I. Psycholingwistyka - jej źródła i istota
notatki by Elżbieta Kurkowska
1. Psycholingwistyka jako nowa dziedzina badań psychologicznych
Termin psycholingwistyka został wprowadzony w 1951r. przez grupę amerykańskich psychologów i językoznawców. Rozkwit zainteresowania w tej dziedzinie w Stanach Zjednoczonych nie pozostał bez echa w innych krajach.
W 1962r. we wstępie tomu „Problemes de psycho-linguistique” P. Fraisse pisze:
„Psycholingwistyka jest nauką o stosunku między naszymi potrzebami porozumiewania się a możliwościami, które daje nam w tym względzie język wyuczony… w dzieciństwie lub później”.
W przełomowej, dla nowej dziedziny badań w psychologii, pracy przyjęto „model teorii komunikacji” za podstawowy. Pojęcia takie jak: wejście, wyjście, źródło, nadawca, odbiorca, kanał, szum, kod, procesy kodowania i dekodowania posłużyły do omówienia trzech podejść do badania językowego: lingwistycznego, psychologicznego i teorii informacji. Jako jednostki psycholingwistyczne przyjęto: sylabę, wyraz i zdanie.
Istotna rola opisanej książki polegała na uzmysłowieniu badaczom, że badając językowe zachowania człowieka, musimy poznać sam język jako istniejący niezależnie od używającego go człowieka system reguł syntaktycznych, fonologicznych i semantycznych.
Zdaniem Chomsky'ego: Zdolności językowe człowieka są twórcze. Kompetencja językowa jest zdolnością złożoną, decyduje o tym, że już małe dziecko nie powtarza wyuczonych reakcji, ale tworzy i rozumie całkiem nowe.
2. Filozoficzne źródła psycholingwistyki
Filozoficzny spór o nazwy
Platon wyjaśnia ten problem istnieniem koniecznego i naturalnego związku między nazwą a rzeczywistością pozajęzykową. Prawda polega na tym, że nazwy naśladują rzeczy, jak gdyby je powielają. W koncepcji platońskiej struktura związku między słowem a rzeczą to diada, w której fakty językowy i pozajęzykowy powiązane są naturalnie, bez psychologicznego mechanizmu.
U Arystotelesa związek nazwy z rzeczą jest arbitralny (konwencjonalny), ponieważ wprowadza on trzeci człon - człowieka. Rzecz jest poznana, a później nazwana. Struktura języka, jeśli jest logicznie poprawna, powinna odzwierciedlać strukturę świata.
„Prawda i fałsz nie są zgodnością między rzeczywistością z językiem, ale między znakami języka.” - ta myśl stałą się podstawą rozważań pozytywizmu logicznego. Z rozważań pozytywizmu logicznego wynika zaprzeczenie tezy, że gramatyka odzwierciedla porządek świata.
Semiotyka a psycholingwistyka
Termin semiotyka oznacza naukę o znakach używanych w procesie komunikowania się.
Zdaniem Morrisa - człowiek otoczony jest siatka znaków. Wszystko co robimy zależy od używania znaków.
Semiotyka stawia sobie za cel opracowanie teorii znaków we wszystkich formach ich przejawiania się - u zwierząt, ludzi, w normie i patologii, w jednostkach i w społeczeństwie, w języku i poza nim.
Proces:
∙ to co jest znakiem, czyli nosiciel znaku - S
∙ to do czego znak się odnosi, czyli desygnat - D
∙ to, że ktoś interpretuje S jako D - J
∙ proces interpretacji oddzielony od interpretatora
∙ kontekst sytuacyjny
Morris przejmuje klasyfikację działań od G.H. Meada, który dzieli akty zachowania ludzi i zwierząt na:
∙ percepcyjne - spostrzeżenie cech otoczenia
∙ manipulacyjne - odpowiednie do potrzeb działania
∙ konsumpcyjne - faza zaspokojenia danej potrzeby
Znak może być desygnatywny (oznacza obserwowane właściwości otoczenia) lub preskryptywny (określa, jak należy oddziaływać zachować się wobec przedmiotu lub sytuacji), bądź szacujący (jeśli oznacza spełniające właściwości przedmiotu).
Strukturalizm a psycholingwistyka
Strukturalizm jest metodą teoretycznej analizy badanych zjawisk, metodą ogólną, mającą swe zastosowanie we wszystkich naukach. Struktura wg Piageta: jest całością, utrzymuje się dzięki przekształceniom, jest samosterowna. Elementy należą do jednej struktury i podlegają jej prawom, by nie doprowadzić do zniszczenia danej struktury.
Czy struktura jest czymś założonym z góry i tylko stopniowo się realizuje, czy też jest nieodłącznym warunkiem i wynikiem rozwoju?
W psycholingwistyce obserwujemy swoistą integrację strukturalizmu językoznawczego ze strukturalizmem psychologicznym.