Cd wykładu 1
Każde społeczeństwo tworzy sobie własny ideał człowieka. Jakkolwiek ideał ten różnicuje się od środowiska i grupy społecznej jest zawsze środowisko za pomocą, którego społeczeństwa przygotowuje młodym warunki do tworzenia i życia. Jakkolwiek ideał jest jeden i wieloraki to tworzy on pewną strukturę, pewną wspólnotę ideałów.
Społeczeństwo przygotowuje młodym warunki do życia i nauki. Jakkolwiek ideał ten jest jeden, jednocześnie jest wieloraki. To tworzy on pewną strukturę, pewną wspólnotę ideałów. Jest wieloraki, bo jest w społeczeństwie tyle rodzajów wychowania, ile środowisk (np. wychowanie w rodzinie, wychowanie w środowisku lokalnym, wychowanie w organizacjach społecznych, młodzieżowych itd.). Tam są pewne ideały, które różnią się, a zarazem tworzą pewną całość. I jest jeden, bo u podstaw różnych rodzajów wychowania środowiskowego pozostaje naczelny wspólny ideał człowieka. To on staje się osią wychowania poza szkołą, w szkole, w instytucjach oświatowych i innych. Ideał ów ma za zadanie rozbudzić w dziecku, jak powiada Durkheim, pewne stany fizyczne i myślowe, jakie poszczególne grupy społeczne(klasa, kasta, rodzina, zawód) uważają za nieodzowne dla wszystkich, którzy je tworzą( te klasy, kasty itp.) . Należą do tych grup i środowisk. Społeczeństwo, mówi Durkheim, może dobrze egzystować wówczas, gdy między jego członkami istnieje nadrzędna niejako jednolitość, to jest skupienie wokół globalnego ideału. We współczesnych nam demokracjach mogą być różne ideały o charakterze naczelnym, skupiające różne grupy. W Polsce ideał wychowania chrześcijańskiego, ideał wychowania demokratycznego w ogóle- obejmuje te ideał ludzi niewierzących i wierzących, czy wyznających inne religie. Nie ma jednego, naczelnego ideału, wtedy było by państwo totalitarne. Wychowanie ma wzmacniać tę jednolitość ustalając już z góry w duszy dziecka istotne podobieństwa, jakich wymaga życie zbiorowe. Ten ideał tak ma funkcjonować, aby ludzie wypełniali swoje obowiązki w sposób jednolity.
Durkheim przecenia w prawdzie rolę wpływu społecznego, lecz co należy podkreślić, akceptuje fakt, iż istnieje rozmaitość wpływu społecznego, współdziałań wychowawczo- społecznych, bez których nie osiągniemy ideału globalnego. Ideał globalny- w krajach socjalistycznych, marksistowski(zły).
Dziś odrzucamy gloryfikacje takiego ideału, jako objaw socjologizmu unifikującego człowieka, jego wychowanie. Stanowisko skrajnego socjologizmu zdaje się lekceważyć inne współczynniki występujące w procesie wychowawczym np. psychologiczne, ekonomiczne, indywidualno- osobowe, polityczne, indywidualno- światopoglądowe itp. To po pierwsze:
Zjawisko globalizacji jest uniformizacją społeczną, ujednolicenie społeczne.
Durkheim i jego następcy przyczynili się do wyeksponowania czynników społecznych, jako niezwykle ważnych w wychowaniu. A te czynniki właśnie lekceważono w psychologizmie( pajdocentryzm).
Następcy Durkheima nadali nową rangę socjologicznemu punktowi widzenia zjawisk wychowawczych, które dziś w społeczeństwie demokratycznym zyskują na znaczeniu. Jako, że demokracja stanowi wspólne zadanie społeczeństwa, jest budowana wysiłkiem społecznej współpracy i do tej współpracy trzeba młodzież przygotować(społeczeństwo obywatelskie). Ale demokracja to nie monolit, lecz wielość, pluralizm, poszanowanie indywidualności, odmienności i jest zaprzeczeniem socjologistycznych dyktatów w wychowaniu. (Jednostka niczym, społeczeństwo wszystkim.)
TRZY PERSPEKTYWY SOCJOLOGIZMU PEDAGOGICZNEGO
Socjologizm pedagogiczny skrajny.
Socjologizm pedagogiczny umiarkowany.
