1.Naturalizm i antynaturalizm w naukach:
Refleksje naukowe nad prawem zaczęły się w oświeceniu. Pojawił się wtedy ruch myślowy zwany scjentyzmem, który głosił, że prawdziwe jest to co jest naukowo stwierdzalne (zastąpił ideologię opartą wyłącznie na Bogu). Scjentyzm związał się z naturalizmem, który zakłada, że naukowe może być tylko to co jest stwierdzalne metodami empirycznego przyrodoznawstwa - stwierdzone doświadczalnie. Zaprzeczeniem naturalizmu prawniczego jest antynaturalizm, który zakładał istnienie drugiej sfery, sfery powinności, którą można zbadać, lecz metodami innymi niż przyrodoznawstwo. Wiąże się z kognitywizmem (pogląd zakładający, że normy, oceny i wartości mogą być opisywane w kategoriach prawdy lub fałszu; wartości, normy są poznawalne).
2.Podstawowe cechy imperatywizmu i realizmu prawnego:
Imperatywizm zakłada, że oprócz sfery bytu („sein”), którą można zbadać, jest sfera powinności („sollen”), w której są: moralność, etyka, prawo. Prawo można zbadać, lecz metodami innymi niż przyrodoznawstwo. Wiąże się z antynaturalizmem (pogląd zakładający, że można uprawiać naukę przy pomocy metod innych niż empiryczne) i kognitywizmem (pogląd zakładający, że normy, oceny i wartości mogą być opisywane w kategoriach prawdy lub fałszu; wartości, normy są poznawalne).
Realizm zakłada, że prawo jest tym co realnie istnieje, co jest uważane przez ludzi za prawo, kiedy można je stwierdzić metodami empirycznymi. Wiąże się z naturalizmem (pogląd zakładający, że naukę można uprawiać wyłącznie przy pomocy metod empirycznych) i nonkognitywizmem (pogląd zakładający, że normy, wartości nie mogą być podstawą do formułowania zdań logicznych).
Realizm dzielimy na: funkcjonalizm (zakłada, że nie da się stworzyć jednej definicji prawa, jest czymś innym dla każdego z podmiotów. Prawo jest funkcją wielu czynników i poznawanie go jest możliwe za pośrednictwem tych funkcji), socjologizm (opisuje prawo językiem socjologii. Prawo jest faktem społecznym.) i psychologizm (opisuje prawo przy użyciu kategorii psychologicznych. Prawo to emocja).
3.Pozytywizm prawniczy:
szeroki i niezwykle zróżnicowany wewnętrznie nurt we współczesnym prawoznawstwie. Może on funkcjonować w każdym systemie.
zakłada, że prawo to wybór skonwencjonalizowanej działalności człowieka (ujętej w pewne ramy).
Zakłada, że da się oddzielić prawo od moralności, brak koniecznych związków ontologicznych i walidacyjnych pomiędzy prawem, a moralnością
prawo jest rozkazem, systemem rozkazów (niezbędna jest władza aby wydawać polecenia)
prawo ma charakter językowy (rozkaz jest wypowiedzią)
właściwą metodą poznawania prawa jest analiza językowa
prawo jest systemem apriorycznym (istniejącym przed wydaniem wyroku)
stosowanie prawa ma postać sylogizmu subsumcyjnego (nic nie dodawać, nic nie ujmować)
4.Podstawowe cechy jusnaturalizmu:
teorie prawa natury
zakłada, że prawo to część większej całości (rozumu lub natury człowieka)
prawo należy do sfery powinności, składa się z norm
w koncepcjach teologicznych: prawo jest poznawane przez genezę (znajomość natury) lub przez egzegezę (wykładnię, interpretację) świętych pism
w koncepcjach racjonalistycznych: prawo jest poznawane przez analizę rozumową
zakłada związki między prawem, a moralnością: ontologiczne (odpowiada na pytanie czym coś jest, nie da się oddzielić prawa od moralności), walidacyjne (prawo obowiązuje wtedy, gdy jest zgodne z moralnością, nawet jeśli do się go oddzielić od moralności)
lex iniusta non est lex (prawo niesłuszne nie jest prawem) - Św. Tomasz z Akwinu
5. Trójelementowa koncepcja normy prawnej:
norma prawna to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania.
