Sprawozdanie z planu rozwoju zawodowego nauczyciela
Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego sporządzane przez nauczyciela koncentruje się na prezentacji, opisie i ocenie poziomu jego osiągnięć.
I. DLACZEGO PISAĆ SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU ROZWOJU?
Na drodze awansu zawodowego ważnym zadaniem nauczyciela jest właściwe zaprojektowanie i napisanie odpowiedniego sprawozdania z realizacji plan rozwoju zawodowego w okresie stażu. W myśl Rozporządzenia MEN (2000) regulującego ścieżkę awansu zawodowego nauczycieli, każdy z nas decydując się na awans pisze najpierw indywidualny plan rozwoju zawodowego, a po jego wykonaniu w czasie stażu, sporządza sprawozdanie z realizacji tego planu. Przygotowanie więc i zaprezentowanie sprawozdania z realizacji własnego planu rozwoju w okresie stażu jest obowiązkiem nauczyciela ubiegającego się o wyższy stopień awansu zawodowego. Przygotowując się do wykonania tego zadania warto przede wszystkim:
Przeanalizować ponownie cele, zadania i inne treści samego planu rozwoju zawodowego, sporządzonego na początku stażu;
Zanalizować i zaopiniować na własny użytek jakość i walory ww. planu;
Zaprojektować sobie krótki projekt (plan) pisania sprawozdania z realizacji planu;
Poddać się pogłębionej autorefleksji i zastanowić się nad zakresem faktycznie
wykonanych zadań w okresie stażu;
Odświeżyć sobie najważniejsze wiadomości o rozwoju i awansowaniu nauczycieli;
Poszerzyć wiadomości o mierzeniu jakości w edukacji i standardach edukacyjnych,
Zgłębić niezbędną wiedzę o zasadach i procedurach tworzenia sprawozdań.
Podczas projektowania treści i formy sprawozdania oraz autorefleksji dotyczącej tematu, warto także zapytać się siebie samego o:
Czym jest sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela?
Co jest istotą sprawozdania (raportu, meldunku itp.) i jakie ono powinno być?
Jak wykorzystać treści planu rozwoju zawodowego?
Jak opisać wykonanie zadań i wymagań kwalifikacyjnych lub egzaminacyjnych?
Jaką strukturę nadać sprawozdaniu z realizacji planu rozwoju?
Jakie są etapy tworzenia sprawozdania z realizacji planu rozwoju?
Co i dlaczego warto akcentować w sprawozdaniu z realizacji planu rozwoju?
W jakiej formie przedstawić sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego?
Rozmyślając o zaprojektowaniu i napisaniu sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego, warto dobrze uświadomić sobie: komu potrzebne jest to sprawozdanie oraz jak będzie ono ewaluowane (sprawdzane, oceniane, kwalifikowane)? Wydaje się, że wyjątkowo ważny w tym zakresie jest punkt widzenia członków komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej, która dokona oceny i kwalifikacji nauczyciela na wyższy stopień awansu na podstawie przedstawionych jej dokumentów. Komisjom tym pilnie potrzebne są w tym temacie, nie tylko ogólne zadania i wymagania ustalone w Rozporządzeniu (MEN 2000) dla poszczególnych stopni awansu zawodowego nauczycieli, ale przede wszystkim odpowiednie, tj.: szczegółowe, wystandaryzowane i racjonalnie przygotowane, standardy oceniania oraz kwalifikowania (egzaminowania) nauczycieli. Istotne jest także opracowanie odpowiednich kryteriów oceniania-kwalifikowania nauczycieli oraz wykaz konkretnych wymagań (standardów wymagań kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych) do odpowiedniego opiniowania treści ich sprawozdań z realizacji planu rozwoju zawodowego oraz innych prezentowanych do oceny dokumentów świadczących o ich rozwoju.
Nie bez znaczenia jest punkt widzenia samego nauczyciela na sprawy własnego rozwoju zawodowego oraz na problemy edukacyjnego projektowania rozwoju i zdawania sprawy z jego przebiegu oraz efektów, czyli tworzenia sprawozdania z realizacji planu rozwoju. Ogólnie, najważniejszy jest przyjęty w planie rozwoju zawodowego nauczyciela kierunek zmian, określona w nim wizja przyszłości i przyjęte cele edukacyjne oraz zadania rozwojowe, jak i przedstawiona w nim diagnoza dotychczasowego stanu rozwoju i dorobku autora - jako punktu wyjścia opisywanego rozwoju.
