JAKIE ZABURZENIA MOWY WYSTĘPUJĄ U OSÓB Z AUTYZMEM I JAKIE SĄ MOŻLIWE PODEJŚCIA TERAPEUTYCZNE DO OSÓB AUTYSTYCZNYCH ?
W 1943 r. Kanner wyodrębnił główne cechy zespołu zaburzenia. Są to:
Znaczny brak kontaktu emocjonalnego z innymi osobami; brak mowy lub specyficzny sposób mówienia niesłużący komunikowaniu się; fascynację pewnymi przedmiotami i widoczną sprawność w manipulowaniu nimi; stereotypowe, rutynowe zachowanie, obsesyjne pragnienie niezmienności otoczenia wynikające z wysokiego poziomu lęku; oznaki potencjalnie dobrego poziomu intelektualnego widoczne w wyrazie twarzy, dobrej pamięci, uzdolnieniach do wykonywania zadań zwłaszcza związanych z montowaniem, układaniem elementów.
Zaburzenia w rozwoju mowy widoczne są już na etapie gaworzenia- monotonia, stałość tonu w mowie- rytmiczność, skandowanie, brak płynności wypowiedzi. Dzieci te nie rozumieją tonu głosu i odpowiedniego reagowania na ten ton, mając trudności w zrozumieniu całości wypowiedzi,chociaż rozumieją poszczególne słowa.W mowie częste jest stereotypie -dziecko wybiera jakiś temat i nie umie go zmienić.Dzieci te rzadziej wykorzystują język do komunikowania własnych potrzeb,uczuć i myśli.
1. U dzieci autystycznych bardzo często występuje echolalia, która może być oznaką ustosunkowania się dziecka do usłyszanych treści.
W autyzmie echolalię możemy podzielić na :
-- echolalię bezpośrednią-powtarzanie treści zaraz po usłyszeniu
-- echolalię odroczoną-powtarzanie całości zasłyszanych treści reklam,melodii,
wypowiedzi po pewnym czasie
-- echolalię łagodną -w mowie dziecka dużo jest oddzielnych wyrazów związanych z jego zainteresowaniami lub przeżytymi sytuacjami, dziecko może prowadzić prosty dialog.
Echolalia w autyźmie jest wynikiem gromadzenia i przechowywania w mózgu informacji słuchowych z otoczenia.
Terapia echolalii polega na powstrzymywaniu wypowiedzi echolalicznych jako blokujących komunikację właściwą.Przerywamy wypowiedz echolaliczną mówiąc „nie” , nagradzamy ciszą uczymy odpowiedzi „nie wiem” na zadawane przez terapeutkę pytanie dotyczące rzeczy nieznanych.Szeptem pytamy „Co to jest”(pytamy o coś o czym dziecko na pewno nie wie) i głośno odpowiadamy „Nie wiem ” .Dziecko powtarza echolalicznie „Nie wiem ”- wówczas silnie wzmacniamy.Dążymy do tego by dziecko wyselekcjonowało odpowiedź ,,Nie wiem” jako odpowiedź na zadane pytanie. Przechodzimy do wyakcentowanego pytania, a następnie do pytań normalnym tonem i oczekujemy odpowiedzi ,, Nie wiem”
2. Osoby autystyczne często nie używają zaimka ,,ja” zamieniają go często na inne zaimki lub nazwy własne. Brak tego zaimka jest informacją o zaburzeniu w odbiorze świata oraz braku miejsca w otaczającej rzeczywistości. Brak lub występowanie zaimka ,, ja” w autyźmie może być elementem prognostycznym w ocenie rozwoju dziecka z tym zaburzeniem i w terapii z wiekiem dzieci mogą nauczyć się stosowania zaimków osobowych.
3. Część osób z autyzmem ma skłonność do stosowania indywidualnego kodu językowego nazywanego ,, Piotrusiowa mowa” ,, chińszczyzna” ,, mowa telegraficzna”. Pojawia się w wyniku echolalicznego ewaluowania mowy. Osoba autystyczna często nadaje swojej wypowiedzi charakterystyczne tempo, melodię i ton.