wg. trójelementowej koncepcji normy prawnej składa się ona z 3 elementów: hipotezy, sankcji i dyspozycji
hipoteza - odpowiada na pytanie: „kto i w jakich okolicznościach”
dyspozycja - określa rodzaj zachowania nakazanego, zakazanego lub dozwolonego
sankcja - odpowiada na pytanie: „jaka będzie konsekwencja naruszenia dyspozycji w warunkach określonych przez hipotezę”
rodzaje sankcji (kary, egzekucji, nieważności lub względnie niedookreślone, względnie dookreślone, bezwzględnie dookreślone)
normy trójelementowe są zazwyczaj stosowane w prawie karnym
6. Koncepcja norm sprzężonych:
wg niej system tworzą pary norm, w których każda składa się z 2 norm o identycznej strukturze
norma sankcjonowana - skierowana jest do adresata, którego norma wskazuje
norma sankcjonująca - skierowana do organu stosującego prawo
zakres zastosowania, który odpowiada pojęciu hipotezy; zakres normowania odpowiada pojęciu dyspozycji
zakres zastosowania normy sankcjonowanej stanowi naruszenie zakresu normowania normy sankcjonowanej
koncepcja jest uniwersalistyczna
wymaga oddzielenia normy (treść nie zawsze się mieści w jednym przepisie) od przepisu (zdanie w sensie gramatycznym, które zawiera normę prawną
7.Funkcje wypowiedzi językowych:
opisowa - wypowiedzi służą do opisania rzeczywistości
ekspresywna - służą do prezentacji własnych poglądów
zdobywania wiedzy - służą do zdobywania informacji
performatywna - polega na zmianie rzeczywistości, statusu osób lub rzeczy przez wypowiedzi
fatyczna - służą podtrzymaniu więzi
sugestywna - służą by sprawić, aby ktoś zachował się w określony sposób:
operatywy - nie skierowane do określonego adresata,
dyrektywy - skierowane do określonego adresata: stanowcze (wypowiedź, która wprost nakazuje lub zakazuje określonego zachowania nie pozostawiając swobody adresatowi), celowe (wypowiedzi, które skonstruowane są na bazie implikacji - „jeżeli…” - odwołują się do jakiegoś celu i sugerują określone zachowania), niestanowcze (nie sugerują w sposób stanowczy i nie znoszący sprzeciwu określonego zachowania)
8.Normy indywidualne, generalne, abstrakcyjne i konkretne:
Podział norm ze względu na wysłowienie adresata:
generalne - adresat określony jest przy pomocy atrybutów stanowiących nazwy ogólne
indywidualne - adresat nazwany jest przy pomocy nazw swoistych (nazwisko, nazwa, pesel)
Podział norm na abstrakcyjne i konkretne:
abstrakcyjne - normy, które spełniają się lub mogą się spełnić nieprzewidywalną ilość razy
konkretne - normy, które są wypełnione tylko raz lub też przewidywalną ilość razy
W wyrokach i decyzjach normy mają charakter indywidualny i konkretny.
W aktach normatywnych normy mają charakter generalny i abstrakcyjny.
9.Normy reguły, a normy zasady:
Reguły - normy, które pełnią podwójną rolę klasyfikującą:
pozwalają podzielić rzeczywistość na regulowaną i nieregulowaną przez normę
dają się stosować klasyfikacyjnie (zero-jedynkowo, czyli wszystko albo nic)
Zasady - nie spełniają którejś z klasyfikacji (albo nie dzielą rzeczywistości, ale nie da się stopniować zastosowania zasady) - pełnią funkcję optymalizacyjną w stosowaniu reguł.
