Opis sytuacji ucznia.
Opinia wychowawcy klasy:
Zosia w ciągu ostatnich kilku miesięcy zdecydowanie straciła na wadze. Do tej pory była wzorową uczennicą, ostatnio jednak pogorszyły się jej wyniki w nauce.
Zosia zrezygnowała również z obiadów oferowanych w szkole, zaczęła przynosić własne jedzenie.
Myślałam że utrata wagi, izolacja od koleżanek i kolegów w klasie, a także pogorszenie się wyników w nauce mają związek z ciężką sytuacją rodzinną.
W zeszłym tygodniu zaprosiłam na rozmowę mamę Zosi by porozmawiać o problemach córki, ta stwierdziła że w domu wszystko jest jak najbardziej w porządku. Była zdziwiona tym że zwracam jej uwagę na masę ciała córki. Przyznała że często nie ma jej w domu, ponieważ pracuje do późna i nie zawsze ma czas porozmawiać z córką. Zauważyła jednak że córka zaczęła ćwiczyć, uważa że może być to przyczyną spadku wagi córki.
Opinia Magdy, koleżanki z klasy:
Ostatnio zaczęła się dziwnie zachowywać, nie chce rozmawiać z naszą starą paczką znajomych. Nie chce również przesiadywać z nami po lekcjach, co wcześniej często robiliśmy…
Zawsze się dobrze uczyła, często pomagała mi w odrabianiu prac domowych, teraz jednak rzadko ze mną nie rozmawia. O ile kiedyś mogliśmy rozmawiać o wszystkim to teraz Zosia mówiła głównie o swojej wadze, że jest zbyt gruba i musi coś z tym zrobić, chociaż udało jej się znacznie ostatnio schudnąć. Teraz jednak unika tego tematu. Ostatnio widziałam jak Zosia wyrzuca kanapki które przyniosła z domu do kosza.
Diagnoza
Zosia (14 lat) prawdopodobnie cierpi na chorobę Anorexia Nervosa. Choroba ta w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 zajmuje miejsce F50.0 w kategorii zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Opisuje się ją następująco:
Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) charakteryzuje się celową utratą wagi ciała, wywołaną i podtrzymywaną przez pacjenta. Występuje on najczęściej u dziewcząt w okresie pokwitania i u młodych kobiet , ale zdarza się także u chłopców przed osiągnięciem dojrzałości i młodych mężczyzn oraz u dzieci przed okresem pokwitania i u dojrzałych kobiet aż do okresu menopauzy. Chorobie towarzyszą szczególne objawy psychopatologiczne: lęk przed otyłością i zniekształceniem sylwetki ciała. Lęk ten przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Zazwyczaj stwierdza się niedożywienie różnego stopnia z wtórnymi zmianami hormonalnymi i metabolicznymi oraz zaburzeniami funkcjonowania organizmu.
Marta Kowalczuk w swojej książce Pedagogiczna diagnoza i profilaktyka zaburzeń odżywiania się u młodzieży szkolonej wymienia następujące zachowania uczniów które mogą wskazywać na występowanie u nich jadłowstrętu psychicznego, a które zaobserwowano u Zuzanny:
-znaczne wychudzenie
-rezygnacja z posiłków w szkolnej stołówce
-unikanie towarzystwa rówieśników i dorosłych
-wyrzucanie do kosza kanapek przyniesionych z domu.
-skarżenie się na uczucie zmęczenia
Również kryteria rozpoznania anoreksji wg. Światowej Organizacji Zdrowia, pozwalają stwierdzić że cierpi na nią Zosia. Z zaobserwowanych u dziewczynki, zbieżne są następujące:
-przeżywa silny lęk przed przybraniem na wadze lub otyłością, nawet jeśli ma niedowagę
-nie chce utrzymać wagi w granicach normy dla swojego wieku i wzrostu, co nie jest spowodowane żadnym schorzeniem fizycznym ani psychicznym
-jej BMI jest równy lub mniejszy od 17,5
-lekceważy skutki nagłego spadku wagi
-spożywa posiłki w samotności
Opis problemu w świetle literatury.
Jadłowstręt psychiczny definiowany w ujęciu literatury psychologicznej i medycznej jest najczęściej jako schorzenie, które powstaje wówczas, gdy jednostka nadmiernie koncentruje się na jedzeniu. Pożywienie staje się dla niej elementem, któremu podporządkowuje swoje życie, źródłem obsesji, środkiem prowadzącym do patologicznego zaspokojenia własnych potrzeb emocjonalnych.
Anoreksja należy do grupy specyficznych zaburzeń odżywiania się. W literaturze psychologicznej i medycznej anoreksję określa się najczęściej jako schorzenie o podłożu psychicznym, którego istotą jest świadome, rygorystyczne ograniczanie ilości przyjmowanych posiłków, silne koncentrowanie się na własnym wyglądzie i masie ciała powiązane z panicznym lękiem przed przybraniem na wadze.
Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w DSM-IV wyróżnia dwa typy anoreksji:
„restrykcyjny” - charakteryzuje się tym że osoby dotknięte tą chorobą ograniczają ilość spożywanego pokarmu do minimum, bez regularnego „przejadania się” i i stosowania takich zachowań „wydalających” jak: prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających.
„żarłoczno-wydalający” - polega na ograniczeniu ilości przyjmowanych pokarmów i regularnym wywoływaniu wymiotów oraz stosowaniu środków przeczyszczających.
Życie osoby chorującej na anoreksję psychiczną koncentruje się wokół zagadnień jedzenia, wagi i wyglądu. Choroba zaczyna się najczęściej o zastosowania diety odchudzającej. Podjęcie przez nastolatkę decyzji o odchudzaniu może być spowodowane takimi czynnikami jak:
Postrzeganie własnej sylwetki jako nadmiernie grubej
Otrzymanie krytycznych uwag na temat wyglądu od rówieśników, rodziców, chłopaka
Dążenie do uzyskania figury ulubionej modelki,/piosenkarki/aktorki
Dążenie do uniezależnienia się od rodziców, ich wygórowanych wymagań i oczekiwań
Leczenie daje remisję w 60% przypadków, w kolejnych 20% częściową poprawę, u ostatniej 20% grupy nie obserwuje się poprawy. Kiedy nie dochodzi do poprawy, chorzy na anoreksję- przez swoja bezsilność w 5% przypadkach popełniają samobójstwa.
Prognoza
Negatywna
Jeśli Zosia nie podejmie natychmiast leczenia, jej choroba będzie się pogłębiać, aż do całkowitego wyniszczenia organizmu. Bez pomocy psychologa, rodziny i przyjaciół dziewczynka może dalej uważać że jest zbyt gruba, przez co nie zaprzestanie odchudzania. Bardzo rzadko osoby chore na anoreksję same zauważają problem i dobrowolnie oddają się specjalistycznej opiece.
Niektóre badania oceniają, że u piętnastu do dwudziestu procent chorych anoreksja powoduje trwałe uszkodzenia. Oznacza to że mogą latami kontynuować walkę z wyniszczającym nawykiem i z powstałymi na jego skutek powikłaniami zdrowotnymi.
Ponadto ok. 5% chorych na anoreksję umiera ze względu na nieodwracalny stan do którego doprowadziło je odchudzanie. Również odsetek samobójstw u osób cierpiących na anoreksję jest niepokojąco wysoki. Osoby takie w ostatnim etapie choroby (faza depresji) często nie potrafiąc sobie poradzić z narastającym niepokojem, przygnębieniem i przerażeniem, wybierają taką właśnie metodę poradzenia sobie z problemami.
Z badań przeprowadzonych przez Wiolettę Radziwiłowicz i Natalię Reszkę, które zostały opublikowane w czasopiśmie Psychiatria (tom 5 nr 4 - 2008) wynika, że w porównaniu do dziewcząt z grupy kontrolnej (bez zaburzeń odżywiania i nie korzystających z pomocy psychologicznej), dziewczęta z anoreksją i bulimią częściej:
okaleczają skórę
ranią się do krwi
podejmują próby samobójcze
Pozytywna
Jeżeli Zosia podejmie leczenie, choroba nie będzie się pogłębiać i nie wyniszczy organizmu. Jednak jest jej potrzebna fachowa pomoc psychologa, psychoterapeuty, psychiatry, współpraca całej rodziny. Dziewczynka powinna zdać sobie sprawę z powagi sytuacji, zrozumieć co jej grozi i poddać się specjalistycznemu leczeniu.
Korzystnie rokują nastepujące czynniki:
wczesny okres zachorowania,
szybkie rozpoczęcie leczenia,
dobra sytuacja rodzinna,
brak konieczności hospotalizacji,
brak współistniejących zaburzeń psychicznych.
Wyleczenie występuje u ok. 40 - 70% pacjentów.
Propozycje rozwiązań
Cele:
przywrócenie normalnej masy ciała, a także leczenie ewentualnych fizycznych następstw długotrwałego niedożywienia,
leczenie problemów psychocznych związanych z zaburzonym jedzeniem,
wyeliminowanie zachowań, myśli, które towarzyszyły zaburzonemu jedzeniu, głównie celem zapobiegnięcia zawrotowi choroby,
ukierunkowanie reakcji hormonalnych na poznanie istoty choroby i motywowanie do współdziałania w procesie naprawczym,
zredukowanie lęku przed wzrostem wagi ciała,
podniesienie poczuczucia własnej wartości
rozwijanie umiejętności nabywania dystansu do wzorca sylwetki kreowanego przez mass media,
kształtowanie pozytywnego obrazu własnego ciała,
ukazywanie niebezpieczeństw związanych ze stosowaniem różnych metod kontrolowania masy ciała.