Socjologiczny punkt widzenia w pedagogice współczesnej (szczególnie w pedagogice społecznej).
Ad.1.
Zalicza on pedagogikę do nauk socjologicznych. Co wyraża się między innymi w poglądach Durkheima, Bergmmana(1862-1946), Natropa(1854- 1924), a także wybitnego polskiego uczonego F. Znanieckiego(1882-1958). Znaniecki nie był oczywiście przedstawicielem ortodoksyjnego socjologizmu, niemniej jednak twierdził np. że jedyna teoria wychowania to socjologiczna teoria wychowania. W postaci form destruktywnych socjologizm ujawniał się w nurtach pedagogiki faszystowskiej, włoskiej, niemieckiej czy tzw. Komunistycznej. Socjologizm ujawnia się we wszelkich pedagogikach, które wyrażają ducha skrajnego nacjonalizmu i rasowej ksenofobi.
Wychowanie postrzega się tutaj, jako głównie zdeterminowane społecznie tj., jako fakt społeczny, w którym warunki kształtowania osobowości, nauczania, ich efekty zależą głównie od wpływów „zewnętrznych” na jednostkę. Wychowanie to metodyczne uspołecznianie dorastających pokoleń. Społeczeństwo wytwarza określony system wartości, a dzieci w wyniku jego wpływów wychowawczych mają ów system akceptować i postępować wg. jego zasad. To mechanizm konieczny stanowiący formę przymusu społecznego. (Indoktrynacja młodzieży). W dziecku tkwią wrodzone skłonności egoistyczne, aspołeczne(w psychologizmie- dziecko z natury dobre). Postawa społeczna musi być, więc wytworem świadomych poczynań wychowawczych. Stanowi ona cel wychowania. Jednostce trzeba wraz z wiekiem uświadamiać konieczność ograniczeń, którym się musi poddawać w społeczności. Ograniczanie się jest zgodne z naturą jednostki, lecz wychowanie musi tę tendencje uświadomić. W wychowaniu chodzi o wytworzenie akceptacji tych skłonności osobniczych, które są uznawane za zgodne z interesem szerszych grup społecznych(klasa społeczna, naród, państwo) i węższych grup. np. rodzina i grupa zawodowa.
Podstawowa teza pedagogiki socjologicznej: człowiek jest poddany w doświadczeniu bezpośrednim obserwacji, jako istota społeczna i staje się człowiekiem w toku wrastania we wspólnotę ludzką.
Dziś nadmierne dostosowanie się do wspólnoty nazywa się konformizmem.
W ostateczności pedagogika utożsamia się tutaj z socjologiczną teorią rozwoju społecznego jednostki w grupie społecznej. Wszelkie zadania wychowawcze wypływają w tej wersji bezpośrednio z ogólnych celów społecznych, celów wyznaczonych przez grupę i cele te określają przyszłe obowiązki wychowanka, jako członka tej grupy. Im bardziej państwo jest zachowawcze, tym bardziej idea przystosowania się jest wymagana, jako prawo(np. państwa totalitarne współcześnie, monarchie absolutne- Sudan, Kuba, Korea Płn. Itd.).
Ad. 2.
Socjologizm umiarkowany wyraża stanowisko, iż należy przyjąć fakt, że warunki społeczne, społeczności, grupy mają znaczny wpływ na wychowanie, lecz wpływu tego nie należy absolutyzować a owe warunki pojmować szeroko w układzie wzajemnych sprzężeń, w których jednostka jest zarówno przedmiotem jak i podmiotem wychowania. W tym nurcie mieści się też subdyscyplina pod nazwą pedagogika społeczna zajmująca się m.in. ulepszaniem wspomnianych warunków pod kątem ich wpływu na rozwój człowieka, jednostek i grup. Pedagogika społeczna zajmuję się tym, co z definicji stanowi problem socjologiczny, pedagogiczny i społeczny zarazem(bezrobocie, bezdomność, wychowanie przeciwko przemocy). Sumując w umiarkowanym socjologizmie pe dag., Jako pewnym obszarze problemowo- badawczym i praktyczno- pedagogicznym prowadzi się tzw. badania socjo- pedagogiczne, lecz jednocześnie odróżnia się m.in. takie dyscypliny jak socjologia wychowania czy pedagogika społeczna. Można też mówić o psychologii społecznej. Podchodzi do problemów socjologicznych i wpływów społecznych, jako globalnie jednego z czynników, które kształtują nasze życie.