10.Rodzaje przepisów prawnych:
Podział na rolę przepisów w rekonstrukcji normy:
zrębowe - zawierają fundament normy prawnej; od nich zaczynamy rekonstrukcję normy
modyfikujące - modyfikują zakres zastosowania lub zakres normowania wypowiedzi wyrażonej w przepisie zrębowym
odsyłające - odsyłają do innych wypowiedzi (wewnątrzsystemowo - do innych przepisów; pozasystemowo - poza system prawny)
blankietowe - odsyłają do elementów
Podział przepisów ze względu na ich przedmiot:
ogólne - dotyczą całości określonej regulacji
szczegółowe - dotyczą tylko niektórych elementów regulacji
Przepisy:
materialne - określają zakres zastosowania aktu, w którym są zawarte, a także zawierają wyjaśnienia zwrotów, którymi prawodawca chce nadać znaczenie specjalne (definicje legalne)
ustrojowe - określają kształt prawny oraz kompetencje różnych organów
formalne - określają formę i zasady dokonywania określonych czynności
karne - są tylko szczegółowe, określają czyny zabronione i konsekwencje ich popełnienia
Przepisy:
przejściowe - rozstrzygają tzw. kwestię intertemporalną, czyli jakie prawo zastosować do spraw, które się już toczą oraz czy akty wydane na podstawie aktów dotychczasowych są ważne
dostosowujące - mówią o tym jak stan faktyczny dostosować do wymogów nowego prawa
końcowe - derogacyjne(uchylają akty), o wejściu w życie, o wygaśnięciu mocy obowiązującej
11.System typ prawa, a system kontynentalny
System - zbiór elementów, między którymi zachodzą relacje stałe i możliwe do ustalenia i opisania
Koncepcja pozytywistyczna - prawo stanowi system niesprzeczny i zupełny
Koncepcja Hansa Kelsena - system tworzą nie przepisy prawa, a normy prawne, system prawa ma strukturę piramidalną
Systemy typy - pewne wyobrażone wzorce logicznego systemu, które nigdzie w praktyce nie występują, ale umożliwiają typologię systemów konkretnych (istniejących w danym miejscu i czasie)
Typologia - typ podziału, w którym dzieli się elementy wg podziału do wzorca
12.Kontynentalny system typ prawa (civil law):
tworzenie prawa można oddzielić od stosowania prawa, ponieważ stosowanie prawa to wyciąganie norm indywidualnych i konkretnych z norm generalnych i abstrakcyjnych
podstawowym pojęciem prawa jest ustawa
precedens de iure (wiążące z mocy prawa)
precedensy konstytutywne - zmienia lub wykracza poza obowiązujące normy
system jest operacyjnie zamknięty oraz statyczny
13.System typ common law (anglosaski):
nie da się oddzielić tworzenia od stosowania prawa, ponieważ tam normy generalne i abstrakcyjne powstają z norm indywidualnych i konkretnych
paradygmatem jest precedens - rozstrzygnięcie organu powołanego zasadniczo do stosowania prawa, które wywiera wpływ na inne rozstrzygnięcia
precedens de facto (sąd nie jest związany precedensem chociaż będzie go stosował)
precedens deklaratoryjny - mieści się w granicach wystawionych przez regułę
system jest operacyjnie otwarty oraz dynamiczny
14.Rodzaje kolizji w systemie prawa
Kolizja norm - sytuacja , w której dwóch norm należących do systemu nie można jednocześnie zastosować, albo można je wprawdzie jednocześnie zastosować, ale jest to nieracjonalne. Rodzaje kolizji:
sprzeczność norm - występuje, gdy dwóch norm nie można jednocześnie wypełnić, ale również naruszyć (najczęściej, gdy jedna coś nakazuje, a druga zakazuje)
przeciwieństwo norm - występuje, gdy dwóch norm nie można jednocześnie zastosować, ale można je jednocześnie obie naruszyć
niezgodność prakseologiczna (prakseologia - refleksja o skutecznym działaniu) - można w prawdzie jednocześnie dwie normy stosować, ale jest to niecelowe, ponieważ jedna norma niweczy skutki drugiej
15.Reguły kolizyjne
Reguły kolizyjne - rozumowania wynikające bądź z konstrukcji systemu prawa, bądź z nawyków interpretacyjnych (kultury prawnej), które pozwalają w sposób uzasadniony preferować jedną z dwóch norm będących w kolizji i przez niestosowanie drugiej normy znosić kolizję.
