Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

Helsinki, 1 sierpnia 1975 r.

[...] Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami miedzy Państwami uczestniczącymi

Państwa uczestniczące,

potwierdzając swe oddanie sprawie pokoju, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz sprawie nieustannego rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy;

uznając, że to oddanie, które odzwierciedla interesy i pragnienia narodów, nakłada obecnie i w przyszłości na każde Państwo uczestniczące odpowiedzialność, która doświadczenia przeszłości zwiększają;

potwierdzając, jako członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych i zgodnie z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych, pełne i aktywne poparcie dla Organizacji Narodów Zjednoczonych i dla zwiększenia jej roli i skuteczności w umacnianiu międzynarodowego pokoju, bezpieczeństwa-i sprawiedliwości oraz w ułatwianiu rozwiązywania problemów międzynarodowych, jak również w rozwijaniu przyjaznych stosunków i współpracy między państwami;

wyrażając wspólne przywiązanie do przedstawionych niżej zasad, które są zgodne z Karta Narodów Zjednoczonych, jak również wspólną wolę postępowania w stosowaniu tych zasad zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych;

oświadczają, że są zdecydowane przestrzegać i stosować w praktyce, każde z nich w stosunkach ze wszystkimi innymi Państwami uczestniczącymi, niezależnie od ich systemów politycznych, gospodarczych lub społecznych, jak również od ich wielkości, położenia geograficznego lub poziomu rozwoju gospodarczego, następujące zasady, wszystkie o podstawowym znaczeniu, rządzące ich wzajemnymi stosunkami.

/. Suwerenna równość, poszanowanie praw wynikających z suwerenność/

Państwa uczestniczące będą szanować suwerenną równość i indywidualność każdej z nich, jak również wszystkie prawa składające się na suwerenność i objęte nią, włączaj* w szczególności prawo każdego państwa do równości wobec prawa, integralności terytorialne! oraz wolności i niepodległości politycznej. Będą one również szanować prawo każdego z nicn

259

ao swobodnego określania i rozwijania swego systemu politycznego, społecznego, gospodarcze ao i kulturalnego, jak również jego prawo do wydawania ustaw i rozporządzeń.

W ramach prawa międzynarodowego wszystkie Państwa uczestniczące maja równe prawa ; obowiązki. Będą one szanować prawo każdego z nich do określania i kształtowania według swojego uznania jego stosunków z innymi państwami zgoanie z prawem międzynarodowym i n duchu niniejszej Deklaracji. Uważają one, że ich granice mogą być modyfikowane zgodnie i prawem międzynarodowym, środkami pokojowymi oraz w drodze porozumienia. Mają one -ówniez prawo do tego, by należeć lub nie należeć do organizacji międzynarodowych, być albo ne być stroną dwustronnych lub wielostronnych umów międzynarodowych, włączając w to rrawo do tego, by być lub nie być strona w międzynarodowych umowach sojuszniczych; mają y,Q również prawo do neutralności.

II. Powstrzymywania się od groźby użycia siiy lub lei użycia

Państwa uczestniczące będą powstrzymywać się w swych wzajemnych stosunkach, jak 'ćwnież w swych stosunkach międzynarodowych w ogóle, od groźby użycia siły lub jej użycia rrzeciwko integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej któregokolwiek państwa, lub * jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami Organizacji Narodów Zjednoczonych i z niniejszą deklaracją. Żadne względy nie mogą posłużyć jako usprawiedliwienie uciekania się do groźby użycia siły lub jej użycia wbrew niniejszej zasadzie.

Zgodnie z tym Państwa uczestniczące będą powstrzymywać się od wszelkich działań stanowiących groźbę użycia siły albo bezpośrednie lub pośrednie użycie siły przeciwko innemu Państwu uczestniczącemu. Powstrzymają się one także od wszelkich demonstracji siły w celu skłonienia innego Państwa uczestniczącego do rezygnacji z pełnego wykonywania jego praw suwerennych. Powstrzymają się one ponadto w swych wzajemnych stosunkach od jakichkolwiek środków odwetowych przy użyciu siły.

Taka groźba użycia siły lub jej użycie nie będą stosowane jako środek załatwiania sporów it> rozwiązywania problemów, które mogą doprowadzić do sporów miedzy nimi.

///. Nienaruszalność gran:c

Państwa uczestniczące uważają wzajemnie za nienaruszalne wszystkie granica każdego 1 "ich, jak również granica wszystkich państw w Europie, i dlatego będą powstrzymywać sia

- teraz i w przyszłości — od zamachów na le granice.

Zgodnie z tym będą się również powstrzymywać od wszelkich żądań lub dziaiań ^erzajacych do zawładnięcia i uzurpacji części lub catośc; terytorium któregokolwiek z Państw

•czestniczących.

i

260

IV. Integralność terytorialna państw

Państwa uczestniczące będą szanować integralność terytorialna każdego z uczestniczących.