Dzieci z autyzmem mają znaczące trudności w abstrahowaniu i uogólnianiu, co upośledza mowę czynną i odbiór informacji słownych u tych dzieci. Objawy te odnoszą się do konkretnych pacjentów , mają zawsze przebieg indywidualnyi zależą od: wieku, płci, stanu rozwoju, rozległości zaburzenia i objawów. Nie zauważono u osób autystycznych zmian w budowie anatomicznej artykulatorów, oraz zmian fizjologicznych mogących utrudnić artykulację,
Występuje natomiast znacznie obniżona sprawność motoryczna mięśni warg, policzków i języka.W związku z tym najtrudniejsze w realizacji okazały się głoski przytarte. Osoby autystyczne samogłoski wymawiają zazwyczaj prawidłowo, spółgłoski tylnojęzykowe, następnie przedniojęzykowo - zębowe i dwuwargowe- głównie zwarte i zwarto- wybuchowe ( p, b, t ) oraz n - półotwar-te. Trudności sprawiają głoski zwarto-szczelinowe, wymagające precyzyjnych ruchów artykulacyjnych.
TERAPIA MOWY DZIECI Z AUTYZMEM.
W terapii mowy można wykorzystać komputer. Dziecko rozmawia z komputerem. Przy zupełnym braku zachowań werbalnych wychodzi się od nagradzania dowolnej wokalizacji do nagród za naśladownictwo echolaliczne poprzez powiązanie słów z bezpośrednimi desygnatami i stopniowym uzyskiwaniem prawidłowych reakcji.
W kształtowaniu umiejętności komunikacyjnych u osób autystycznych ważne jest by nauczyć dziecko naśladować proste reakcje motoryczne np.: naśladowa-
nie mimiki twarzy i gestów. Wydajemy polecenie aby się uśmiechnął, cmoknął wargami, pokręcił głową ,,na nie”. Ćwiczenia zaczynamy od podpowiedzi fizycznej np. otwieramy rękami usta dziecka przy poleceniu ,,otwórz buzię” i nagradzamy je. Umiejętność naśladownictwa jest podstawą dla całokształtu rozwoju psychoruchowego dziecka w tym rozwoju mowy.Ćwiczymy kolejno wykonywanie dwóch poleceń podawanych w różnej kolejności. W uczeniu okazywania czułości zwracamy uwagę na takie reakcje jak: przytulenie, głaskanie głowy i policzka opiekuna, co jest nagrodą dla terapeuty.
Nauka mowy przebiega w kilku fazach.
1. Wzmacnianie wokalizacji.
a) Siadamy w odległości pół metra od dziecka.
b) Wydajemy polecenie ,,mów” i staramy się pobudzić dziecko do wokalizacji.
Każdą reakcję głosową wzmacniamy pochwałą i jedzeniem. Powtarzamy co 5-10 sekund.
c) Przy braku wydawania dźwięków pobudzamy dziecko pieszczotami, łaskotaniem i natychmiast nagradzamy każdy wydany dźwięk.
Dziecko opanowało fazę pierwszą jeśli wokalizuje 10 lub więcej razy w ciągu minuty w czasie 2-3 minutowych przedziałów czasowych.
2. Poddanie wokalizacji kontroli czasowej.
Na tym etapie dziecko powinno w ciągu 2-3 sekund zareagować na polecenie
,, mów”. Zmniejszamy przerwę między uzyskaniem reakcji a poleceniem. Jeżeli
dziecko potrafi w 10 kolejnych próbach zareagować na polecenie w ciągu 3 sekund, skracamy czas do 2 a potem do 1 sekundy. Wokalizacje na polecenie
powinny być wyraźnie nagradzane. Wokalizacje spontaniczne wynagradzamy mniej szczodrze.
3. Naśladowanie dźwięków.
Początkowo dziecko powinno opanować artykulację 10 dźwięków np. a,b,f,d,k,o,e,u,t.
a) Siadamy w odległości pół metra.
b) Mówimy np. aa i początkowo nagradzamy mało podobne wokalizacje.
c) Stosujemy podpowiedź wizualną (pokazujemy układ warg) lub manualną (układamy usta dziecka w odpowiednim kształcie)
d) Pełną podpowiedź stosujemy do chwili gdy dziecko odpowiada podobnym
dźwiękiem w pięciu próbach.
e) Nagradzamy dźwięki najbardziej zbliżone do pierwowzoru. Jeżeli dziecko nie powtarza dokładnie ,, cofamy się” nagradzamy dźwięki mniej dokładne.
g) Jeżeli dziecko dobrze naśladuje dźwięki w 10 kolejnych próbach dodajemy kolejny dźwięk dojuż wyuczonego. Kolejny uczony dźwięk powinien być całkiem odmienny od wyuczonego.
Naukę powtarzamy według w/w schematu.
4. Słowa.
W podobny do w/w sposobu przechodzimy do naśladowania sylab i słów.