Reguły pierwszego stopnia (służą do usuwania kolizji między samymi normami):
hierarchiczna reguła kolizyjna - lex superior derogat lex inferiori - prawo wyższego rzędu wyłącza zastosowanie prawa niższego rzędu
temporalna reguła kolizyjna - lex posterior derogat lex priori - prawo późniejsze wyłącza z zastosowania prawo wcześniejsze
zakresowa reguła kolizyjna - lex spiecialis derogat lex generalis - prawo szczególne wyłącza z zastosowania prawo ogólne
Reguły drugiego stopnia (służą do usuwania kolizji pomiędzy regułami kolizyjnymi pierwszego stopnia):
należy stosować kryterium hierarchiczne przed temporalnym i zakresowym - ma charakter bezwzględny
należy stosować kryterium zakresowe przed temporalnym - ma charakter względny (istnieją sytuacje, gdy się jej nie stosuje)
16.Rodzaje luk w prawie
Koncepcja luki aksjologicznej - w jej myśl luka ma miejsce wtedy, gdy z porównania istniejącego systemu prawa z systemem idealnym wynika, że system funkcjonujący nie zawiera pewnych niezbędnych regulacji. Nie została uznana przez pozytywizm - traktowana jako luka subiektywna, lecz uznana przez iusnaturalizm
Koncepcja luki tetycznej - w jej myśl z luką mamy do czynienia wtedy, gdy z obiektywnych kryteriów analitycznych (treści norm prawnych) wynika, że ustawodawca na pewno jakiegoś elementu w rzeczywistości nie chciał pozostawić poza sferą regulacji, ale z jakichś przyczyn to zrobił:
luka techniczna - ma miejsce wtedy, kiedy przepis blankietowy odsyła do pozornego elementu systemu, a element ten okazuje się nie istnieć
luka swoista - istnieje wtedy, kiedy brak jest niezbędnych przepisów wykonawczych, które uniemożliwiają rekonstrukcję normy
Możliwości zapełniania luk:
interwencja prawodawcy
wnioskowania prawnicze - reguły rozumowań, które na podstawie norm wyrażonych w przepisach prawa pozwalają uznawać za obowiązujące normy niewyrażone w przepisach prawnych
17.Logiczne wynikanie norm
opierają się na kryteriach logiki formalnej
są z założenia najbardziej pewne
opierają się na następującym schemacie: „jeżeli norma N wyrażona w przepisie ma zakres zastosowania i zakres normowania to przyjmujemy za obowiązujące wszystkie normy, które w całości mieszczą się w zakresie zastosowania i normowania normy N, choćby nie były wyrażone w przepisie
18.Wnioskowania instrumentalne
opierają się na zasadach racjonalności instrumentalnej, a ściślej na relacji cel-środek
reguła instrumentalnego nakazu - jeżeli nakazane jest osiągnięcie celu C to tym samym nakazane jest podejmowanie takich działań (choćby nie były określone w przepisach), które w sposób adekwatny prowadzą do osiągnięcia celu C
reguła instrumentalnego zakazu - jeżeli nakazane jest osiągnięcie celu C to zakazane jest wszelkie działanie, które uniemożliwia, bądź rażąco utrudnia realizację celu C
19.Wnioskowania a contr ario
należą do wnioskowań aksjologicznych
są to wnioskowania przez przeciwieństwo
stosowane w prawie karnym: „jeżeli zakazane jest Z, to dozwolone jest nie-Z”
stosowana najczęściej w prawie podatkowym: „jeżeli nakazane jest N to nienakazane jest nie-N”
20.Wnioskowania a simili
należą do wnioskowań aksjologicznych
są to wnioskowania przez podobieństwo