Zgodnie z tym będą się powstrzymywać od wszelkich działań, niezgodnych z celami i dami Karty Narodów Zjednoczonych, przeciwko integralności terytorialnej, niepodledoścj politycznej lub jedności któregokolwiek z Państw uczestniczących, a w szczególności aj wszelkich takich działań stanowiących groźbę użycia sify lub jej użycie.

Państwa uczestniczące będą także powstrzymywać się od czynienia terytorium którego-koiwiek z nich przedmiotem okupacji wojskowej lub innych bezpośrednich lufa pośrednich środków przymusu, podejmowanych wbrew prawu międzynarodowemu, albo przedmiotem nabycia przy użyciu takich środków lub pod groźbą ich użycia. Żadna taka okupacja lub nabyóe nie będą uznane za legalne.

V. Pokojowe załatwianie sporów

Państwa uczestniczące będą załatwiać spory wynikłe między nimi środkami pokojowym w taki sposób, by międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo oraz sprawiedliwość nie zostafy zagrożone.

Będą one dążyć, w dobrej wierze i w duchu współpracy, do osiągnięcia szybkiego i słusznego rozwiązania na podstawie prawa międzynarodowego.

W tym celu będą one posługiwać się takimi środkami, jak: rokowania, badania, pośrednictwo, postępowanie pojednawcze, arbitraż, postępowanie sądowe, lub innymi środkami pokojowymi według ich własnego wyboru, włączając w to wszelką procedurę załatwiania sporów, uzgodnioną przed powstaniem sporu, w którym są one stronami.

W razie niepowodzenia w osiągnięciu załatwienia sporu przy pomocy któregokolwiek z wymienionych wyżej pokojowych środków, strony sporu będą w dalszym ciągu poszukiwać wzajemnie uzgodnionego sposobu pokojowego załatwienia sporu.

Państwa uczestniczące — strony sporu, jak również inne Państwa uczestniczące, powstrzymają się od wszelkich działań, które mogłyby pogorszyć sytuację w takim stopniu, ze zagrażałoby to utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i przez to utrudniało pokojowe załatwienie sporu.

VI. Nieingerencja w sprawy wewnętrzne

Państwa uczestniczące będą powstrzymywać się od jakiejkolwiek ingerencji, bezpośredniej lub pośredniej, indywidualnej lub zbiorowej, w wewnętrzne lub zewnętrzne sprawy należące do zakresu wewnętrznej jurysdykcji innego Państwa uczestniczącego, niezależnie od ich stosunko* wzajemnych.

Zgodnie z tym będą one powstrzymywać się od jakiejkolwiek formy ingerencji zbrojnej lu" groźby takiej ingerencji przeciwko innemu Państwu uczestniczącemu.

261

się one powstrzymywać również, w każdych okolicznościach, od wywierania akiegokolwiek militarnego lub politycznego, gospodarczego lub innego nacisku zmierzającego HO podporządkowania swym własnym interesom wykonywania przez inne Państwo uczest-nczace praw wynikających z jego suwerenności i w ten sposób zapewnienia sobie korzyści aj<jegoko!wiek rodzaju.

Zgodnie z tym powstrzymają się one, miedz1/ innymi, od udzielania bezpośredniej lub •cśredniei pomocy działalności terrorystyczne; lub wywrotowe; albo innej działalność; ^ierzającei do obalenia silą ustroju innego Państwa uczestniczącego.

w-. VII. Poszanowanie praw człowieka i podstawcwch wolność:, wtaczając iv to wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań

Państwa uczestniczące będą szanować prawa człowieka i podstawowe wolności, włączając »:o wolność nwśii, sumienia, religii lub przekonań Xażdego bez względu na różnice rasy, ptc. ezyka lub religii.

Seda one pocierać i zachęcać ao efektywnego Korzystania z obywatelskich, politycznym ekonomicznych, społecznych, kulturalnycn i innych oraw i womości, które wynikają wszystkie : przyrodzonej godności ludzkiej osoby i maja podstawowe znaczenie dla jej swobodnego :efnego rozwoju.

W tych ramach Państwa uczestniczące będą uznawać l szanować wolność jednostki H zakresie wyznawania i praktykowania, indywidualnie lub wescół z innymi, religii lub przekonań

•godnie z nakazami jej własnego sumienia.

Państwa uczestniczące, na których terytorium znajdują się mnieiszości narodowe, będą nanować prawo osób, należących do takich mniejszości, do równości wcbec prawa, dadzą im :ełna możliwość rzeczywistego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności i w ter, isosob będą cnronić ich uzasadnione interesy w tej dziedzinie.

Państwa uczestniczące uznają powszechne znaczenie praw czicwieka i podstawowycr «!ności. kiórycn poszanowanie jest istotnym czynnikiem poKoiu, sprawiedliwości i dobrobytu, "zbędnych do zapewnienia rozwoju przyjaznych stosunków i współpracy miedzy nimi, jak 'ownież miedzy wszystkimi państwami.

3eda one niezmiennie w swych 'wzajemnych stosunkach szanować te prawa i wolności 'teda podejmować wysiłki, wspólnie i inaywiduainie, wtaczając w to współpracą z Organizacja "aroaów Zjednoczonvcn. w ceiu pocierania ich ccwszechneco i efekr/wnego poszanowania.