Zadania naprawcze i profilaktyczne:
niedopuszczenie do wystąpienia pełnoobjawowej anoreksji psychicznej,
zmniejszenie zasięgu działania czynnika zagrażającego,
niedopuszczenie do postępu zaburzenia, oraz eskalacji jego szkodliwych konsekwencji,
wczesne rozpoczęcia leczenia polączonego z psychoterapią, której celem będzie wyrobienie poczucia własnej wartości,
istotną fazą leczenia anoreksji obok leczenia farmakologicznego jest psychoterapia, która pomaga zaakceptować własne ciało, płciowość, zbudować realistyczny obraz samego siebie (w proces terapeutyczny koniecznie należy zaangażować rodzinę, by pomóc w nawiązaniu otwartego i szczerego kontaktu między chorą, a resztą rodziny),
zapobieganie próbom samobójczym oraz nawrotom choroby.
Plan działania
Gdy wychowawca zaobserwuje sygnały lub uzyska informacje mogące świadczyć o występowaniu zaburzeń jedzenia, powinien podjąć interwencję.
W rozmowie z uczniem powinien:
nazwać, to co widzi,
wyrazić swoje zaniepokojenie o ucznia,
wysłuchać tego, co uczeń ma do powiedzenia,
poprosić go o kontakt z pedagogiem lub psychologiem szkolnym,
poinformować go, że zamierza się spotkać z rodzicami i zaproponować wspólne spotkanie.
Rozmowa z uczniem może być trudna. Osoby z zaburzeniami jedzenia nie mają poczucia choroby, a w celu ukrycia choroby stosują kłamstwa i wykręty. Należy traktować je z życzliwością, zrozumieniem i stopniowo budować zaufanie, a nie oskarżać. Poinformowanie o grożących powikłaniach, zazwyczaj jednak nie ma to wpływu na ich zachowanie. Dlatego konieczne jest spotkanie z rodzicami. W rozmowie z rodzicami ucznia wychowawca powinien:
poinformować o swoich obserwacjach,
poinformować, że ze względu na zaobserwowane objawy należy wykluczyć (lub potwierdzić) zaburzenia jedzenia i może to zrobić tylko lekarz,
powiedzieć, że zaburzenia jedzenia to choroba, a nie zachowanie, że zmuszanie do jedzenia lub zabranianie wymiotów nic nie daje, potrzebna jest pomoc specjalisty,
przybliżyć rodzicom fakt, że nie jest to wyłącznie choroba ciała, ale także emocji związanych z okresem dojrzewania, podkreślić, że dziecko nie jest temu winne,
nie poddawać się stosowanym przez rodziców mechanizmom zaprzeczania, minimalizowanie i racjonalizowania, poinformować o zagrożeniach i powikłaniach (do utraty życia włącznie),
okazać zrozumienie dla obaw rodziców, traktować ich życzliwie i ze zrozumieniem, nie skupiać się na ich poczuciu winy, tylko podkreślać możliwość uzyskania pomocy,
mieć przygotowane adresy, telefony miejsc z pomocą specjalistyczną, tak aby wręczyć je rodzicom.
Instytucje profesjonalnej pomocy, z których pomocy skorzystano
Uwagi końcowe - przewidywane efekty
Jak mówi John Stargent, lekarz ze szpitala dziecięcego w Filadelfii, jeżeli leczenie rozpocznie się w pierwszym roku trwania chorby i będzie ono polączone z odpowiednią terapią rodzinną i indywidualną, to w czterech przypadkach na pięć kończy się powodzeniem. Przynajmniej trójka z tej piątki przejdzie względnie normalny okres dojrzewania. Jeżeli leczenie rozpocznie się po roku trwania choroby, to jedna osoba na dwie wyzdrowieje, a u tej drugiej objawy choroby przybiorą postać chroniczną. Po 10 latach około 10 - 15% tych, którzy nie rozpoczęli leczenia po roku trwania choroby i u których przybrała ona postać chroniczną, umrze na anoreksję.
Można wywnioskować, że jeżeli rodzice Zosi przyjmą sobie uwagi wychowawcy do serca i nie zbagatelizują objawów zaburzenia jedzenia u swojej córki, dziewczynka będzie miała szansę na całkowite wyleczenie. Natomiast jeżeli rodzice uznają, że wychowawca wyolbrzymia problem, a ich córka jest zdrowa, może dojść do pełnoobjawowej anoreksji bądź bulimii, a z biegiem czasu nawet do śmierci. Również sama Zosia, musi zrozumieć istotę problemu i wyrazić chęć współpracy z rodziną i specjalistami.
Bibliografia:
Martha M. Jablow, Na bakier z jedzeniem. Anoreksja. Bulimia. Otyłość,Gdańsk 1993
Marta Kowalczuk, Pedagogiczna diagnoza i profilaktyka zaburzeń odżywiania się u młodzieży szkolnej, Kraków 2008
Poradnik wychowawcy. Cz.4, red. Małgorzata Pomianowska, Warszawa 2000
http://www.anoreksja.wartowiedziec.eu/rokowania-w-anoreksji/
Wyszukiwarka