analogi legis (z ustawy) - opiera się na konsekwencji ocen prawodawcy, czyli na założeniu, że podobne przypadki chce traktować podobnie, a różne różnie: „jeżeli norma N wyrażona w przepisie wiąże konsekwencje kar ze stanem rzeczy S to można zastosować konsekwencje kar także do stanów rzeczy nie-S jeżeli są do S istotnie podobne”
analogia iuris (z ustawy) - „jeżeli normy N1, N2, N3… chronią wartość W to możemy wnioskować o obowiązywaniu normy NN niewyrażonej w przepisie, która też chroni wartość W (najbardziej stosowane)
21.Wnioskowania a fortiori
należą do wnioskowań aksjologicznych
są to wnioskowania do przodu
a maiori ad minus - stosuje się przy nakazach i dozwoleniach: „jeżeli nakazane lub dozwolone jest coś większego to tym samym też coś mniejszego”
a minori ad maius - stosowane przy zakazach: „jeżeli zakazana jest mniejsza ingerencja w dane dobro to tym samym zakazana jest większa ingerencja”
22.Pojęcie wykładni prawa
Rozumienie tekstu prawnego pojmowane jako ciąg czynności interpretatora (wykładnia w znaczeniu pragmatycznym), bądź jako ustalone znaczenie tekstu (wykładnia w znaczeniu pragmatycznym).
Filozofia wykładni - zespół założeń przyjmowanych świadomie, bądź też nieświadomie przez podmioty dokonujące wykładni, bądź przez twórców koncepcji wykładni:
analityczny nominalizm - zakłada, że znaczenie jest funkcją tekstu, dzięki relacjom między słowami, a rzeczywistością tekst posiada znaczenie, które jest zasadniczo stałe i nie zmienia się w zależności od podmiotu, który dokonuje operacji rozumienia
hermeneutyka - zakłada, że rozumienie jest zewnętrzne względem tekstu, rozumienie jest funkcją podmiotu rozumiejącego; rozumienie będzie się zmieniać w zależności od tego kto i w jakich okolicznościach dokonuje procesu rozumienia; rozumienie będzie zależeć od kontekstu i wiedzy interpretatora; proces rozumienia nie ma początku ani końca
Ideologia - spójny zespół twierdzeń oparty na świadomej preferencji pewnej wartości od innej:
ideologia wykładni statycznej - zakłada, że najważniejszą wartością jest pewność prawa i przewidywalność orzeczeń, stąd znaczenie powinno być ahistoryczne i niezmienne w zależności od okoliczności
ideologia wykładni dynamicznej - zakłada, że najważniejszą wartością jest dynamika i możliwość dostosowywania się prawa do zmian społecznych, stąd znaczenie może się zmieniać bez zmiany tekstu prawnego po to, by prawo nadążało za rzeczywistością
23.Wykładnia językowa i jej dyrektywy
Polega na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego poprzez odwołanie się interpretatora do przesłanek, które tworzą kontekst językowy występowania określonych terminów, zwrotów, wyrażeń w języku prawnym. Dyrektywy:
domniemanie języka prawnego - interpretator przyjmuje, że znaczenia terminów użytych przez ustawodawcę mogą mieć charakter częściowo sztuczny, gdyż ustawodawca użył definicji legalnych
domniemanie języka specjalnego - jeżeli tekst prawny należy do jakiejś specjalistycznej dziedziny wiedzy, która posługuje się własnymi znaczeniami terminów, interpretator powinien akceptować te znaczenia specjalne
domniemanie języka potocznego - terminom użytym w tekście prawnym powinno się nadawać znaczenie potoczne, a jeżeli ich jest wiele to znaczenie najbardziej oczywiste