Ad. 3.
Socjologiczny punkt widzenia w pedagogice. Wynika on właśnie z pokrewieństwa i wzajemnego wspierania się nauk pedagogicznych i socjologicznych. Inne subdyscypliny pedagogiki także korzystają ze wsparcia socjologii, czy socjologii wychowania np. pedagogika dorosłych, pedagogika resocjalizacyjna, pedagogika rewalidacyjna(rewalidacja- przywracanie ludzi do życia społecznego). Poprzez socjologiczny punkt widzenia w pedagogice rozumiemy m.in. uwzględnianie problematyki socjologicznej w teorii pedagogicznej(klasa szkolna z jednej strony- obiekt wychowania, a z drugie- grupa społeczna, ma takie struktury, którymi interesują się socjologowie; pedagog musi znać te dwie strony, aby sprawnie działać). W pedagogice współczesnej każdy system wychowawczy ujmuje procesy kształcenia i wychowania w związku z życiem społecznym oraz warunkami rozwoju społecznego w danym kraju, regionie (szkoła nie jest samotną wyspą). Najczęściej zwraca się uwagą na ścisłe związki zachodzące między wychowaniem a funkcjonującą w danej zbiorowości ideologią. Wychowaniem a rodzajem więzi grupowych mających wpływ na wychowanie(np. więzi rodzinne, środowiskowe, w szkole, w kraju, jako całości itd.) Związki zachodzące między wychowaniem a aspiracjami różnych zbiorowości ludzkich, warstw, grup zawodowych. Związki między wychowaniem a procesami socjalizacji(socjalizacja to uspołecznienie, to szczególna forma wychowania a wychowanie szczególna formą socjalizacji, socjalizacja pierwotna na gruncie rodziny i wtórna -społeczna). Związki między wychowaniem a zjawiskami, którymi zajmuje się socjologia kultury. W publikacjach pedagogicznych na ogół zawsze uwzględnia się socjologiczny punkt widzenia na zagadnienia pedagogiczne. Są to m.in. takie zagadnienia jak pedagogika środowisk wychowawczych, rola różnych grup w kształtowaniu osobowości człowieka, ucznia, w przygotowaniu go do pracy i pełnienia określonych ról społecznych. Zagadnienie kompetencji komunikacyjnych w różnych dziedzinach życia, szkoła, rodzina, środowisko, relacja uczeń klasa, relacja jednostka- grupa. Problemy socjo- pedagogiczne dotyczą też celów wychowania, ich analizy i skuteczności realizacji ze względu na kształtowanie postaw umożliwiających przekształcanie i doskonalenie otaczającej rzeczywistości(postawy prospołeczne). Z problematyką socjologiczną związane są też kwestie dotyczące społecznych funkcji wykształcenia, kształcenia i wychowania. Zagadnienia socjo- pedagogiczne wiążą się też z metodami kształcenia i wychowania, szczególnie grupowymi a także z problematyką klas szkolnych, czy ich struktury socjologicznej. Socjologiczny punkt widzenia dostrzegamy też w różnych współczesnych prądach i kierunkach myśli i praktyk edukacyjnych. U podstaw, czego pozostaje pytanie czy i w jakim stopniu dany nurt, typ szkoły, teorii pedagogicznej uwzględnia. Konieczność przygotowania wychowanków do życia społecznego. Pedagogika współdziałając z socjologią, szczególnie socjologią środowisk wychowawczych, naświetliła i naświetla wiele zagadnień edukacyjnych, z którymi sama tylko pedagogika nie dałaby sobie rady. Nowe światło na procesy socjalizacji rzuciła antropologia kultury, w tym także socjologia kultury. Szczególnie ściśle współdziałają ze sobą pedagogika wychowania rodzinnego i socjologia rodziny, teoria wychowania zespołowego i socjologia małych grup(klasy, gangi, małe subkultury), teoria szkoły i socjologia ustrojów szkolnych. Pedagogika społeczna i socjologia różnych środowisk społecznych, szkoły, zakłady pracy, grupy rówieśnicze. Współczesne kierunki pedagogiczne, koncepcje wychowawcze zawsze muszą się odnieść szczególnie w praktyce do określonych ustaleń na temat czynników społecznych warunkujących procesy wychowawcze w środowisku szkolnym. Pedagogika musi sięgać do socjologii i wykorzystywać jej punkt widzenia, bowiem każde wychowanie jest zjawiskiem społecznym i jednocześnie indywidualnym i odnosi się do jednostek i społeczeństw współdecydując, o jakości ich życia, egzystencji.
