„ Ludzie istnieją dla siebie nawzajem. Albo więc ich pouczaj albo znoś
Ja a drugi człowiek czyli Marka Aureliusza a relacje międzyludzkie.
Cesarz, „filozof na tronie” i jeden z najwybitniejszych władców w historii starożytnego Rzymu. W czasie wojen markomańskich napisał „Pamiętnik do samego siebie” współczesnym znany bardziej jako „Rozmyślania”. Streścić je można słowami samego Marka Aureliusza „ Trzy stosunki: jeden do naczynie które Cię otacza, drugi do boskiej przyczyny, z której płynie wszystko, trzeci do współżyjących”. Ja nie będę zatrzymywać się nad stosunkiem Marka Aureliusza do wszechświata, chce też pominąć jego poglądy co do działania pierwiastka boskiego w kosmosie. To czym chcę się zająć to relacja człowiek - człowiek w „Rozmyślaniach”.
Pamiętnik do samego siebie” rozpoczynają podziękowania dla rodziny, przyjaciół i nauczycieli - mistrzów Aureliusza. Jest to niewątpliwie dowód na to iż kontakty z innymi ludźmi miały dla cesarza wielkie znaczenie. Oczywiście można zaryzykować stwierdzenie że Marek Aureliusz napisał te wszystkie wyrazy wdzięczności.... ze strachu . Znajdował się w końcu na wojnie. Wśród barbarzyńców i być może zwyczajnie bał się o swoje życie, martwił że nie zdąży podziękować przyjaciołom? Któż to wie? Mniej ważne jest jednak dlaczego Marek Aureliusz zawarł w swoim pamiętniku takie czy inne podziękowania. Istotą jest to że tam się w ogóle znalazły i tym samym dają podstawę do wysnucia wniosku że dla cezara istotnym elementem były więzi międzyludzkie. A idąc nawet o krok dalej: XXI wieku, kiedy realny( nie wirtualny) kontakt z drugim człowiekiem przestaje mieć znaczenia podziękowania dla ludzi, bez których bylibyśmy niczym przypominają że żadna istota ludzka nie jest samotną wyspą na oceanie świata i nie potrafimy obejść się bez drugiego człowieka.
Stwierdzenia Aureliusza dotyczące kontaktów między ludzkich zajmują szczególna rolę w „Pamiętniku...” Zaskakują swoją trafnością i aktualnością. „ Ludzie istnieją dla siebie nawzajem” XXI wiek. Każdy żyje by zrobić zyskać jak najwięcej. Gdzie w tym wszystkim znajduje się drugi człowiek? Człowiek człowiekowi wilkiem. Jak mówi sparafrazowane łacińskie przysłowie. Pojęcie tak aktualne jak tolerancja akceptacja i brak słuchania człowieka obok to tematy często podejmowanie w „Rozmyślaniach”
Marek Aureliusz mówi
W sali gimnastycznej i paznokciem nas kto zadrapie, i głową uderzy, a siniaka nabije. A przecież ani nie okazujemy niezadowolenia, ani nie obrażamy się, ani nie podejrzewamy go później, jakoby czyhał na nasze życie. Strzeżemy się wprawdzie przed nim, jednak nie jako przed wrogiem i bez ubocznego podejrzenia, ale spokojnie usuwamy się przed ciosami. Podobnie jakoś niech dzieje się i w innych stosunkach życia: przepuszczajmy wiele rzeczy mimo siebie u tych, z którymi- rzec można- razem się gimnastykujemy. Można bowiem- jak powiedziałem- usunąć się z drogi, a przecież nie podejrzewać ani nie nienawidzić. Myślę że to bardzo trafna sentencja. Nie wychylaj się, załatwiaj wszystko bezkonfliktowo, przymykaj oczy nie patrz tak pisze wielki filozof. Jakież to podobne do człowieka XXI wieku. Tyle że ów wspomniany, mający za sobą kilka tysięcy lat historii cywilizacji człowiek nie umie dostrzec istotnej końcówki , a przecież nie podejrzewać ani nie nienawidzić . Wręcz przeciwnie woli rozlubowywać się w nienawiści, ale być takim hipokrytą że w razie potrzeby
( nie lubię Kowalskiego, ale Kowalski może mi coś załatwić) potrafi doskonale, niczym kameleon adaptować się do sytuacji i nagle stawać się dla rzeczonego Kowalskiego tak miłym, ciepłym że jego zachowanie aż ocieka obłudą.