zakaz wykładni homonimicznej - tym samym zwrotom nie można przyznawać różnych znaczeń
zakaz wykładni synonimicznej - różnym zwrotom nie można przyznawać tego samego znaczenia
nie można przeprowadzać wykładni tak, aby pewne fragmenty tekstu prawnego okazały się zbędne
24.Wykładnia systemowa i jej dyrektywy
Polega na ustaleniu znaczenia w oparciu o tzw. kryteria systemowe, czyli ze względu na inne normy prawne tworzące system, do którego należy norma określona na podstawie interpretowane przepisu lub przepisów prawnych. Dyrektywy:
znaczenie przepisów zawartych w akcie niższego rzędu powinno być ustalone w zgodzie z prawem wyższego rzędu
znaczenie przepisów stosujących reguły powinno być ustalane w zgodzie z zasadami
argumentum a rubrica - znaczenie przepisu powinno być ustalone w oparciu o jego miejsce w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego lub zewnętrznej systematyki w prawie
ma postać zakazu - nie można prowadzić wykładni w sposób zmierzający do luk
nie można prowadzić wykładni w sposób zmierzający do sprzeczności
25.Wykładnia funkcjonalna i jej dyrektywy
Ustalenie znaczenia przepisu w oparciu o kryteria funkcjonalne, czyli cele regulacji, faktycznie osiągane skutki, założenia itd. Dyrektywy:
przy ustalaniu znaczenia przepisu należy brać pod uwagę jego ratio legis (założenia co ustawodawca chciał osiągnąć) - rozumność aktu prawnego
spośród wszystkich możliwych znaczeń językowych należy wybrać to znaczenie, które w sposób najlepszy współgra z ratio legis
przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrać taką interpretację która będzie najkorzystniejsza
26.Klaryfikacyjna koncepcja wykładni
starsza
zasadniczo analityczna i statyczna
jej autorem był Jerzy Wróblewski
w jej myśl wykładnię należy odróżnić od izomorfii, czyli bezpośredniego rozumienia tekstu
izomorfia - sytuacja normalna i polega na tym, że bez aktywnego podziału intelektu interpretator nie jest w stanie określić co oznacza tekst prawny
wykładnia występuje w sytuacji braku izomorfii i jest w pewnym sensie sytuacją wyjątkową
brak izomorfii może być spowodowany wolą ustawodawcy, lub błędem czy właściwościami języka
wykładnia jest zawsze procesem aktywnym i świadomym
wykładnia polega na zastosowaniu kolejno trzech rodzajów dyrektyw: językowych i gdy ta nie daje rezultatu to systemowych i funkcjonalnych
27.Derywacyjna koncepcja wykładni
opracowana w latach 70 XXw. przez prof. Zygmunta Ziembińskiego i Macieja Zielińskiego
koncepcja bazuje na rozróżnieniu normy i przepisu
w jej myśl wykładnia polega na rekonstrukcji z tekstu prawnego normy, czyli jednoznacznej powinności zachowania
normy mogą zawierać się w wielu przepisach prawnych lub w jednym przepisie znajduje się wiele norm
koncepcja ta odrzuca rozróżnienie izomorfii od wykładni
wykładnia jest zawsze wtedy, gdy z tekstu uzyskujemy normę
izomorfia może być tylko pozorem i występować wtedy, gdy w jednym przepisie mieści się jedna, kompletna norma prawna
wykładnia rozpoczyna się od ustalenia przepisu zrębowego, który zawiera fundament normy i na modyfikacji wyrażenia normo kształtnego zawartego w tym przepisie w oparciu o przepisy modyfikujące, odsyłające itp.