Potwierdzała one orawo ieanostki do zaznaicmienia się z iei prawami i obowiązkami w tej Będzinie i postępowania :goanie z nimi.

W dziedzinie praw czrowieka i oods:awowvcr! wolność; Państwa uczestniczące Dęcia ^siepować :coanie ; csiami i zasadami Kair; Narodów Zjednoczonych ' z Powszechna

-fiklaracją Praw Człowieka. Seda one również wypeiniać ocowiazki cKresione w deklaraciacr porozumieniach międzynarodowych w tej aziedzinie, wtaczając ,v to miedzy innymi ''''eazynarodowe Pakt/ °raw Człowieka, ieśii są one nimi związane.

262

X" -"

VIII. Równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia -

Państwa uczestniczące będą szanować równe prawa narodów i ich prawo do samostano^fc. nią, działając zawsze zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych i odpowiedz mi normami prawa międzynarodowego, włączając w to normy odnoszące się do integralnośd terytorialnej państw.

Na mocy zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów wszystkie narody maa zawsze prawo, w warunkach pełnej wolności, określać, kiedy i jak sobie życzą, s^ wewnętrzny i zewnętrzny status polityczny, bez ingerencji z zewnątrz, i dążyć, według swego uznania, do rozwoju politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego.

Państwa uczestniczące potwierdzają powszechne znaczenie poszanowania i efektywnego korzystania z równouprawnienia i samostanowienia narodów dla rozwoju przyjaznych stosunków miedzy nimi, jak i między wszystkimi państwami; przypominają one także znaczeń* wyeliminowania wszelkich form naruszania tej zasady.

IX. Współpraca między pańshvami

Państwa uczestniczące będą rozwijać współpracę między sobą i ze wszystkimi państwam we wszystkich dziedzinach zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych. Rozwijając tę współpracę Państwa uczestniczące położą szczególny nacisk na dziedziny ustalone w ramach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, przy czym każde z nich wnosić będzie swój wkład na warunkach pełnej równości.

Będą one, rozwijając współpracę jak równi z równymi, dokładać starań w celu popierania sprawy wzajemnego zrozumienia i zaufania, przyjaznych i dobrosąsiedzkich stosunków miedzy nimi, międzynarodowego pokoju, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Będą one również, rozwijając wzajemną współpracę, dokładać starań w celu podnoszenia dobrobytu narodów i przyczyniania się do zaspokojenia ich aspiracji, miedzy innymi dzięki korzyściom wynikającym z lepszego wzajemnego poznania się oraz dzięki postępom i osiągnięciom w dziedzinie gospodarczej, naukcwo-technicznej, społecznej, kulturalnej i humanitarnej. Podejmują one kroki sprzyjające powstaniu warunków ułatwiających udostępnienie wszystkim tych korzyści; będą one uwzględniać interes wszystkich w zmniejszeniu różnic w poziomie gospodarczego rozwoju. a w szczególności interes krajów rozwijających się na catym świecie.

Potwierdzają one, że rządy, instytucje, organizacje i jednostki mają do odegrania

odpowiednią i pozytywną rolę w przyczynianiu się do osiągnięcia tych celów ich współprac/.

Będą one dążyć, rozszerzając współpracę zgodnie z tym, co zostało określone wyżej, do

rozwinięcia ściślejszych stosunków wzajemnych na udoskonalonej i trwalszej podstawie, dla

dobra narodów.

263

X Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego

Państwa uczestniczące będą wykonywać w dobrej wierze zobowiązania ciążące na nich na -ocy prawa międzynarodowego, zarówno zobowiązania wynikające z powszechnie uznanych 253(1 j norm prawa międzynarodowego, jak i zobowiązania wynikające z umów lub innych zrozumień, zgodnie z prawem międzynarodowym, których są one stronami.

Przy wykonywaniu swych suwerennych praw, włączając w to prawo do wydawania ustaw jfzepisów, będą one postępowały zgodnie z zobowiązaniami prawnymi, wynikającymi z prawa międzynarodowego; będą one ponadto należycie uwzględniać i wykonywać postanowienia Aktu <ońcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Pańslwa uczestniczące potwierdzają, że w razie sprzeczności między zobowiązaniami sionków Organizacji Narodów Zjednoczonych, wynikającymi z Karty Narodów Zjednoczonych, a ich zobowiązaniami, wynikającymi z jakiejkolwiek umowy lub innego porozumienia międzynarodowego, pierwszeństwo będą miały ich zobowiązania wynikające z Karty, zgodnie : artykułem 103 Karty Narodów Zjednoczonych.

Wszystkie wymienione wyżej zasady maja podstawowe znaczenie i wobec tego będą one ilcsowane jednakowo i bez zastrzeżeń, a każda z nich będzie interpretowana z uwzględnieniem Mzostałych.

