalizm jednostkowy - podporządkowanie jednemu podmiotowi wszystkich innych, ich tresura, powszechnie przyjęta rutyna i indoktrynacja.

Schizoidalność wychowania

Stan rozdwojenia zabiegów wychowawczych, określany też jako dwulicowość wychowawcza. Występuje, gdy (…) gdy określony wychowawca realizuje równocześnie założenia dwóch przeciwnych systemów wychowawczych, a więc gdy (…) jako członek określonej klasy czy warstwy (…) zostaje zatrudniony przez inną klasę. (Materne)

Wychowanie przestępcze

Polega na świadomym wychowywaniu do działalności przestępczej. Pewną odmiana tej dewiacji jest urabianie w normalnych rodzinach dzieci na osoby „zaradne”, to znaczy takie, które w sposób w pełni lub na wpół nielegalny potrafią „organizować” najrozmaitsze dobra materialne, korzystne finansowo sytuacje itp.

Pseudowychowanie wg Lecha Sałacińskiego:

• Odniósł pseudowychowanie nie tyle do istoty zaburzeń samego procesu wychowania, ile do specyfiki jego następstw. Zaliczył więc tu tylko te działania podmiotu wychowującego, które prowadzą do pozornych lub na pograniczu normy zmian wychowawczych.

• Antywychowaniem określił działania prowadzące wyraźnie do negatywnych efektów, jak np. zaburzenia w zachowaniu się dzieci i młodzieży, wzrost konfliktów w stosunkach nauczyciel - uczeń.

Kategorie działań pseudowychowawczych wg Tarnowskiego:

1. Tresura to nakłanianie osób pod groźbą kary lub obietnicą nagrody (pod groźbą przymusu) do pożądanego zachowania się.

2. Administrowanie to ciągła nadkontrola oraz ocenianie i weryfikacja osoby w klimacie chłodu i oficjalności

3. Trening to stałe ćwiczenie w wymiarze technicznym nie obejmujące całej osobowości wychowanka

4. Moralizowanie to perswazja słowna lub pozasłowna sugestia, z pominięciem uzasadnień, zobowiązująca osobę do pożądanych zachowań.

5. Kształtowanie osobowości to zewnętrzne jak i przedmiotowe traktowanie całego człowieka jako biernego obiektu, tworzywa czy materiału

Toksyczność wychowania w szkole

Toksycznym jest taki system edukacyjny, który toczy choroba moralna, zarażając jak chemiczna trucizna podmioty edukacyjne czynnikami wyniszczającymi ich zdolność do akceptowania i realizowania norm społeczno-etycznych oraz do autonomicznego rozwoju. System taki nosi w sobie zarzewie moralnego zła, przy równoczesnym intencjonalnym dążeniu do dobra. Najwięcej bowiem zła „wyrządza się zawsze w imię dobra, czyli pewnej idei człowieka” (A. Glucksman). Pytając zatem o toksyczność wychowania, poszukujemy zarazem szeroko rozumianej przemocy, pogardy dla jednostki ludzkiej oraz głęboko humanistycznych racji i wartości. (B. Śliwerski)

Wychowanie toksyczne:

• To krzywdzenie jednostek ludzkich (nauczycieli, uczniów i/lub rodziców) w wyniku przekroczenia obowiązujących praw i lekceważenia uniwersalnych wartości, a przez to naruszające godność ludzką.

• To taki system, który cechuje swoistego rodzaju choroba, patologia z tej racji, iż upowszechnia on i wdraża do negatywnych postaw czy zachowań, doprowadzając wśród swoich uczestników do co najmniej jednego z rodzajów szkód: moralnych, społecznych, fizycznych czy psychicznych. (B. Śliwerski)

Postawy wobec naczelnych praw moralnych ze względu na poziom ich akceptacji i realizacji:

W zależności od zachodzących relacji między akceptacją albo zaprzeczeniem a działaniem bądź jego brakiem wyróźnić można:

• Relatywizm postaw

• Relatywizm działania

• Choroba moralna

• Zdrowie moralne.

W polskim systemie oświaty występują takie zjawiska jak:

• Kumulowanie się ciemnoty;

• Fasadowość deklaracji ideowych;

• Lekceważące podejście do spraw edukacji decydentów politycznych i oświatowych, brak wśród nich osób kompetentnych do dialogu;

• Likwidacja tysięcy przedszkoli i szkół zawodowych dla doraźnych, lokalnych interesów i pozornych oszczędności;

• Otwieranie tysięcy miejsc na studiach prywatnych i odpłatnych bez pokrycia np. w zbiorach bibliotecznych organizatorów;

• Powszechna korupcja urzędników państwowych;

• Pazerność moralizatorów, kłamstwo, chamstwo i cynizm prominentnych uczestników życia publicznego (Z. Kwieciński)

Wrogie wobec dziecka postawy pedagogiczne:

• Wrogość obiektywna - osobista nienawiść do dzieci. Przejawia ją typ racjonalnego sadysty, doświadczającego satysfakcji z powodu znęcania się nad dziećmi. Rzadko występuje w szkole, jedynie w systemach totalitarnych.

• Wrogość subiektywna - nauczyciel nie lubi swojego zawodu i swoje frustracje odreagowuje na dziecku, np. uderza w godność ucznia.

Manipulacja - z premedytacją stosowane specjalne metody czy techniki oddziaływania pedagoga na jego wychowanków, prowadzące do jego uprzedmiotowienia, a tym samym poddania go szczegółowej kontroli i wpływowi (M. Dudzikowa)

Manipulacja pedagogiczna jako jeden z rodzajów pseudowychowania. Metody manipulacji:

• Ograniczanie swobody myslenia;

• Ciągłe zmienianie reguł postepowania i ich uzasadnień;

• Prawienie pochlebstw czy wkradanie się w czyjeś łaski;

• Blokowanie dostępu;

• Skrywanie przed wychowankiem rzeczywistych faktów czy informacji, tendencyjne ich preparowanie;

• Stwarzanie deficytu lub nadmiaru dóbr;

• Odwoływanie się w łamaniu woli do presji grupy;

• Wywoływanie poczucia winy itd..

Następstwa manipulacji pedagogicznej:

• Konformizm wychowanków;

• Zanik samodzielności myślenia i wrażliwości moralnej;

• Wyzbycie się odpowiedzialności za własne postępowanie;

• Podejmowanie działań pozornych;

• Bunt, opór czy agresja w przypadku odkrycia manipulacji.

Ten typ oddziaływań - charakterystyczny dla wychowania autorytarnego czy totalitarnego

---