przebieg procesu wykładni jest zależny od sprawy, którą musimy rozstrzygnąć, stąd nie jest on łatwy do schematyzacji, jak miało to miejsce w koncepcji klasyfikacyjnej
zdaniem jej twórców nie ma podstaw do preferowania wykładni językowej przed innymi wykładniami - dyrektywy systemowe i funkcjonalne nie są subsydiarne i mogą wyprzedzać dyrektywy językowe
28.Moc wiążąca wykładni
wykładnia autentyczna - wykonuje ją podmiot, który ustanowił dany przepis na podstawie wnioskowania z mniejszego na większe. Ma moc powszechnie obowiązującą. Przejawem wykładni autentycznej są definicje legalne
wykładnia legalna-delegowana - wykonywana przez organ upoważniony przez prawodawcę do dokonywania wykładni. Ma także moc powszechnie wiążącą, ale kompetencja do jej dokonywania może zostać ograniczona przedmiotowo lub podmiotowo. Gdy idzie o tą wykładnię to takie kompetencje w Polsce miała Rada Państwa (do 1989r.), a potem Trybunał Konstytucyjny (do 1997r.). Dziś żaden organ nie jest upoważniony do powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Gdy idzie o rozporządzenia i inne akty to w zakresie prawa podatkowego kompetencje do wykładni legalnej mają urzędy i izby skarbowe. Sporne jest natomiast czy formą wykładni legalnej są uchwały pełnego składu sądu najwyższego, które na mocy ustawy o Sądzie Najwyższym wiążą sądy nie tylko w konkretnej sprawie
wykładnia operatywna - wykonywana przez sądy i organy stosujące prawo. Ma moc wiążącą tylko w konkretnej sprawie. Jednakże wiąże także w toku instancji oraz poprzez orzeczenia prejudycjalne i powagę rzeczy osądzonych. Orzeczenie prejudycjalne występuje wtedy, gdy wyrok jednego sądu zależy od tzw. prejudykatu, czyli wcześniejszego orzeczenia innego sądu. Prejudykatem są związane wszystkie sądy orzekające w tej sprawie
wykładnia doktrynalna - wykonywana przez naukę prawa. Nie ma mocy wiążącej, ale w praktyce bardzo wpływa na orzeczenia sądowe
29.Legalna teoria dowodowa, a teoria swobodnej oceny dowodów
Legalna teoria dowodowa - prawo powinno określać rodzaje dopuszczalnych dowodów, sposoby ich przeprowadzania oraz hierarchię (wzajemną relację dowodów)
Teoria swobodnej oceny dowodów - podmiot stosujący prawo powinien być zupełnie swobodny w dopuszczaniu dowodów, określeniu sposobów ich przeprowadzania, interpretacji dowodów oraz w ustalaniu ich wzajemnych relacji.
Aktualnie dominuje teoria swobodnej oceny dowodów, jest ona wpisana do KPC, KPK, i KPA jako zasada swobodnej oceny dowodów, jednakże w każdym systemie prawnym funkcjonują tzw. relikty legalnej teorii dowodowej, czyli ograniczenia swobodnej oceny dowodów.
30.Pojęcie i rodzaje dowodów
Dowód - przedmiot, ślad lub wypowiedź, która służy do potwierdzenia bądź zaprzeczenia prawdziwości określonego twierdzenia
Dowody - przesądzają o prawdziwości lub fałszywości twierdzenia
Poszlaki - uprawdopodobniają jakieś twierdzenia
Hierarchia dowodów - niektóre dowody traktowane są lepiej z mocy prawa niż inne, np. ekspertyzy wyżej niż opinie; dowód z dokumentu publicznego przeważa nad dokumentem prywatnym; zeznania tzw. osób zaufania publicznego są traktowane z urzędu lepiej niż inne zeznania
Rodzaje dowodów:
osobowe - o prawdziwości lub fałszywości twierdzenia świadczy wypowiedź określonej osoby
rzeczowe - ślady lub przedmioty pomocne przy ustaleniu prawdziwości lub fałszywości twierdzenia dzięki swoim właściwościom, stanowi zachowania, miejscu położenia itp.