Państwa uczestniczące 'wyrażają zdecydowaną wolę pełnego poszanowania i stosowania łych zasad, tak jak zostały one przedstawione w niniejszej Deklaracji, we wszystkich aspektach,

* odniesieniu do ich wzajemnych stosunków i współpracy, a to w celu zapewnienia każdemu :aństwu uczestniczącemu korzyści wynikających z poszanowania i stosowania tych zasad przez wszystkich.

Państwa uczestniczące, uwzględniając należycie powyższe zasady, a w szczególności pierwsze zdanie zasady dziesiątej: „Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego", stwierdzają, że niniejsza Deklaracja nie narusza w niczym ani ich praw i obowiązków, ani też odnośnych umów oraz innych układów i porozumień.

Państwa uczestniczące wyrażają przekonanie, że poszanowanie tych zasad będzie sprzyjać 'ozwojowi normalnych i przyjaznych stosunków oraz postępowi w rozwoju współpracy między "imi we wszystkich dziedzinach. Wyrażają one również przekonanie, że poszanowanie tych zasad będzie sprzyjać rozwojowi politycznych kontaktów między nimi, co z kolei przyczyni się

-o lepszego wzajemnego zrozumienia ich stanowisk i poglądów.

Państwa uczestniczące wyrażają zamiar utrzymywania stosunków ze wszystkimi innymi :aństwami w duchu zasad zawartych w niniejszej Deklaracji.

~°cilo: ..Sprawy Międzynarodowe' 1975. nr 10.

€

264

265

Paryska Karta Nowej Europy

m

m

Paryż, 21 listopada 1990 r. NOWA ERA DEMOKRACJI, POKOJU i JEDNOŚCI 4.

My, Szefowie Państw lub Rządów Państw uczestniczących w Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zebraliśmy się w Paryżu w okresie głębokich przemian i historyczny^ oczekiwań. Era konfrontacji i podziału Europy dobiegła końca. Oświadczamy, iż odtąd rasa stosunki będą opierać się na szacunku i współpracy.

Europa wyzwala się ze spuścizny przeszłości. Odwaga mężczyzn i kobiet, siła woli narodów i moc idei Aktu Końcowego z Helsinek zapoczątkowały nowa erę demokracji, pokoju i jedneśo w Europie.

Nasz czas jest czasem spełnienia nadziei i oczekiwań, które nasze narody pielęgnowały przw dziesięciolecia: niezłomnej wierności demokracji opartej na prawach człowieka i podstawowydi wolnościach; dobrobytu poprzez wolność gospodarczą i sprawiedliwość społeczna; oraz jednakowego bezpieczeństwa dla wszystkich naszych krajów.

Dziesięć zasad Aktu Końcowego będzie nas wiodło ku tej ambitnej przyszłości, tak ja* wskazywało nam drogę ku lepszym stosunkom przez piętnaście lat. Podstawą inicjatyw, ktćrt obecnie podejmujemy, aby nasze narody mogły żyć zgodnie ze swoimi aspiracjami, musi być pełne wykonanie wszystkich zobowiązań KBWE.

Prawa człowieka, demokracja i rządy prawa

Zobowiązujemy się do budowania, utrwalania i umacniania demokracji jako jedynego system rządów naszych narodów. W tym przedsięwzięciu będziemy się kierować tym. co następuje:

Prawa człowieka i podstawowe wolności są przyrodzonym prawem wszystkich jednoss* ludzkich, są niezbywalne i nie mogą zostać odebrane oraz są gwarantowane przez prawo. & ochrona i popieranie jest naczelnym obowiązkiem władz. Ich poszanowanie to zasadnicza zabezpieczenie przed wszechpotężnym państwem. Ich przestrzeganie i pełne korzystanie z r.*?' stanowią podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju.

Władza demokratyczna opiera się na woli narodu, wyrażanej regularnie w wolnych i uczciwyci wyborach. Podstawą demokracji jest szacunek dla istoty ludzkiej i rządów prawa. Demokrata stanowi najlepsza gwarancję swobody wyrażania opinii, tolerancji wszystkich grup społeczeństwa i równych możliwości dla każdego.

Demokracja, ze swym przedstawicielskim i pluralistycznym charakterem, oznacza odpo*1*' dzialność przed wyborcami, obowiązek przestrzegania prawa przez władze oraz bezstronny wymiar sprawiedliwości. Nikt nie może stać ponad prawem.

ff potwierdzamy, że każda jednostka — bez dyskryminacji — ma prawo do: ' wolności myśli, sumienia i wyznania oraz przekonań,

Mdbody wyrażania opinii,

swobody spokojnego zgromadzania i stowarzyszania się,

swobody poruszania się; & nie będzie:

roddany arbitralnemu aresztowi lub zatrzymaniu,

poddany torturom lub innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu bądź

łganiu;

ajdy ma^także prawo:

do poznania swych praw i postępowania zgodnie z nimi,

do uczestniczenia w wolnych i uczciwych wyborach,

do sprawiedliwego i publicznego procesu w przypadku oskarżenia go o przestępstwo,

do samodzielnego lub wespół z innymi posiadania własności prywainej oraz prowadzenia saialności gospodarczej,

do korzystania ze swych praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych.

