Funkcja alokacyjna finansów polega na tym, że są one narzędziem roz­mieszczenia dóbr zgodnie z potrzebami różnych podmiotów. W sferze prywat­nej odbywa się to głównie za pomocą mechanizmu rynkowego poprzez trans­akcje kupna-sprzedaży. W sferze publicznej, w której obywatele korzystają z dóbr (najczęściej w postaci usług) nieodpłatnie, dobra te są alokowane z wy­korzystaniem mechanizmu administracyjnego. Powszechnie dostępne, nieod­płatne dobra są finansowane z funduszy publicznych.

Zastosowanie mechanizmu administracyjnego w alokacji części dóbr wyni­ka z następujących przyczyn:

- bez zastosowania tego mechanizmu niskie dochody części ludności ogra­niczałyby jej dostęp do dóbr mających istotne znaczenie (np. do opieki me­dycznej, edukacji),

- brak możliwości wymiernego określenia korzystania, a więc i odpłatno­ści, przez poszczególne jednostki z takich dóbr, jak np. oświetlenie ulic, utrzy­manie ich nawierzchni, ochrona środowiska itp.,

- niemożliwość zorganizowania na zasadach rynkowych obrony narodowej, administracji publicznej, bezpieczeństwa publicznego, czy też służby dyploma­tycznej (np. armia nie może bronić tylko tych, którzy na warunkach rynkowych nabędą jej usługi),

- pozostawienie decyzji o korzystaniu z niektórych dóbr obywatelom ozna­czałoby zapewne rezygnację pewnej ich części z edukacji, ubezpieczeń spo­łecznych, opieki medycznej, co mogłoby prowadzić do groźnych skutków spo­łecznych (np. do rozprzestrzeniania się chorób, degradacji intelektualnej kolej­nych pokoleń).

Funkcja redystrybucyjna finansów jest związana z alokacją dóbr publicznych, które dostarczane są obywatelom nieodpłatnie. Państwo, spełniając w tym zakresie konstytucyjne obowiązki, musi ponosić wydatki, sięga więc do dochodów społeczeństwa poprzez opodatkowanie (w różnych formach) podmiotów gospodarczych i osób nieprowadzących działalności gospodarczej. W ten sposób dochodzi do wtórnego podziału dochodów (docho¬dy będące rezultatem pierwotnego podziału, tj. zysk i wynagrodzenia ulegają ponownemu podziałowi na część odprowadzaną do budżetu i część pozostającą w dyspozycji tych, którzy wytworzyli dany dochód). Część odprowadzana do budżetu tworzy fundusze, które są rozdzielane między różne podmioty, i służy finansowaniu celów publicznych.

Można więc stwierdzić, że funkcja redystrybucyjna finansów polega na przejmowaniu przez budżet części dochodów pierwotnych (strona fiskalna), a następnie na podziale zgromadzonych środków na finansowanie zadań publicznych (strona rozdzielcza). W ten sposób poprzez budżet państwa odbywa się transfer dochodów między podmiotami gospodarującymi, osobami nieprowadzącymi działalności gospodarczej, między poszczególnymi regionami kraju. Transfer ten może mieć charakter bezpośredni, na przykład może polegać na przeznaczaniu środków publicznych na wypłaty rent, emerytur, lub pośredni, na przykład wykorzystanie środków na ochronę środowiska.

Funkcja redystrybucyjna stanowi podstawę do dokonywania wydatków budże­towych - transferów. Wydatki te związane są z utrzymaniem sfery produkcji nie­materialnej np. oświaty, kultury, nauki, a więc tych jednostek, które świadczą usłu­gi nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, a z prowadzonej działalności nie uzysku­ją żadnych środków lub środki niewystarczające na pokrycie kosztów związanych z ich działalnością.

Wydatki te dotyczą także różnego rodzaju dotacji i subwencji z budżetu państwa.

Pod pojęciem dotacji należy rozumieć bezzwrotną pomoc finansową państwa na dofinansowanie lub finansowanie określonej działalności lub określonego pod­miotu. Dotacje określane są na zasadzie procedur przetargowych. Dotacje celowe to środki budżetowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań administracji rządowej oraz zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego, a także zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, zadań zleconych do re­alizacji jednostkom nie zaliczanym do sektora publicznego oraz fundacjom i stowa­rzyszeniom, jak również kosztów realizacji inwestycji zakładów budżetowych (pań­stwowych), inwestycji jednostek samorządu terytorialnego, inwestycji związanych z badaniami naukowymi i pracami badawczo-rozwojowymi.

Dotacje podmiotowe to środki budżetowe przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej, ustawowo wskazanego podmiotu.

Dotacje przedmiotowe związane są z wydatkowaniem środków budżetowych na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów i usług, kalkulowanych według sta­wek jednostkowych.

Subwencje to szczególny rodzaj dotacji związany z bezzwrotną pomocą finan­sową państwa udzielaną poszczególnym podmiotom (instytucjom, organizacjom go­spodarczym lub społecznym, osobom fizycznym). Subwencje określane są na pod­stawie przeliczników kalkulacyjnych.

Subwencje mogą mieć różnego rodzaju charakter w zależności od jednostki sa­morządu terytorialnego, który z nich korzysta oraz od miejsca wydatkowania tych środków.

Subwencja ogólna to transfer środków pieniężnych z budżetu państwa do jedno­stek samorządu terytorialnego (JST), stanowi formę zasilanie tych jednostek i dzie­li się na części:

• podstawową (dotyczącą tylko gminy), która dzieli się na część rezerwową (obliczaną jako 4% kwoty subwencji ogólnej), wyrównawczą oraz pozostałą (stanowią­cą pozostałą kwotę części podstawowej subwencji ogólnej, rozdzielaną pomiędzy wszystkie gminy proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców),

• wyrównawczą, (dotyczy wszystkich JST) której zadaniem jest umożliwienie jednostkom samorządu terytorialnego o niższym od średniego dochodzie na jednego mieszkańca zmniejszenie dystansu Jaki dzieli je od średnio zamoż­nych jednostek,

• rekompensującą, przysługującą tylko tym gminom, które utraciły dochody z tytułu ustawowych ulg i zwolnień określonych w ustawach: o podatku rol­nym i o lasach,

• oświatową (dotyczy wszystkich JST), rozdzielaną pomiędzy poszczególne jed­nostki samorządu terytorialnego według zasad określonych w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wysokość tej części sub­wencji uzależniona jest od struktury i zakresu zadań oświatowych realizowa­nych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczby uczniów,

• drogową (dotyczy powiatu i województwa), związaną z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg powiatowych i wojewódzkich.

---