Helen Bee - Psychologia rozwoju człowieka, rozdział 4

Ocena stanu noworodka:

Skala Apgar (5 min od porodu, 0-10 pkt, norma > 6) ,

Skala Oceny Zachowań Noworodków Brazeltona (po 30 minutach, diagnostyka ew. problemów neurologicznych)

Odruchy:

przystosowawcze - pomagają przetrwać, niektóre zanikają z wiekiem (ssania i połykania, o. poszukiwawczy: automatyczne obrócenie głowy w kierunku dotkniętego policzka), inne nie (cofanie się przed bolesnym bodźcem, reakcja źrenic na światło i in.). O. chwytny był przystosowawczy, obecnie bezużyteczny.

prymitywne - sterowane przez prymitywne części mózgu - rdzeń przedłużony i śródmózgowie (o. Moro, o. Babińskiego). Zanikają ok. 6 m-ca

Początkowe zdolności percepcyjne noworodka:

• skupienie obojga oczu na punkcie (optymalny punkt ogniskowy - 20-25 cm); po kilku tygodniach wodzenie wzrokiem za poruszającym się obiektem; prawie od razu odróżnia twarz matki od innych

• słyszenie dźwięków w zakresie wysokości i głośności typowych dla ludzi; z grubsza lokalizacja obiektów na podst. głosu; rozróżnianie pewnych głosów (szczególnie

• matczynego)

• rozróżnianie 4 podst. smaków (słodki, kwaśny, gorzki, słony), znanych zapachów ciała (szczególnie z. matki w odróżnieniu od innych kobiet

Początkowe zdolności ruchowe:

• początkowo jest koszmarna lipa : )

• w pierwszym m-cu: unoszenie podbródka ponad podłoże

• po dwóch m-cach: zgarnianie rękoma przedmiotów w zasięgu

Stany świadomości (snu i czuwania) noworodka:

• głęboki sen (oczy - zamknięte, oddech - regularny, sporadyczne drgnienia ciała)

• sen aktywny (oc. - -||-, od. - nieregularny, nieznaczne drgania)

• ciche wybudzenie (oc. - otwarte, od. - reg., brak znacznych ruchów ciała)

• czynne wybudzenie (oc. - -||-, od. - niereg., znaczne ruchy)

• płacz/hałasowanie (oc. zamknięte całkowicie/częściowo, energiczne ruchy, płacz)

powyższe fazy powtarzają się w cyklach po 1,5 - 2 godz. - (sen, płacz, jedzenie, cisza, sen; loop : P)

Sen

• zajmuje noworodkom 90% czasu (za dnia i w nocy)

• 6-8 tydzień - pierwsze oznaki przyswajania trybu dzień-noc (łączenie 2-3 cykli z pominięciem fazy czynnego wybudzenia)

• do ok. 6 m-ca - zwiększenie regularności snu

Płacz

• 2-11% czasu

• nasilenie w pierwszych tygodniach

• szczyt w połowie 2 m-ca

• potem spadek intensywności

• początkowo najintensywniejszy wieczorami, potem tuż przed porą karmienia

• podstawowa funkcja: sygnalizowanie potrzeb - różne rodzaje płaczu:

• - podstawowy (głód): rytmiczny - płacz | cisza | oddech; loop

• - p. ze złości: donośniejszy, bardziej intensywny,

• - p. z bólu: NIE poprzedzony jękiem i kwileniem, zwykle nagły

• od 2 tyg. do 3-4 m-ca u 15-20% dzieci występują kolki - dzienne, trzygodzinne napady płaczu późnym popołudniem; ustępują samoczynnie; nieznane przyczyny

• natychmiastowa reakcja na płacz jest wskazana przy płaczu z głodu, niewygody, lub od zmoczonej pieluchy

Jedzenie

• początkowo nawet 10x/dzień

• ok. 1 m-ca 5.5x/dzień

• w przypadku braku przeciwwskazań zdrowotnych zalecane jest przynajmniej jedno karmienie piersią (nie butelką) dziennie; pozostałe karmienia - obojętnie jak