Potwierdzamy, że będzie chroniona etniczna, kulturowa, językowa i religijna tożsamość miejszości narodowych, oraz że osoby należące do mniejszości naroac,vych mają prawo do iłcbodnego wyrażania, ochrony i umacniania tej tożsamości bez jakiekolwiek dyskryminacji :* warunkach pełnej równości wobec prawa.

Zapewnimy, by każdy, w przypadku jakiegokolwiek naruszenia jegc praw, miał możność aorzystania ze skutecznych środków odwoławczych, tak wewnętrznych, jak; międzynarodowych.

Peine poszanowanie tych reguł jest opoką, na której będziemy budować nowa Europę.

blasze Państwa będą współpracować i popierać się nawzajem, aby zdobycze demokracji

-czynić nieodwracalnymi.

Wolność gospodarcza i odpowiedzialność

Wolność gospodarcza, sprawiedliwość społeczna i odpowiedzialność ekologiczna są "iezbednymi warunkami dobrobytu. Wolna wola jednostki, realizowana w warunkach demokracji i chroniona przez rzaay prawa,

-anowi konieczna podstawę pomyślnego rozwoju gospodarczego i społecznego. Będziemy ^rzyjać działalności gospodarczej, która szanuje i wspiera godność ludiKa.

Wolność i pluralizm polityczny są niezbędnymi elementami naszego wspólnego ciążenia do '"-zwijania gospodarek rynkowych, zapewniającego trwały wzrost gcscodarczy, dobrobyt. ;crawiealiwość społeczna, zwiększenie zatrudnienia i efektywne wykorzystanie zasobów, "-rnyśine przejście do gospodarki rynkowej przez państwa podejmująca wysiłki w tym kierunku .est ważne i leży w interesie nas wszystkich. Umożliwi ono nam wszystkim osiągnięcie wyższego ^ziomu dobrobytu, co jest naszym wspólnym celem. Sędziemy wscćipracować dla jego "-siagnięcia.

266

Ochrona środowiska naturalnego jest wspólnym obowiązkiem wszystkich naszych Wspierając narodowe i regionalne wysiłki w tej dziedzinie, musimy jednocześnie d> paląca potrzebę wspólnego działania na szerszą skalę.

Przyjazne stosunki miedzy Państwami uczestniczącymi

Teraz, gdy rozpoczyna się nowa era w Europie, jesteśmy zdecydowani rozszerzyć i umoaź przyjazne stosunki między Państwami Europy, Stanami Zjednoczonymi Ameryki i Kanada om zacieśniać przyjaźń między naszymi narodami.

W celu utrzymania i umacniania demokracji, pokoju i jedności w Europie, uroczyśdii deklarujemy pełne przestrzeganie Dziesięciu zasad zawartych w Akcie Końcowym z Hełsndj Potwierdzamy niezmiennie wiążąca moc Dziesięciu zasad i naszą zdecydowana wo4» wprowadzenia ich w życie. Wszystkie te zasady będą stosowane jednakowo i bez zastrzeżeń, a każda z nich będzie interpretowana z uwzględnieniem pozostałych. Tworzą one podstaw* naszych stosunków.

Zgodnie z naszymi zobowiązaniami wynikającymi z Karty Narodów Zjednoczonych oraz zobowiązaniami wynikającymi z Aktu Końcowego z Helsinek, ponawiamy nasze zobowiązanie do powstrzymania się od groźby użycia siły przeciwko integralności terytorialnej lub niepodleglośa politycznej któregokolwiek Państwa oraz od działania w jakikolwiek inny sposób niezgodny z zasadami lub celami tych dokumentów. Przypominamy, że niewykonanie zobowiązań wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych stanowi pogwałcenie prawa międzynarodowego.

Potwierdzamy nasze zobowiązanie do załatwiania sporów środkami pokojowym Postanawiamy rozwijać mechanizmy zapobiegania konfliktom między Państwami uczestniczącymi i ich rozwiązywania.

Wraz z końcem podziału Europy będziemy usilnie dążyć ku nowej jakości naszych stosunków w dziedzinie bezpieczeństwa, respektując zarazem wzajemnie swobodę wyboru w tej kwesta. Bezpieczeństwo jest niepodzielne i bezpieczeństwo każdego Państwa uczestniczącego jest nierozerwalnie związane z bezpieczeństwem wszystkich pozostałych. Dlatego też zobowiązujemy się współpracować w celu umacniania wzajemnego zaufania i bezpieczeństwa oraz popierania kontroli zbrojeń i rozbrojenia.

Bezpieczeństwo

Korzystny wpływ na przyjazne stosunki między nami będzie miało umocnienie demckraqi i zwiększone bezpieczeństwo.