II. CZYM JEST SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU ROZWOJU?
Termin „sprawozdanie” ma w naszym języku kilka znaczeń: referat sprawozdawczy, relacja, raport, protokół, pisemna samoocena, doniesienie, meldunek, opis zdarzeń, przedstawienie przebiegu pracy. Zwykle jednak, sprawozdanie - to pisemne lub ustne zdanie sprawy z czegoś, np. z osiągnięcia ustalonych sobie celów lub z wykonania zadań jakiegoś planu. Sprawozdanie przedstawia jednak, nie tylko realizację jakichś zadań ale także obejmuje sprawdzenie ich, oszacowanie ich walorów i dokonanie oceny (samooceny) osiągniętych wyników, lub tutaj: zdanie sprawy z realizacji konkretnego planu rozwoju zawodowego nauczyciela zrealizowanego w czasie stażu, wraz z wynikami jego ewaluacji.
III. W CZYM TKWI ISTOTA SPRAWOZDANIA Z REALIZACJI PLANU ROZWOJU?
Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego sporządzane przez nauczyciela koncentruje się na prezentacji, opisie i ocenie, poziomu jego osiągnięć. Obejmuje ocenę poziomu realizacji ustalonych dla siebie celów edukacyjnych i zadań rozwojowych zaprojektowanych w planie rozwoju. Ukazuje dorobek zawodowy osiągnięty w okresie stażu. Może obejmować 3 główne składniki rzeczowe: zadania z planu rozwoju szkoły podjęte w planie rozwoju, zadania i wymagania kwalifikacyjne lub egzaminacyjne (w zależności od stopnia awansu) oraz indywidualne zadania rozwojowe nauczyciela podjęte i akcentowane w jego planie. Prezentuje, opisuje i opiniuje ono przecież, podjęte zadania rozwojowe przedstawione w planie rozwoju, tj. zadania wewnątrzszkolne, kwalifikacyjne lub egzaminacyjne oraz indywidualne. Tak, jak różne są źródła informacji i inspiracji do zaprojektowania, stworzenia nauczycielskiego planu rozwoju zawodowego (Sawiński 2000a, 2000b), tak również są 3 główne składniki treści jego sprawozdania.
Sprawozdanie można przedstawić różnorodnie, tak co do jego treści, jak i formy. Najważniejsze jest, żeby zawierało ono logiczną i w miarę precyzyjną prezentację, opis i ocenę osiągnięć, ukazujące postęp, czyli różnicę między punktem wyjścia i faktycznym stanem obecnym. Ponadto, istotne jest zopiniowanie stopnia realizacji:
wizji przyszłości i dotychczasowego dorobku jako punktu wyjścia w rozwoju,
założonych celów edukacyjnych ujawnionych w planie rozwoju nauczyciela,
zaplanowanych zmian jakościowych pracy nauczyciela,
zaprojektowanych szczegółowych zadań rozwojowych,
podejmowanych i zastosowanych procedur osiągania celów,
planowanego poziomu edukacyjnych osiągnięć uczniów,
oraz uogólnienie, podsumowanie i wnioski skierowane na poprawę sytuacji.
GŁÓWNE SKŁADNIKI SPRAWOZDANIA |
PREZENTACJA |
OCENA REALIZACJI WYMAGAŃ KWALIFIKACYJNYCH |
UJAWNIENIE INDYWIDUALIZMU NAUCZYCIELA |
|
|
|
Opis i ocena stopnia realizacji wybranych zadań wynikających z planu rozwoju szkoły (priorytety, misja, wizja szkoły lub plany pracy szkoły). |
Ocena realizacji zadań i wymagań wynikających z treści Rozporządzenia MEN z dnia 03.08.2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli |
Opinia o poziomie osiągnięcia celów rozwoju i realizacji indywidualnych zadań, wynikających z: potrzeb zainteresowań, wartości, zasobów i możliwości. |
Główne składniki rzeczowe sprawozdania z realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela.
