Rozdział III. Geneza, historyczny rozwój oraz podstawowe zagadnienia prawa moralnego.
Etyka zajmuje się określeniem miejsca w świadomości i roli prawa naturalnego. Etyka zajmuje się także wartościami moralnymi. Okazuje się, że wartości moralne takie jak zaraz kłamstwa, mówienie prawdy, posłuszeństwo wobec rodziców dane są nam niezależnie od nas, nie stwarzamy ich sami. Są więc one jednakowe dla wszystkich ludzi. Dlatego nie musimy pytać się czy ludzie uznają panujące nad nimi prawo moralne, gdyż każdy jako człowiek doświadcza tego prawa. Z jednej strony prawo moralne przedstawia się nam jako swoista, obiektywna, powszechna, stała rzeczywistość- w swym istnieniu niezależną od woli człowieka . Z drugiej w jakimś stopniu jest jednak tworem człowieka bo jest zależne od kultury, epok historycznych, warunków społeczno-gospodarczych np. w pewnych kulturach ludzie poświęcają drugiego człowieka w ofierze bogom. Okazuje się, że są dwie skłócone że sobą koncepcje prawa molarnego- z jednej niezmienna , obiektywna rzeczywistość , z drugiej zespół zmiennych norm uwarunkowanych wydarzeniami historycznymi, warunkami społeczno-gospodarczymi. . Jaki jest więc status prawa moralnego wykrywanego w naszej świadomości i świadomości innych ludzi? Czy istnieje zespół jakiś obiektywnych ,powszechnych praw moralnych czy wszystkie są zależne od człowieka?. Pytania te stanowiły odwieczny temat filozofii i doprowadziły do dwóch rozwiązań.
Prawo naturalne w historii.
Starożytność i średniowiecze- Sofiści skłaniali się ku relatywistycznej(Relatywizm-pogląd wg. którego wartości moralne mają charakter względny. Relatywizm etyczny-wartości etyczne, dyrektywny postępowania, oceny molarne są zmienne historycznie i społecznie) koncepcji prawa moralnego-umowny charakter prawa moralnego . Sokrates, Platon, Arystoteles, stoicy-sformułowanie prawa naturalnego . Filozofia chrześcijańska od początku głosiła istnienie prawa naturalnego, Główni teoretycy św. Tomasz, św. Augustyn. Św. Augustyn pojmował prawo naturalne jako uczestniczenie rozumnej natury człowieka w odwiecznym prawie bożym Wyraża się ono w 3 skłonnościach: zachowanie własnego istnienia, zachowanie gatunku i zachowanie życia społecznego. W średniowieczu prawo molarne utożsamiane z prawem naturalnym a także prawem pozytywnym. W ramach filozofii moralności obok prawa naturalnego uprawia się także prawo pozytywne. Prawa te wyrastają z prawa Bożego.
Odrodzenie. Prawo pozytywne staje się odrębna dyscyplina filozoficzną . Przyczynił się głownie do tego H. Grotius. (Podzielił on prawo na prawo stanowione oraz prawo natury .Prawo stanowione jest wyborem historii, zależnym od przemian politycznych i historycznych, samo więc ulega zmianom. Natomiast prawo natury wypływa z trwałej natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i może być badane jedynie drogą filozoficzną. Grotius stworzył także własną koncepcję umowy społecznej. Według niego ludzie mając przyrodzone skłonności towarzyskie, dla zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych interesów tworzą na drodze umowny związek państwowy, który jako odpowiadający naturze ludzkiej jest przedmiotem prawa natury. Dla Grotiusa wola jest determinantą obowiązywania prawa, co pojawia się w innej formie także w późniejszych koncepcjach prawa natury o zmiennej treści.). W odrodzeniu wyraźnie widać odchodzenie od idei prawa naturalnego. Tomistyczna koncepcja prawa naturalnego zaczyna tracić znaczenie w filozofii molarności. (Tomizm- system teologiczno-filozoficzny Św. Tomasza z Akwinu lub każdy z kierunków nawiązujący do tego systemu). I wzrost tendencji relatywistycznych. Grotius co prawda uznawał związek prawa naturalnego z prawem moralnym, ale treści prawa naturalnego opiera na umowie społecznej . Filozofia Kanta. Kant uważał, że prawo naturalne jest niezmienna podstawą moralności. Natomiast zakres prawa pozytywnego ograniczył do zewnętrznej sfery stosunków człowieka z innymi ludźmi. W odrodzeniu możemy zauważyć rozgraniczenie filozofii molarności i filozofii prawa. W filozofii prawa na przełomie XVI i XVII w. tomistyczną koncepcje prawa reprezentują Vrrorio i Suarez. Zapoczątkowali oni teorię tzw. prawa narodów. Dzięki nim do końca XVIII w. dominującą pozycje w filozofii prawa zajmowała koncepcja prawa naturalnego. Ale zaczyna ulegać zmianie filozoficzna treść pojęcia „prawo naturalne”. Racjonalistyczne kierunki prawa naturalnego zaprzeczają zależności tego prawa od porządku transcendentalnego. Prawo naturalne wg. kierunków racjonalistycznych to powszechne i stałe tendencje ludzkiej natury.