^zadowoleniem witamy podpisanie przez dwadzieścia dwa Państwa uczestniczące Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie, który doprowadzi do obniżenia poziomu si zbrojnych. Potwierdzamy przyjęcie znaczącego, nowego zestawu środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, który doprowadzi do większej przejrzystości i wzrostu zaufania miedz1/ wszystkimi Państwami uczestniczącymi. Są to ważne kroki w kierunku większej stabilności i większego bezpieczeństwa w Europie.

267

r n-^recedensowe obniżenie poziomu sił zbrojnych, będące skutkiem Traktatu o kon-' " ,ch zbrojnych w Europie, wraz z nowym podejściem do kwestii bezpieczeństwa

^ółpracy w ramach procesu KBWE, doprowadzą do nowej percepcji bezpieczeństwa &ir°P'e ' nac'ac'za nowy wymiar naszym stosunkom. W tym kontekście w pełni uznajemy wyboru przez Państwa własnego sposobu zapewnienia sobie bezpieczeństwa.

Jedność

Europa, cała i wolna, apeluje o nowy początek. Zapraszamy nasze naroay do przyłączenia się & tego wielkiego przedsięwzięcia.

Z wielRS"-satysfakcja odnotowujemy Układ o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, jodpisany w Moskwie w dniu 12 września 1990 r., i witamy ze szczerym zadowoleniem fakt jednoczenia narodu niemieckiego w jednym państwie, zgodnie z zasadami Aktu Końcowego <onferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie i w pełnej zgodzie ze swoimi sąsiadami. '.Stanowienie narodowej jedności Niemiec jest ważnym wkładem w sprawiedliwy i trwały lad pokojowy zjednoczonej, demokratycznej Europy, świadomej swojej odpowiedzialności za stabilność, pokój i współprace.

Uczestnictwo zarówno Państw północnoamerykańskich, jak i europejskich stanowi zasadnicza schę charakterystyczną KBWE; leży u podstaw jej dotychczasowych osiągnięć i jest bardzo słotne dla przyszłości procesu KBWE. (...)

KBWE i świat

Los naszych narodów związany jest z losem wszystkich innych narodów. W pełni popieramy Organizacje Narodów Zjednoczonych i zwiększenie jej roli w umacnianiu międzynarodowego :ckoju, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Potwierdzamy nasze przywiązanie do zasad i celów 'iarodów Zjednoczonych, tak jak zostały one ujęte w Karcie Narodów Zjednoczonych, oraz otępiamy wszelkie pogwałcenie tych zasad. Z uznaniem odnotowujemy rcsnacą rolę Organizacji 'iarodów Zjednoczonych w polityce światowej i jej wzrastającą skuteczność, do której przyczynia i'? poprawa stosunków miedzy naszymi Państwami.

WYTYCZNE NA PRZYSZŁOŚĆ

Kierując się naszym stanowczym zobowiązaniem do peinego wcielenia w życie wszystkicn ~sad i postanowień KBWE, postanawiamy obecnie dać nowy impuls do zrównoważonego 'wszechstronnego rozwoju naszej współpracy w celu zaspokojenia potrzeb i aspiracji naszych "arodów.

Ludzki wymiar

Oświadczamy, iż nasze poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności ma charakter "ieodwracalny. Będziemy w pełni wprowadzać w życie i rozwijać postanowienia dotyczące "dzkiego wymiaru KBWE.

268

Zdecydowani sprzyjać wnoszeniu przez mniejszości narodowe bogatego wkładu naszych społeczeństw, podejmujemy się dalszej poprawy ich położenia. Potwierdzamy głębokie przekonanie, że przyjazne stosunki między naszymi narodami, a także sprawiedliwość, stabilność i demokracja wymagają ochrony tożsamości etnicznej, językowej i religijne] mniejszości narodowych oraz stworzenia warunków do umacniania tożsamości, i...j

Wyrażamy nasza zdecydowana wole zwalczania wszelkich form nienawiści rasowej i etniczrwi •'' antysemityzmu, ksenofobii i dyskryminacji wobec kogokolwiek, a także prześladowań nafc ' religijnym i ideologicznym. •'-'.

Zgodnie : naszymi zobowiązaniami w ramach KBWE podkreślamy, ze swobodi poruszania się i kontaktów miedzy naszymi obywatelami, jak również swobodny przetAt informacji : idei maja kluczowe znaczenie dla utrzymania i rozwoju wolnych spdeczeńj;* i kwitnących kultur. Z zadowoleniem witamy wzmożenie podróżowania miedzy naszymi krajani w celach turystycznych i odwiedzin.

Bezpieczeństwo

Zmieniająca się sytuacja polityczna i militarna w Europie stwarza nowe mozliwośd podejmowania wspólnych wysiłków w dziedzinie Bezpieczeństwa wojskowego. Będziemy korzystać z ważnycn osiągnięć, ujętych w Traktacie o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie i będących wynikiem rokowań w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa Zobowiązujemy się do kontynuowania rokowań w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa z tym samym mandatem i do dążenia do ich zakończenia nie później niż do czasu Sootkania w ramach dalszych kroków po KBWE, które odbędzie się w Helsinkach w 1992 r. (...)