IV. Z CZEGO MOŻE SKŁADAĆ SIĘ SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU ROZWOJU?
Jeśli pojęcie „sprawozdanie” ma kilka różnych znaczeń i jest niejednolicie rozumiane, to można swobodnie, za podstawową regułę jego rozumienia i tworzenia przyjąć zasadę różnorodności jego treści i formy. Takie podejście do prezentacji, opisu i oceny, wykonania zadań rozwojowych oraz dorobku zawodowego nauczyciela osiągniętego podczas stażu, jest więc najbardziej racjonalne i uzasadnione. Jednak sprawozdanie jako pisemne zdanie sprawy z czegoś, tutaj z czegoś konkretnego, ustalonego wcześniej - na początku stażu, tj. z wykonania zadań rozwojowych określonych w indywidualnym planie rozwoju zawodowego nauczyciela i realizowanych w wyznaczonym czasie - domaga się zachowania pewnych rygorów tworzenia i redagowania jego tekstu.
Treść sprawozdania z realizacji planu rozwoju nauczyciela jest (i powinna być!) w dużej mierze swoista i indywidualna. Zależna jest od szeregu czynników ale jednak najbardziej od zadań i wymagań formalnych przypisanych do odpowiedniego stopnia zawodowego awansu. Sprawozdanie może więc obejmować następujące zasadnicze elementy treściowe („spis treści”):
wprowadzenie: cele i znaczenie sprawozdania, problemy, skrót struktury, opracowania oraz wyjaśnienia nowych terminów;
prezentacja celów edukacyjnych i zadań rozwojowych (wg planu rozwoju);
opis zakresu i poziomu osiągnięcia ustalonych celów edukacyjnych;
prezentacja stopnia realizacji szczegółowych zadań rozwojowych;
ocena (samoocena) dorobku zawodowego w okresie stażu;
podsumowanie, uogólnienie i wnioski do dalszego rozwoju i pracy;
wykaz wykorzystanej literatury;
wykaz załączników (dokumenty „Teczki osiągnięć nauczyciela”).
V. JAKIE SĄ SPOSOBY OPISANIA EFEKTÓW ROZWOJU?
Sprawozdanie z czegoś można zdać lub złożyć komuś lub gdzieś oraz sporządzić w różnej formie. Można je ułożyć, w znaczeniu: zaprojektować jego treść i formę oraz przemyśleć tekst i strukturę. Można je napisać lub nagrać na taśmie magnetofonowej lub na kasecie wideo, a następnie samodzielnie je sprawdzić, oszacować i po-prawić usterki oraz ocenić. Jest wiele różnych sposobów opisania efektów naszego rozwoju. Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela może więc przybierać rozmaitą postać, w tym m.in. formę pisemnego:
raportu (pisemnego sprawozdania o charakterze służbowego doniesienia lub relacji z procesu samoewaluacji dotyczącej zadań rozwojowych),
meldunku, tj. pisemnego zameldowania komuś o czymś,
szczegółowego sprawozdania zdającego sprawę z ustalonych celów, i podjętych zadań oraz wykonanych działań,
przedstawienia przebiegu realizacji zadań rozwojowych w danym czasie,
referatu sprawozdawczego prezentującego cele, zadania i sposoby ich realizacji oraz opisującego faktycznie uzyskane osiągnięcia (edukacyjne wyniki),
dokładnego zrelacjonowania przebiegu podjętych działań wraz z opisem ich wyników - osiągnięć,
oraz formę pisemnej samooceny dokonanej samodzielnie lub zespołowo.
Interesującą i swoistą formą opisania efektów rozwoju zawodowego przez nauczycieli, jest napisanie raportu, czyli raportowanie. Raport to rodzaj wyczerpującej relacji złożonej komuś o czymś, czyli specyficzna forma pisemnego meldunku. Raport można komuś składać lub meldować. Można go w określonym celu zaprojektować i napisać lub po prostu złożyć.