WYKŁAD 2
Temat 3: pedagogika kultury- istota i znaczenie dla ewolucji myśli pedagogicznej XX i XXI wieku.(Ujęcie ogólne)
Literatura:
Stefan Wołoszyn: ”Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku” Kielce 1998, (rozdziały: pedagogika kultury, personalizm pedagogiczny, pedagogika humanistyczna, str.: 62-80);
Józef Miąso: „Historia wychowania wiek XX” Warszawa 1980,(t. 1, fragmenty na temat pedagogiki kultury i pedagogiki religijnej str. 189-191, bez fragmentu o pedagogice socjalistycznej);(t. 2, fragmenty str. 272-274- dotyczące pedagogiki kultury);
Wojciech Pomykało redakcja „Encyklopedia pedagogiki” hasło: pedagogika kultury str. 547-552.
Wprowadzenie do problematyki.
Trzecim wielkim nurtem w XX wieku pozostającym w ścisłej łączności z nową humanistyczną jest pedagogika kultury, zwana też niekiedy pedagogiką humanistyczną albo personalizmem pedagogicznym. Dziś mówi się o edukacji kulturowej to pojęcie szersze, choć pochodzące od klasycznego ujmowania pedagogiki kultury. Nurt ten zrodził się najpierw na zachodzie, głównie pod wpływem Wilhelma Diltheya(1833-1911) oraz jego ucznia Edwarda Sprangera(1882-1963). Nurt ten, choć powstał na przełomie XIX i XX wieku nasilił się w swojej formie klasycznej w latach 30 XX wieku, to jednak do dziś inspiruje nową myśl pedagogiczną rozwijającą się między innymi w różnych nurtach edukacji kulturowej(np. edukacja międzykulturowa). Nurt ten rozwinął się, jako dążenie do przezwyciężenia zarówno psychologizmu jak i socjologizmu pedagogicznego. Ma on swoje źródła w zrodzonych na przełomie XIX i XX wieku dążeniach do przebudowy nauk humanistycznych, dążeniach do ukazania odrębności zjawisk „świata humanistycznego” od zjawisk świata przyrodniczego. Według pedagogiki kultury ogólni rzecz biorąc człowiek to przede wszystkim istota kulturowa, uczestnicząca w ujęciu klasycznym w procesie przeżywania i tworzenia podmiotowych wartości. Według pedagogiki kultury między światem wartości reprezentujących różne dziedziny kultury a osobowością człowieka zachodzą wzajemne oddziaływania, sprzężenie zwrotne(człowiek przedmiotem i podmiotem kultury). Proces kształcenia w perspektywie pedagogiki kultury polega na przygotowaniu człowieka do uczestnictwa w świecie wartości kulturowych i rozwijania na tej podstawie jego sił duchowych. Polega on też na tworzeniu nowych wartości. Klasycy pedagogiki kultury i zwolennicy wysuwali na plan pierwszy w wychowaniu tezę o zależności rozwoju duchowego jednostki od spuścizny społeczno- kulturowej, z jaką styka się jednostka i od tego, jakie z tej spuścizny wartości wynosi i internalizuje. Dziś takie stanowisko uznawane jest za zbyt jednostronne i przypisujące kulturze nadmierne możliwości. W tak zarysowanej wstępnie istoty pedagogiki kultury wyłania się swoista, metodologiczna odrębność poznania humanistycznego, w stosunku do poznania przyrodniczego. A przypomnijmy na metodologii nauk przyrodniczych, ścisłych opierał swoje tezy psychologizm. Odkrycie tej swoistości świata kultury to znaczący przełom w podejściu do kwestii humanistycznych. Zawsze przecież wiążących się z poznaniem człowieka, jego wychowanie. Dlatego pedagogika kultury jest tak ważnym nurtem we współczesnej historii pedagogiki. Współczesna myśl pedagogiczno- kulturowa zawiera się w najnowszych kierunkach pedagogicznych przełomu wieków XX i XXI.