Mimo zmniejszenia się groźby konfliktu w Europie, inne niebezpieczeństwa zagrażają stabilności naszych społeczeństw. Jesteśmy zdecydowani współpracować w orjrorw demokratycznych instytucji przed działaniami, które naruszają niepodległość, suwerenna równość lub terytorialna integralność Państw uczestniczących. Obejmują one nielegalne działania zawierające nacisk zewnętrzny, przymus i działalność wywrotowa.

Jednoznacznie potępiamy, jako kryminalne, wszystkie działania, metody i praktyki terroryzm^ oraz wyrażamy nasza zdecydowana woię podjęcia wysiłków w celu jego eliminacji, tak poprze: współpracę dwustronna, jak i wielostronna. Połączymy się również w zwalczaniu nielegalnego handlu narkotykami.

Świadomi, iż zasadniczym dooełnieniem obowiązku Państw powstrzymywania się od groźby użycia siły lub użycia siiy jest pokojowe załatwianie sporów — przy czym obydwa obowiązki s3 zasadniczymi czynnikami zachowania i umocnienia międzynarodowego pokoiu i bezpieczeństwa — będziemy nie tylko poszukiwać skutecznych sposobów zapcoiegania środkami politycznym konfliktom, które mogą się dopiero ujawnić, ale określimy również, zgodnie z prawe^ międzynarodowym, właściwe mechanizmy pokojowego rozwiązywania wszelkich sporów, jawfi mogą powstać. Tym samym zobowiązujemy się do poszukiwania nowych form współprac/ w *l

269

•flje w szczególności do określenia zestawu metod pokojowego załatwiania sporów, łącznie udziałem strony trzeciej. Podkreślamy, iż należy w pełni wykorzystać w tym

.gaście szansę, jaka stwarza spotkanie w sprawie pokojowego załatwiania sporów, które zwołane w La Valetcie na początku 1991 r. [...]

Współpraca gospodarcza

Podkreślamy, iż współpraca gospodarcza oparta na gospodarce rynkowej stanowi istotny element naszych stosunków i będzie pomocna w budowie zamożnej i zjednoczonej Europy Cemokratyczne instytucje i wolność gospodarcza pobudzają postęp gospodarczy i społeczny, co jstalo uznane w Dokumencie Bońskiej Konferencji o współpracy gospodarczej, której wyniki ^decydowanie popieramy.

Podkreślamy, że współpraca w dziedzinie gospodarczej oraz nauki i techniki jest obecnie rtżnym filarem KBWE. Państwa uczestniczące powinny okresowo dokonywać przeglądu aiagnietego postępu i dawać nowe impulsy współpracy w tych dziedzinach.

M

Uznajemy ważna rolę Wspólnoty Europejskiej w politycznym i gospodarczym rozwoju Europy. Takie międzynarodowe organizacje gospodarcze, jak Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ), instytucje systemu Bretton Woods, Organizacja .Yspólnoty Gospodarczej i Rc zwoju (OECD), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu .EFTA) i Międzynarodowa Izba Handlu (ICC), również maja do spełnienia ważne zadanie

*spierania współpracy gospodarczej, która zosianie jeszcze bardziej wzmożona w wyniku .Morzenia Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD). Aby osiągnąć nasze cele, podkreślamy konieczność skutecznej koordynacji działalności tych organizacji oraz akcentujemy potrzebę znalezienia sposobów włączenia wszystkich naszych Państw do tej działalności.

Środowisko naturalne

Uznajemy pilna potrzebę podjęcia problemów środowiska naturalnego oraz doceniamy znaczenie indywidualnycn i wspólnych wysiłków w tej dziedzinie. Zobowiązujemy się intensyfikować nasze przedsięwzięcia w ceiu ochrony i poprawy naszego środowiska, aby przywrócić i utrzymać zdrowa równowagę ekologiczna w powietrzu, wodzie i glebie. Dlatego esteśmy zdecydowani w pełni wykorzystać KBWE jako ramy do wypracowania wspólnych zobowiązań i celów wobec środowiska, a tym samym kontynuować prace odzwierciedlone

* Raporcie Sofijskiego Spotkania w sprawie ochrony środowiska. !•••]

Podkreślamy konieczność wypracowania nowych metod zapewniających systematyczna ocenę "ykonywania istnieiacvcn zobowiązań, jak również podejmowania bardziej ambitnych zobowiązań, dotyczących wzajemnego powiadamiania o stanie środowiska naturalnego i po-

*nciainycn zagrożeniach ekologicznych oraz wymiany informacji na ten temat. Z zadowoleniem "tamy również utworzenie Europejskiej Agencji do spraw Środowiska (EEAi.

J

270

Z zadowoleniem witamy bieżącą działalność, badania problemowe i analizy przeglądowe przeprowadzane w ramach różnych istniejących organizacji międzynarodowych zaangażowanych w ochronę środowiska, takich jak Program Ochrony Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP), Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) i Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Podkreślamy potrzebę wzmożenia współpracy między nimi i ich skutecznej koordynacji.