Wyraz dzielimy początkowo na sylaby. Terapeuta podpowiada drugą sylabę wyrazu. Dziecko wymawia drugą sylabę. Za udaną próbę nagradzamy dziecko. Wyrazy można też dzielić na głoski i nagradzać ich dobre powtórzenia. Dziecko
powtarza po nauczycielu aa, mm, terapeuta mówi mm cicho aa, a dziecko
głośno - ma. Następnie uczymy dziecko powtarzania dźwięków jedno i dwusylabowych na przemian np. ma - mama, mama - ma.
5. Naśladowanie głośności i wysokości tonu.
Terapeuta podaje dźwięki ciche i głośne i stopniowo nagradza reakcje coraz bardziej zbliżone do pożądanych wzorców podanych przez nauczyciela.
Nagradzamy za reakcje odmienne np. za samo powtórzenie dźwięków bez uwzględnienia głośności.Następnie przechodzimy do nagród zas reakcje o głośności i wysokości tonu podobnej do wzorca. Głośność możemy podpowiedzieć poprzez ciekawą zabawę lub gestykulację, jak dyrygent. W podobny sposób modyfikujemy tempo mowy.
Przy języku średnio zaawansowanym wyróżniamy.
1. Rozumienie nazw przedmiotów - mowa bierna. Uczymy znaczenia nazwy pewnego przedmiotu.
a) Usuwamy z zasięgu wzroku dziecka inne przedmioty, które nas nie interesują, zostawiamy tylko ten wybrany.
b) Stawiamy przedmiot w odległości 3 - 6 cm od dziecka i dajemy polecenie aby go dotknął lub stosujemy podpowiedź wizualną i sami dotykamy tego przedmiotu.
c) Jeżeli dziecko nie reaguje wymawiamy polecenie i prowadzimy rękę dzieckausuwając stopniowo swoją rękę.
d) Redukujemy podpowiedź wizualną - wysuwamy rękę w stronę przedmiotu, ale go nie dotykamy.
2. Drugie określenie.
Wprowadzamy w podobny sposób nazwę drugiego przedmiotu. Kształtem i funkcją powinien różnić się od pierwszego. Kolejne określenia wprowadzamy wtedy, gdy dziecko prawidłowo reaguje na polecenia słowne bez zastosowanoa podpowiedzi. Jeżeli dziecko prawidłowo reaguje na polecenia w kolejnych pięciu próbach, przechodzimy do kolejnego etapu.
3. Nauka prawidłowej reakcji na dwa rozpoznane przedmioty.
Kładziemy dwa wyuczone przedmioty na stole i polecamy dotknąć je w przypadkowej kolejności. Należy zmieniać ułożenie przedmiotów na stole, aby dziecko nie kojarzylo polecenia z pozycją. Stosujemy podpowiedźprzez przybliżenie - prosimy o dotykanie przedmiotu leżącego bliżej dziecka, przesuwamy ten przedmiot dalej.i obserwujemy reakcje ( gdy dziecko 5 razy wykona polecenie dotknięcia jednego przedmiotu, zaczynamy mówić aby dotknął drugiego przedmiotu, zmieniając ich położenie) oraz przez modelowanie - stawiamy przed sobą takie przedmioty jak przed dzieckiem
i sami wykonujemy dobrą reakcję, dotykając różnych przedmiotów. Mówimy ,, dotknij” i sami dotykamy.
4. Nauku uogólniania.
Gdy dziecko zna już sześć określeń uczymy je identyfikować oraz dopasowywać przedmioty poprzez rozróżnianie najpierw z bodźcami różniącymi się. Prosimy aby dziecko położyło wybrany przedmiot do takiego samego. Zaczynamy od dw3óch podobnych przedmiotów do coraz bardziej różniących się.
5. Nauka nazywania - ekspresja mowy.
Kładziemy przedmiot na stole, pytamy ,, Co to jest'' , gdy dziecko nie reaguje , podajemy głośno nazwę ze wskazaniem przedmiotu. Gdy dziecko reaguje poprawnie w pięciu próbach po pełnej podpowiedzi, podpowiadamy coraz ciszej aż do całkowitego wyeliminowania podpowiedzi.Możemy też podawać tylko pierwszą sylabę nazwy. W kolejnych fazach wprowadzamy kolejny przedmiot, prezentujemy dwa przedmioty wyuczone w przypadkowej kolejności. W ostatniej fazie przechodzimy do nauki generalizacji tak jak w poprzednim etapie.