Wiek XIX. Wzrost tendencji do wyeliminowania idei prawa naturalnego z etyki i przyjęcia relatywnych norm moralności . Pojawia się historycyzm etyczny reprezentowany przez materializm marksistowski, ewolucjonizm Spencera i Nietzschego. idea prawa naturalnego nie znalazła także uznania u przedstawicieli etyki obiektywnej i absolutnej( Lotze, neokantyści) . Ograniczali oni zakres moralności wyłącznie do świata wartości. Po stronie prawa naturalnego opowiadała się tylko odradzająca się etyka chrześcijańska. W XIX w. nastąpił przewrót w filozofii prawa. Tzw. Niemiecka Szkoła Historyczna (historusche Reschtsschule) głosiła, że wszelkie prawo bierze swój początek z ducha narodu, dlatego podlega ono ciągłej ewolucji. Zwolennicy tezy Niemieckiej Szkoły Historycznej: Von Savigny, Stahl, Puchta. Pozytywizm prawny tez przeciwstawiał się teorii prawa naturalnego. Przedstawiciel pozytywizmu prawnego jest G. Jedlinek. Wg. niego nie ma innego prawa jak prawo pozytywne ustanowione przez odpowiedniego prawodawcę i skodyfikowane.
Przełom wieku XIX i XX. Teoretycy przeciwni pozytywizmowi prawnemu. Powrót do idei prawa naturalnego. Ruch ten nazywa się „pierwszym odrodzeniem prawa naturalnego” .
Wiek XX i czasy aktualne. Socjologizm Durkheima. Prawo wytworem tzw. świadomości zbiorowej społeczeństwa, dlatego jest zmienne. Neopozytywizm(pozytywizm logiczny, zw. również trzecim pozytywizmem, empirystyczny i log. kierunek filoz. XX w., nawiązujący do pozytywizmu XVIII w., głoszący program walki z metafizyką, postulaty fizykalizmu i uprawiania „filozofii nauk.”), , egzystencjalizm (zapoczątkowany w XIX w. przez S. Kierkegaarda współczesny kierunek filozoficzny i literacki, wg którego przedmiotem filozofii jest indywidualna egzystencja jednostki ludzkiej, jej wolność i odpowiedzialność, nadzieja i rozpacz oraz rozumienie własnego istnienia), etyka analityczna -przeciwnicy prawa naturalnego . Obrońcami prawa naturalnego ciągłe pozostają przedstawiciele etyki chrześcijańskiej( Gilson, Maritain, Utz). Po II wojnie światowej następuje „drugie odrodzenie” prawa naturalnego. w filozofii prawa. Popularność prawa naturalnego na zachodzie. wpływy pozytywizmu prawnego w Skandynawii i krajach anglosaskich. Kraje socjalistyczne- marksistowska koncepcja prawa( negatywne ustosunkowanie do prawa naturalnego) . Henryk Jankowski podjął próbę nowej interpretacji marksistowskiej koncepcji prawa. Obecnie także wśród autorów chrześcijańskich podniosły się gólosy krytyki wobec koncepcji prawa naturalnego. Stało się to za sprawą inspiracji egzystencjalizmu i sytuacjonizmu. Widzą w prawie naturalnym najogólniejsze , niezmienne normy, które przy zastosowaniu przez człowieka w konkretnej sytuacji ulegają relatywizacji.
Poglądy na zagadnienie prawa naturalnego. 2 zasadnicze orientacje:
etyka pozytywistyczna(relatywistyczna)- prawo moralne produktem aktu stanowienia woli człowieka (wola prawodawcy lub wola zbiorowa społęczeństwa), warunków społeczno-gospodarczych, bądź determinujących bieg historii i ewolucji ludzkości.
etyka prawa naturalnego- prawo moralne niezależne od aktu stanowienia , opiera się na czynnikach głębszych, powszechnych, wcześniejszych, niezmiennych. Etyka prawa naturalnego o niezmiennej treści.
miejsce pośrednie zajmuje teoria Kanta. Prawo moralne uważa za twór człowieka, ale przypisuje mu także cechy powszechności i niezmienności
Ujęcie chrześcijańskie- istnienie prawa naturalnego o niezmiennej treści.