Kultura

Uznajemy istotny wkład naszej wspólnej kultury europejskiej i wyznawanych przez nas wartości w przezwyciężaniu podziału kontynentu. Dlatego też podkreślamy nasze przywiązanie do twórczej wolności oraz ochrony i rozwoju naszego kulturowego i duchowego dziedzictwa, w całym jego

bogactwie i różnorodności.

Mając na uwadze ostatnie zmiany w Europie, podkreślamy tym większe znaczenie Krakowskiego Sympozjum i oczekujemy rozpatrzenia przez nie wytycznych do intensywniejszej współpracy w dziedzinie kultury. Zapraszamy Rade Europy do wniesienia wkładu w to Sympozjum. [...]

Region Morza Śródziemnego

Uważamy, iż fundamentalne zmiany polityczne, jakie zachodzą w Europie, pozytywnie rzutuj na region Morza Śródziemnego. Dlatego też będziemy kontynuować wysiłki w celu umocnienia bezpieczeństwa i współpracy w regionie Morza Śródziemnego jako istotnego czynnika stabilność w Europie. Z zadowoleniem witamy Raport Spotkania w Palma de Mallorca w sprawie regwntf Morza Śródziemnego. Wszyscy popieramy wyniki tego spotkania.

Jesteśmy zaniepokojeni utrzymującymi się napięciami w tym regionie i ponownie wyrażar^f naszą zdecydowaną woię zintensyfikowania wysiłków zmierzających do znalezieni sprawiedliwych, realnych i trwałych rozwiązań istniejących problemów o zasadniczym znacz** zakładających użycie środków pokojowych oraz opartych na poszanowaniu zasad M* Końcowego. [...]

NOWE STRUKTURY l INSTYTUCJE PROCESU KBWE

Nasze wspólne wysiłki w celu ugruntowania przestrzegania praw człowieka, dei i rządów prawa, utrwalenia pokoju oraz umocnienia i pogłębienia jedności w Europie *! nowej jakości dialogu politycznego i współpracy, a więc również rozwoju struktur KB

Intensyfikacja naszych konsultacji na wszystkich szczeblach ma pierwszorzędne kształtowania naszych przyszłych stosunków. W tym celu postanawiamy, co

My, Szefowie Państw lub Rządów, spotkamy się następnym razem w Helsinkach z Spotkania w ramach dalszych kroków po KBWE w 1992 r. Następnie będziemy się spc z okazji kolejnych spotkań w ramach dalszych kroków po KBWE.

Nasi ministrowie spraw zagranicznych będą — jako Rada — spotykać się regui i przynajmniej raz do roku. Spotkania te będą stanowić główne forum konsultacji politycz w procesie KBWE. Rada będzie rozpatrywać kwestie odnoszące się do Konfer Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz podejmować odpowiednie decyzje. [...]

Komitet Wysokich Przedstawicieli będzie przygotowywać spotkania Rady i wykonywa decyzje. Komitet będzie dokonywać przeglądu bieżących zagadnień oraz będzie r podejmować odpowiednie decyzje, w tym również w formie zaleceń dla Rady.

Będzie można uzgadniać odbywanie dodatkowych spotkań przedstawicieli Par uczestniczących w celu omówienia pilnych, niepokojących kwestii.

Rada dokona przeglądu postanowień regulujących zwoływanie posiedzeń Komitetu Wyso: =rzecistavvicieli w sytuacjach wyjątkowych.

Państwa uczestniczące mogą również uzgadniać odbywanie spotkań innych ministrów. Co wykonywania związanych z tymi konsultacjami zadań administracyjnych ustanawia Sekretariat z siedziba w Pradze.

Spotkania Państw uczestniczących w ramach dalszych kroków po KBWE będą z reg Mbywać się co dwa lata, aby umożliwić Państwom uczestniczącym dokonanie oceny sytua ragladu wcielania w życie przyjętych przez nie zobowiązań oraz rozważenie dalszych krok(

•procesie KBWE.

W celu wspomożenia Rady w zmniejszaniu niebezpieczeństwa powstania konfliktc postanawiamy utworzyć Centrum Zapobiegania Konfliktom z siedzibą w Wiedniu.

Dla ułatwienia kontaktów i wymiany informacji dotyczących wyborów w Parisfwac ucssiniczacych postanawiamy ustanowić Biuro Wolnych Wyborów z siedziba w Warszawie.

Uznając ważną role, jaką mogą odegrać w procesie KBWE parlamentarzyści, apelujem 9 weksze zaangażowanie parlamentów w K3WE, w szczególności poprzez utworzeni ^wadzenia parlamentarnego KBWE z udziałem członków parlamentów wszystkich Parisr. ^Ktniczacych. W rym celu usilnie apelujemy o kontynuowanie kontaktów na szczebli

•^entarnym dla omówienia zakresu działalności, metod pracy i zasad proceduralnych takie

•wientarnej struktury KBWE, przy wykorzystaniu istniejących doświadczeń i działań już «l?!ycłi w tej dziedzinie.

<V<we/ Europy, Warszawa 1991.

---