RAPORT - ustne lub pisemne sprawozdanie, doniesienie o czymś, zwykle zwierzchnikowi, instytucji nadrzędnej itp. - (Szymczak 1985) |
Sprawozdanie z realizacji planu rozwoju nauczyciela zawiera informacje o stopniu i zakresie osiągnięcia ustalonych celów edukacyjnych oraz wykonania przyjętych w planie zadań. Można mówić o pełnym lub częściowym wykonaniu lub o braku osiągnięcia określonych celów i o braku realizacji jakichś zadań. Raport stanowi przygotowanie do dokonania oceny pracownika lub kwalifikacji, albo w przypadku nauczycieli kontraktowych - jest podstawą przeprowadzenia postępowania egzaminacyjnego (Pielachowski 2000) - albo też samo już zawiera dokonaną i przedstawioną samoocenę poziomu wykonania zadań.
Nauczyciele mianowani ubiegający się o awans na dyplomowanego powinni podjąć próbę wykonania raportu - sprawozdania z realizacji swego planu rozwoju zawodowego w formie pisemnej i rozwiniętej oraz ładnie ujętej samooceny.
Do podstawowych sposobów ewaluowania i opisania efektów realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela i jego edukacyjnych osiągnięć, można zaliczyć:
systematyczną samoobserwację i notowanie faktycznych efektów,
samodzielne sprawdzanie przebiegu pracy i poszczególnych jej czynności oraz jej efektów (samokontrola),
zbieranie i gromadzenie informacji oraz opinii o jakości i przebiegu rozwoju,
prowadzenie „Teczki osiągnięć nauczyciela”,
wypełnienie odpowiednich kwestionariuszy: np. „Karta samooceny nauczyciela” (na wejściu i wyjściu),
dokonanie pisemnej samooceny efektów rozwoju,
gromadzenie informacji i opinii o sobie ze strony środowiska,
dokonywanie analizy i oszacowania jakości wyników swojej pracy oraz rozwoju,
nagranie najważniejszych osiągnięć nauczyciela na kasecie wideo,
samodzielne opracowanie sprawozdania (raportu) z realizacji planu rozwoju wraz z samooceną, podsumowaniem i wnioskami do dalszego rozwoju i pracy,
opracowanie i wydanie raportu drukiem, np. w formie broszury lub artykułu.
VI. CO AKCENTOWAĆ W SPRAWOZDANIU Z REALIZACJI PLANU ROZWOJU?
W sprawozdaniu z realizacji planu rozwoju nauczyciela, wydaje się, że trzeba zaakcentować poziom i ocenę wykonania zadań kwalifikacyjnych lub egzaminacyjnych oraz stopień realizacji zadań wybranych z planu rozwoju danej szkoły. Warto także podkreślić samoocenę indywidualnych aspektów dokonanych zmian i zadań osobistej sfery zawodowego rozwoju. (Sawiński 2001a).
„Nauczyciel mianowany ubiegający się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:
Podejmować działania mające na celu doskonalenie warsztatu i metod pracy;
Uczestniczyć w realizacji zadań wykraczających poza wykonywane obowiązki służbowe;
Uczestniczyć w różnych formach doskonalenia, służących własnemu rozwojowi oraz podnoszeniu poziomu pracy szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony - z uwzględnieniem specyfiki, typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż” (Rozporządzenie MEN 2000).
Mianowany nauczyciel, a więc najczęściej doświadczony i „dojrzały”, powinien wykazać się oraz w dalszym ciągu stawać się coraz bardziej samodzielny, niezależny i autonomiczny, co daje właściwe podstawy do projektowania i prowadzenia skutecznej pracy dydaktycznej i wychowawczej. To jest także bazą do kreowania oryginalnego planu rozwoju oraz stworzenia rzetelnego raportu z jego realizacji. Znowelizowana Karta Nauczyciela zobowiązuje nas do stworzenia własnego planu rozwoju oraz sporządzenia racjonalnego sprawozdania z realizacji jego zadań w określonym czasie i warunkach. Tak plan rozwoju, jak i sprawozdanie, przygotowuje samodzielnie i mądrze sam zainteresowany.
Ważną cechą każdego dobrego sprawozdania z realizacji planu rozwoju jest, nie tylko odpowiednie ujawnienie ale zaakcentowanie indywidualności jego autora. Jest to istotny składnik indywidualnego rozwoju i skuteczności pracy nad sobą oraz jednocześnie ważny element nowoczesnej, innowacyjnej postawy nauczyciela i człowieka w ogóle (np. Schulz 1994). Ale to już treść kolejnego artykułu.
dr Julian Piotr Sawiński - CEN, Koszalin