Słuchanie......... Kolejna problematyczne kwestia w XXI wieku. Przywykaj do tego, byś z uwagą słuchał słów obcych, i o ile można, wnikaj w duszę mówiącego. Zasypani tonami informacji. Bez możliwości selekcjonowania tych ważnych i nieistotnych ludzie wieku gubią się wśród słów. Przez jedno małe „lub” w Polsce rozpoczęły panowanie afery korupcyjne i jak na razie nie zanosi się na bezkrólewie w tej dziedzinie. Przez to nagromadzenie niepotrzebnych słów zanika też sztuka dyskutowania, kulturalnego dyskutowania. Programy publicystyczne już od dawna bardzie przypominają wiejskie jarmarki niż poważne rozmowy wykształconych ludzi. Marek Aureliusz mówi także o tym. . Próbuj ich przekonywać. A postępuj i wbrew ich chęci, gdy nakaz sprawiedliwości tak poleca. Gdyby zaś kto gwałtownie ci się sprzeciwiał, zmień się w miłego i spokojnego i korzystaj z oporu. A tu go mam , można pomyśleć cnotliwy Aureliusz manipulujący dyskutantami ..... to dopiero skandal. No cóż nawet św. Augustyn zanim został świętym był nie lada zabijaką. Ale uwaga uwaga....... proste zdanie nabiera innego sensu jeżeli dobierzemy mu właściwy kontekst. nakaz sprawiedliwości..... Te dwa słowa zmieniają cały sens. Nie robię wszystkiego wedle mojej wizji ale postępuję zgodnie ze sprawiedliwością.
Coś co uderza w „Rozmyślaniach” to przede wszystkim proste stwierdzenia dotyczące prawdy , ale także sposobu postępowania z ludźmi wyznającymi inne poglądy sprzeczne z moimi Jeżeli mi ktoś potrafi udowodnić i przekonać mię, że niedobrze myślę lub działam, z radością postępowanie swe zmieniam. Szukam bowiem prawdy, ta nigdy nikomu nie zaszkodziła. Szkodzi zaś sobie ten, kto trwa we własnym błędzie i nieświadomości. To stwierdzenie ma bardzo istotny wymiar. Doceniam siebie jestem człowiekiem mądrym, rozumnym ale... potrafią przyznać że się pomyliłem że to moja wina. Ale jednocześnie Jak wielki spokój zyskuje ten, kto nie baczy na to, co bliźni mówi, czyni lub myśli, ale na to tylko, co sam robi, by było sprawiedliwe i zbożne. i Dobry bowiem człowiek nie powinien zwracać uwagi na błędy innych, lecz iść drogą prostą bez zboczeń.
Z każdym rozdziałem stwierdzenia Marka Aureliusz staja się coraz bardziej zadziwiające. Bacz, byś nie postępował tak wobec ludzi nie mających uczuć ludzkich, jak ludzie nie mający uczuć ludzkich wobec ludzi. Dlaczego tak bardzo zadziwiają? Bo oprócz wszech obecnego w twórczości Aureliusza stoicyzmu mają wyraźne cechy fascynacji chrześcijaństwem. Coraz więcej w nich myśli paralelnych dla myśli chrześcijańskich np.
Śmieszne to, że nie usuwamy się przed grzechem własnym, co możliwe, a usuwamy się przed obcym, co niemożliwe. Tą myśl można przyrównać do słów Chrystusa z Ewangelii: widzisz drzazgę w oku swojego brata a belki w swoim nie dostrzegasz
Podobnie Bacz, byś nie postępował tak wobec ludzi nie mających uczuć ludzkich, jak ludzie nie mający uczuć ludzkich wobec ludzi. Sądzę że nie wiedzą że to myśl Marka Aureliusz to pewnie przyrównała bym je do którejś z Ewangelii. Co dziwne Aureliusz nigdy specjalnie z chrześcijaństwem nie sympatyzował. Zezwalał nawet na prześladowania chrześcijan w czasie swojego panowania. Postępuj wobec drugiego nie tak jak postępują ludzi źli, ale inaczej jak człowiek dobry. To stwierdzenie jak ulała pasuje mi do jako pierwsza część cytatu z „Niemców” Leona Kruczkowskiego „ Żeby zło triumfowało wystarczy bezczynność ludzi dobrych” . Wystarczy że będziesz bezczynny, nie musisz robić nic złego. Bezczynność wobec zła wystarczy by ono zatriumfowało. Problem który naświetla tu Kruczkowski to problem tzw. „dobrego Niemca” czyli Niemca żyjącego w III Rzeszy w czasie II wojny ale nie zabijającego, nie katującego. Pomimo że wojna już dawno dobiegła końca do kwestia bezczynności wobec zła w szerszym zakresie nadal pozostaje aktualna . Krzywdzisz nic nie robiąc. Istnieje nawet Ewangeliczne wezwanie „Bądź zimny albo gorący” Nie możesz być obojętny. Często popełnia nieprawość ten, kto czegoś nie robi, nie tylko ten, kto coś robi.
Myślę że pora już na podsumowanie. Aureliusz w swoim „Pamiętniku...” zawiera wiele myśli które nadal są bardzo aktualne i nie straciły na znaczeniu przez ponad tysiąc lat . Kontakty międzyludzkie na przestrzeni dziejów nadal mają te same problemy. Jak pisze sam Aureli „A choćbyś pękł nie zmienisz zachowania ludzi” Warto myślę pochylić się nad „Rozmyślaniami” i dojść do wniosku samego wielkiego cezara „ Najlepszym sposobem jest nie odpłacać pięknym za nadobne” ale pamietać że
Zgoła nie w tym rzecz, że się rozprawia o cechach męża dobrego, lecz że się nim jest.