• do 4-6 m-ca dziecku wystarczy karmienie pokarmem płynnym, potem w ciągu 1go roku można stopniowo zmieniać proporcje na korzyść pokarmu stałego

Zmiany fizyczne

Podstawowe wzorce zmian (Gessel):

• cefalokaudalny (dziecko rozwija się od głowy w dół)

• proksymodystalny (od tułowia na zewnątrz)

Układ nerwowy

• w chwili narodzin rozwinięte są środomózgowie i rdzeń przedłużony (uwaga, habituacja, spanie, czuwanie, wydalanie, ruchy głowy i szyi), najsłabiej rozwinięta jest kora mózgowa (postrzeganie, ruch ciała, abstrakcyjne myślenie, mowa)

• szczyt ilości dendrytów i synaps ok. 12-20 m-c, od ok. 18-24 m-ca następuje „przycięcie” zbędnych struktur mózgowych

• mielinizacja (zgodnie z ww. wzorcami zmian)

Kości i mięśnie

• do okresu dojrzewania trwa wykształcanie kompletu kości dłoni, nadgarstka, stawu skokowego i stopy, i postępuje kostnienie (twardnienie kości); mięśnie stają się dłuższe, grubsze, jędrniejsze

• 12-18 m-c - zarost ciemiączek

• w 1ym roku wzrost zwiększa się o 25-30cm, waga potraja się

• dziewczyny w wieku 2 lat, chłopcy w wieku 2,5 mają połowę wzrostu jaki osiągną jako dorośli

Rozwój zdolności ruchowych

• grupy zdolności ruchowych (Malina):

• - lokomocyjne (chodzenie, bieganie, skakanie)

• - nielokomocyjne (pchanie, ciągnięcie, zginanie)

• - manipulacyjne (chwytanie, rzucanie, łapanie, kopanie)

[tabela 4.3 ze str. 118]

Wiek (m-ce)	lokomocyjne	nielokomocyjne	manipulacyjne
1	Odruch automatycznego przebierania nogami.	Nieznacznie unosi główkę; śledzi oczyma poruszające się wolno przedmioty.	Trzyma włożone w dłoń przedmioty.
2-3			Leżąc na brzuszku potrafi podnieść głowę pod kątem 90 stopni.	Zaczyna zgarniać znajdujące się w zasięgu wzroku przedmioty.
4-6	Przekręca się; podtrzymywane potrafi siedzieć, porusza się za pomocą rąk i nóg („czołga się”).			Sięga i chwyta przedmioty.
7-9	Siedzi bez pomocy; raczkuje.			Przenosi przedmioty z jednej ręki do drugiej.
10-12	Potrafi podciągnąć się i stanąć; chodzi, przytrzymując się mebli; później chodzi bez pomocy.	Przykuca i schyla się.	Pewne oznaki wyboru chwytu; trzyma w garści łyżkę, ale nie zawsze trafia jeszcze jedzeniem do buzi.
13-18	Chodzi tyłem i krokiem dostawnym; biega (14-20 miesięcy).	Toczy piłkę w kierunku dorosłego.	Składa dwa klocki; wkłada przedmioty do małych pojemników i wysypuje je.

Wpływ na wymienione zmiany rozwojowe:

• dojrzewanie

• dziedziczenie

• wpływy środowiskowe (dieta; praktyka - czyli regularne ćwiczenie nabytych umiejętności)

• płeć NIE odgrywa znaczącej roli

Zdrowie

• choroby pierwszych dwóch lat - styczność z innymi dziećmi skutkuje najczęściej falą chorób

• śmiertelność (najczęściej w 1 roku życia, w związku z wadami wrodzonymi/niską masą urodzeniową; zespół nagłej śmierci niemowląt (SIDS) - związek z pozycją snu: na brzuchu=większe zagrożenie)

• wcześniactwo/niska masa urodzeniowa (opóźnienia rozwojowe rzędu 10-15 tygodni, nadganiane w ciągu 2-3 lat)

Duża motoryka - lokomocja

• Obroty w pozycji leżącej:

• 3 miesiąc: z pleców na bok

• 5 miesiąc: z brzucha na plecy

• 6 miesiąc: z pleców na brzuch

• 8 miesiąc: samodzielne siadanie i pełzanie

• 10 - 11 miesiąc: raczkowanie

• 12 - 13 miesiąc: chodzenie

Mała motoryka - chwyt i manipulacja

Koordynacja wzrokowo-ruchowa: chwytanie i sięgania przebiega pod kontrolą wzroku od okresu chwytu dowolnego czyli 4 miesiąca

1 r.ż. - manipulacja niespecyficzna; w odniesieniu do każdego przedmiotu stosowany ten sam repertuar schematów czynnościowych

pod koniec 1 r.ż. - działania specyficzne

Średnie dzieciństwo - wiek przedszkolny: 4 - 6 r.ż.

Wszystkie zęby mleczne, samodzielność w zakresie samoobsługi

Wydłużenie ciała pod wpływem szybszego rośnięcia kończyn

Nieznaczne powiększenie mózgowej części czaszki, rozrost części twarzowej

Na zmiany w rozwoju fizycznym mają wpływ: płeć, warunki środowiskowe, rasa

Dziewczynki rozwijają się szybciej niż chłopcy

4 rodzaje zmian w układzie nerwowym:

1. mielinizacja włókien nerwowych, szczególnie w płatach czołowych

2. wzrost liczby synaps i produkcji neuroprzekaźników

3. faza czuwania: do 5 r.ż - fale theta, między 5 a 7 r.ż. - wyrównanie z falami alfa

4. wzrost synchronizacji aktywności w różnych polach mózgu oraz koordynacji między płatami a innymi jego częściami -> zdolność do kierowania uwagą, tworzenia planów, refleksji nad własnym zachowaniem, rozwiązywanie problemów matematyczno-logicznych

Motoryka:

• nowe umiejętności: proste ruchy łączone w kombinacje ruchowe - bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłką

• „głód ruchu”

• niemożność długiego skupienia się na jednej czynności - częsta zmiana aktywności

• zwracanie uwagi na efekt własnych działań, radość z osiągnięć ruchowych

• rozwój harmonii, płynności i rytmiczności ruchów, rozwój siły

• mała motoryka: samoobsługa, pisanie, rysowanie

Wiek dorastania - wczesna adolescencja

Podwzgórze -> szyszynka -> uwolnienie gonadotropin -> pobudzenie gonad do produkcji estrogenu/ testosteronu; wzrost tych hormonów 6-krotnie u dziewcząt i 20-krotnie u chłopców

Skok pokwitaniowy:

• chłopcy: między 12 a 15 r.ż. - przyrost wzrostu o 20cm, wagi ciała o 20kg

• dziewczynki: ok. 2 lat wcześniej niż chłopcy, trwa krócej, jest mniej nasilony

Dojrzałość płciowa:

• dziewczynki: zapowiada ją menstruacja

• po pierwszej miesiączce może nastąpić okres bezpłodności

• akceleracja wzrostu - w ostatnich 30 latach nieobserwowalna

• związek z czasem pierwszej miesiączki a warunkami ekonomicznymi

• dziedziczenie

• związek z konfliktami rodzinnymi i nieobecnością ojca w rodzinie

• zmienność nastroju w PMS występuje tylko w krajach zachodnich

• chłopcy: pierwszy sygnał - obecność spermy w moczu, zmazy nocne

• obniżenie głosu o ok. oktawę

• krótkotrwały okres niezręczności ruchowej -> przesunięcie środka ciężkości ciała ku górze, ogólna pobudliwość

Wcześnie vs. Późno:

• dziewczynki - wcześnie:

• większa liczba osobistych problemów, np. zakłopotanie wzrostem, sylwetką czy menstruacją

• częstsze występowanie objawów psychosomatycznych

• częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami

• więcej konfliktów z rodzicami

• późno - wysoka samoocena, pozytywne wyobrażenie własnego ciała

• chłopcy - wcześnie:

• pewność siebie, swoboda, aktywność

• oceniani jako bardziej atrakcyjni

Procesy neurohormonalne:

• zwiększone pobudzenie emocjonalne

• labilność (chwiejność) emocji

• nasilenie lękliwości, szczególnie lęków społecznych

• ambiwalencja uczuć - równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych

1

---