z dokumentów - wytwory człowieka (takie rzeczy, które są pomocne w procesie dowodowym przez treść)
31.Domniemania
Takie normy prawne, które bądź nakazują z góry przyjąć prawdziwość określonego twierdzenia (domniemania formalne), bądź w przypadku udowodnienia prawdziwości jednego twierdzenia nakazują uznać prawdziwość także drugiego twierdzenia (domniemania materialne). Podział domniemań:
wzruszalne - można obalić (usunąć) przy pomocy przeciwdowodu
niezbite - nie można obalić np. rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych
(podział wyłącznie domniemań materialnych)
prawne - związek między faktem udowodnionym, a faktem, który przyjmuj się za udowodniony ma charakter sztuczny np. ojcostwo
faktyczne - związek ma charakter faktyczny np. alibi
32.Fikcje prawne
Normy prawne, które nakazują uznać za prawdziwe twierdzenie, które jest fałszywe np. doręczenia
33.Ciężar dowodu
obowiązek udowodnienia prawdziwości określonego twierdzenia pod rygorem uznania jego fałszywości (ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi)
34.Zakazy dowodowe
Zakazy przeprowadzenia pewnych dowodów, bądź zakazy brania pod uwagę ustaleń związanych z określonymi dowodami:
bezwzględne - są powszechnie wiążące i nie można od nich zwolnić poprzez czynność konwencjonalną np. tajemnica spowiedzi, tajemnica adwokacka
względne - zależne od okoliczności, albo mogą być zniesione przez określoną czynność konwencjonalną np. tajemnica państwowa, tajemnica służbowa, handlowa
zakazy dowodowe - to normy zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów. W procesie karnym zakazy dowodowe zapobiegają powstawaniu kolizji pomiędzy interesem wymiaru sprawiedliwości , który wymaga ustalenia prawdy, a naruszeniem określonych dóbr i interesów. Zakazy stanowią więc swoisty kompromis, ponieważ wprawdzie ograniczają podstawę dowodową procesu ale jednocześnie chronią pewne istotne dobra. Zakazy dowodowe przewidziane są w normach wyłączających dowodzenie określonej tezy dowodowej w danym procesie oraz ograniczających wprowadzenie i przeprowadzenie dowodów, a także wynikają z reguł ustanawiających warunki przeprowadzenia dowodów w procesie. Rodzaj doboru chronionego decyduje o charakterze i zakresie zakazu dowodowego. Zakazy te chronią m. In. Godność człowieka, nienaruszalność jego ciała, interes państwowy, tajemnicę służbową lub zawodową, oraz określoną tajemnicę do zachowania której zobowiązany jest duchowny, co do okoliczności o których dowiedział się przy udzieleniu pomocy prawnej, a także stosunki rodzinne i bliskie stosunki osobiste. W doktrynie dokonuje się różnorodne klasyfikacje zakazów dowodowych stosując różne kryteria podziałów. Zakazy dowodowe w procesie karnym dotyczą 3 podstawowych grup ograniczeń:
- niedopuszczalność dowodzenia określonych tematów- wyłączenie możliwości korzystania z danego środka dowodowego
- niedopuszczalność sposobów przeprowadzenia dowodów
Zakazy dowodowe mogą dotyczyć bądź to udowodnieniu określonych faktów, bądź jedynie korzystania z określonych dowodów. Wg. Grzegorczyka i Tylmana wyróżniamy zakazy:
- zupełne - zakazy zabraniające przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność
- niezupełne - zabraniają jedynie przeprowadzenia dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego, albo uzyskaniu środka dowodowego w określony sposób, czyli zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod
Różnica pomiędzy w/w zakazem tkwi w tym iż przy zakazie niezupełnym możliwe jest udowodnienie danej okoliczności przez sięganie po inne źródło lub środek dowodowy , natomiast przy zakazie zupełnym żaden dowód nie jest dopuszczalny.
Zakazy niezupełne można podzielić na:
-zakazy bezwzględne ( bezwarunkowe ) - czyli takie, które nigdy nie mogą być uchylone
-zakazy względne ( warunkowe )- które przy zachowaniu określonych wymogów moga być usunięte.