O twórcach wyżej wymienionego przełomu.
Przełom ów zawdzięcza humanistyka głównie, choć nie jedynie 3 filozofom niemieckim. Wspomnianemu już Wilhelmowi Diltheyowi (1833-1911), Wilhelmowi Wildenbrantowi (1848-1915) i Henrykowi Rickertowi(1863-1936). Niemcy wymyślili pojęcie kultura w znaczeniu tak je rozumiemy- wartości wyższe, duchowe dobra. Kultura odniesiono do wartości duchowych. Współcześnie kultura obejmuje 3 aspekty: kultura materialna- świat rzeczy, kultura socjetarna- świat społeczny, kultura duchowa- świat ducha. Dilthey uważany jest za twórcę nowoczesnej teorii poznania humanistycznego, Wildenbrant jest twórcą rozróżnienia tzw. nauk nomotetycznych(tj. formułujących prawa np. na wzór przyrodniczych) i idiograficznych- opisujących odrębność świata humanistycznego od przyrodniczego, a świata kultury duchowej w szczególności. Rickert położył nacisk, jako jeden z pierwszych na czynnik wartości charakteryzujący wytwory kultury i wartości analizę uznał za wysoce istotny składnik badania humanistycznego. Przełom, o którym mowa uświadomił przede wszystkim, że przedmiotem badań humanistycznych są w szerokim tego słowa znaczeniu wytwory kultury, jako wytwory psychofizyczne np. obraz lub samolot, posiadające swoje „idealne” znaczenia i obiektywny sens czy sensy oraz określone wartości duchowe. Przełom sprawił, że pojawiły się w humanistyce nowe charakterystyczne elementy metodologiczne jak np. rozumienie sensów, znaczeń i wytworów kultury(kamienie mówią, ale nie do każdego np. piramidy- symbol), intuicyjne ujmowanie pewnych całości (struktur) świata kultury, wartościowanie jej zjawisk, procesów(aksjologia). Powstały wówczas zręby, podstawy humanistycznej metodologii służące nowemu oglądowi kultury, jej zjawisk i procesów.
Człowiek i wychowanie w perspektywie pedagogiki kultury.
To Dilthey pierwszy twierdził, że człowieka można zrozumieć nie przez psychologiczne eksperymenty, ale przede wszystkim, co jest stanowiskiem klasycznym, historie i kulturę, która to kultura, zaspokaja odpowiednie potrzeby duchowe człowieka. Każda, bowiem z dziedzin kultury ma odrębną, właściwą sobie strukturę wartości, która odpowiada strukturze życia duchowego jednostki. Stąd kontakt człowieka z kulturą odbywa się dzięki przeżywaniu i rozumieniu wartości. Takie podejście ma implikacje, (czyli skutki) wychowawcze, bowiem celem wychowania jest kształtowanie przeżywającej i rozumiejącej kulturę osobowości. To właśnie podejście do wychowania Dilthey postulował, jako obowiązujące. Traktując o pedagogice kultury nie sposób pominąć kwestii miejsca pedagogiki religijnej w pedagogice kultury. Traktując o pedagogice religijnej myślimy zarówno o katolickiej, jak i protestanckiej, czy chrześcijańskiej religii w ogóle. Na uwagę zasługują tu 3 nazwiska: Fryderyka Ferstera(1869-1966) -protestant, Emanuela Mouniera(1905-1950) i Jacques Maritain (1882-1973) - katolicy, Jan Paweł II.
Pedagogika kultury dziś, nowe perspektywy i nowe pojmowanie. Dziś pedagogika kultury to kierunek myśli pedagogicznej określający procesy kształcenia, jako spotkanie jednostki ludzkiej z obiektywnymi wartościami(dobrami kultury) i jako ich interioryzacji, tym samym, jako wzbogacanie sił duchowych człowieka i tworzenie nowych wartości. Dziś mówi się o pedagogice kultury w kategorii szeroko rozumianej kulturalnej edukacji i odchodzi się od dawnego ujmowania klasycznego pojęcia pedagogiki kultury.
CDN- KONIEC 2 WYKŁADU
Współczesne kierunki pedagogiki
Wykład Nr 2
1