Krajowy dobór topól

Jednym z podstawowych problemów wymagających rozwiązania przy zakładaniu plantacji topolowych oraz wprowadzaniu topól do rożnego rodzaju zarzewień jest odpowiedni dobór gatunków i kultywarów, uwzględniający wszelkie istotne czynniki decydujące o przydatności danej topoli w konkretnych warunkach klimatycznych, glebowych i ekonomiczno-gospodarczych.

Powyższym zagadnieniem zajmuje się Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL) we współpracy z Instytutem Dendrologii i Arboretum PAN oraz Naczelnym Zarządem Lasów Państwowych.

Pierwszy "Krajowy dobór topól" obowiązywał w latach 1954 - 1964, drugi w latach 1964-72 (brak rejonizacji), trzeci w latach 1973-85.

W 1986 roku zostały zatwierdzone nowe "Wytyczne plantacyjnej uprawy topoli" opracowane przez IBL i LP, które zawierają obowiązujący "Krajowy dobór topól do plantacji i zadrzewien".

Wprowadzono w nim zasadę rejonizacji, wyróżniając III rejony) [patrz załączona mapka, według starego podziału na województwa]:

Rejon I - białostockie, bielsko - podlaskie, bydgoskie, chełmskie, ciechanowskie, częstochowskie, kaliskie, kieleckie, konińskie, leszczyńskie, lubelskie, łomżyńskie, łódzkie, ostrołęckie, pilskie, piotrkowskie, łóckie, poznańskie, radomskie, siedleckie, sieradzkie, skierniewickie, tarnobrzeskie, toruńskie, warszawskie, włocławskie, zamojskie

Rejon II - elbląskie, gdańskie, gorzowskie, koszalińskie, olsztyńskie, szczecińskie, zielonogórskie

Rejon III - bielskie, jeleniogórskie, katowickie, krakowskie, krośnieńskie, legnickie, nowosądeckie, opolskie, przemyskie, rzeszowskie, tarnowskie, wałbrzyskie, wrocławskie

W ramach wydzielonych rejonów wprowadzono ograniczenie w uprawie topoli i wyłączono niektóre obszary kraju spod plantacyjnej lub zadrzewieniowej formy uprawy topoli :

- ze względów klimatycznych

a/ w rejonie I - północną część woj. białostockiego i łomżyńskiego oraz pn-zach.

część woj. bydgoskiego

b/ w rejonie II - woj. suwalskie, woj. słupskie oraz zach. część woj. gdańskiego

c/ na pozostałym obszarze wszystkie tereny powyżej 300 m.n.p.m.

- ze względów krajobrazowych

a/ Góry Świętokrzyskie

b/ Bieszczady i przedgórze bieszczadzkie

Wyróżnione ograniczenia odnoszą się do mieszańców topól balsamicznych i euramerykańskich, i nie dotyczą kultywarów topoli białej, szarej i osiki, które mogą być wprowadzane na odpowiednich siedliskach na terenach wskazanych przez IBL. Wynika to z wytycznych zatwierdzonych w 1990 roku („Wytyczne produkcji sadzonek i plantacyjnej uprawy kultywarów osiki i jej mieszańców”), które przewidują obecnie plantacyjną uprawę następujących kultywarów:

- kultywary mieszańców Populus tremula x P. tremuloides; IBL 236, IBL 264/2/2

- kultywary doborowej osiki (mieszanka klonów) z Gołdapii i Białowieży

- kultywary topoli szarej; IBL 91/7, IBL 91/2.

Mapa 1 - Rejony uprawy topoli w Polsce (obszar zakreskowany jest wyłączony z uprawy).

W obecnie obowiązującym doborze wprowadzono dla każdego rejonu zróżnicowany procentowy udział topól euramerykańskich i balsamicznych :

Tab.1. Procentowy udział topól euramerykanskich i balsamicznych na plantacjach w zależnosci od rejonu uprawy.

REJON UPRAWY TOPOLI	TOPOLE EURAMERYKAŃSKIE UDZIAŁ	TOPOLE BALAMICZNE PROCENTOWY	UWAGI
I	50 %	50 %	wyłącza się
II	20 %	80 %	z uprawy topole
III	30 %	70 %	„I-214”i „I-154”

Udział poszczególnych odmian gospodarczych w zakładanych plantacjach określa nadleśnictwo odpowiednio do lokalnych warunków glebowych i klimatycznych, zgodnie z doborem przedstawionym w poniższej tabeli :

Tab. 2. Krajowy dobór topól do plantacji i zadrzewien.

Nazwa odmiany topoli	Plantacje	Zadrzewienia
I. Topole euramerykańskie 1. P. x euramericana `Gelrica' (m) 2. P. x euramericana `Grandis' (ż) 3. P. x euramericana `I- 214' (ż) 4. P. x euramericana `I-154' (m) 5. P. x euramericana `Lons' (m) 6. P. x euramericana `Robusta Gostynin' (m) II. Topole balsamiczne 7. P. maximowiczii x trichocarpa `Androscoggin' (m) 8. P. `Italica' x laurifolia `Berolinensis' (m) 9. P. trichocarpa `Bruhl' (ż) 10. P. trichocarpa `Fritzi Pauley' (ż) 11. P. maximowiczii x trichocarpa `Hybrida 275' (m)	+ - + + - + + - + + +	+ + - - + + + + + + +

Propozycja zmian w krajowym doborze topól

W Polsce ostatnią nowelizację doboru topól przeprowadzono w 1986 roku. Jednocześnie zaprzestano testowania nowych odmian. Doprowadziło to do powstania dużej luki w wiedzy o przydatności (w przyrodniczo-gospodarczych warunkach Polski) wielu nowych odmian, stosowanych obecnie w gospodarce plantacyjnej krajów europejskich. O skali zapóźnienia naszego kraju w selekcji topól świadczy to, że spośród 130 klonów uwzględnionych w doborach państw Unii Europejskiej, tylko około 30 wzrasta na plantacjach krajowych objętych obserwacjami IBL.

Z przeprowadzonych w ostatnich latach badań wynika, że z liczącego obecnie 8 odmian doboru topól do uprawy plantacyjnej, co najmniej 5 z powodu pogorszenia stanu zdrowotnego nie powinno być zalecane do stosowania na plantacjach (`Br*hl', `Gelrica', `I-154', `I-214', `Robusta Gostynin').

Tab.3 - Propozycja nowego krajowego doboru topól do uprawy plantacyjnej i zadrzewień (wg.materiałow IBL z 1999 roku)

Proponowane odmiany topoli	Plantacje	Zadrzewienia
I. Topole euramerykańskie 1. P. x euramericana `Blanc du Poitou' 2. P. x euramericana `Gelrica' 3. P. x euramericana `Flaschlanden' 4. P. x euramericana `Lons' 5. P. x euramericana `Robusta Gostynin'	+ - + - -	+ + - + +
I. Topole balsamiczne 6. P. maximowiczii x trichocarpa `Androscoggin' 7. P. maximowiczii x trichocarpa `Hybrida 275' 8. P. `Geneva' 9. P. `Oxford' 10. P. `Italica' x laurifolia `Berolinensis' 11. P. trichocarpa `Fritzi Pauley'	+ + + + - +	+ + - - + -
III. Topole szare 12. P. x canescens `IBL-55'	+	-

2

---