Amorfik
Słowo "amorfik" wskazuje na fakt, że jest to "bezkształtne" zespolenie podstawowych dyspozycji psychicznych, w tym sensie, że żadna z dyspozycji nie jest specjalnie nasilona.
Amorfik jest uczynny, zgodny, tolerancyjny. Daje się ukształtować swemu otoczeniu, dlatego mówi się o nim, że ma "dobry charakter".
Jednakże - jest też niedbały, skłonny do lenistwa, odkłada zlecone czy zamierzone zajęcia. Niepunktualny. Na ogół idzie za tym, co modne, niekiedy dość zaskakująco przejawia bierny opór. Nie przejmuje się niczym.
Często uzdolniony jest do muzyki i sztuki aktorskiej, nieraz obdarzony dobrą pamięcią.
Nade wszystko stawia potrzeby organiczne: jedzenie, picie, sen.
Ożywia się z częstej "drzemki duchowej" podczas gier i podczas zabaw towarzyskich. Chętnie uprawia gry hazardowe. Lubi wygodne życie w domu rodzinnym, ale nie umie poświęcić się i być ofiarnym.
Dość obiektywnie ocenia rzeczywistość.
Najwyższą wartością dla niego jest rozrywka, przyjemność.
W klasycznej nauce o temperamentach typ ten był określany jako "flegmatyk". Przypisywano mu to, że łączy małą siłę z małą szybkością. Ruchy ma powolne i do wielkich rezultatów zazwyczaj nie dochodzi. Życie moralne wybitniejszych cech nie posiada, charakteryzuje je spokój i jakby pewna senność. Źle wychowany staje się amorfik typowym egoistą, leniwym, łakomym, zmysłowym. Dobrze wychowany jest bardzo cennym pracownikiem, spełniającym spokojnie i regularnie swoje obowiązki, nie pchającym się zbyt wysoko, zadowalającym się tym, co ma.
Refleksyjny (apatyk)
Określamy go jako "apatyka" - ( czasem: "atoniczny", albo "statyczny"); nazwa bierze się z braku nasilonych uczuć: a - pathos.
Typ refleksyjny (apatyk) bywa zwykle małomówny, zamknięty w sobie i apatyczny. Nie ma zbyt wielkich aspiracji. Ponury i milczący, rzadko się śmieje.
Zwykle uczciwy, prawdomówny, punktualny, odważny. Nudzi się często, brak mu bowiem zainteresowań.
Zdolny do matematyki i przedmiotów ścisłych, lubi porządek i czystość.
Wierny jest zasadom, które mu wpojono, niekiedy przejawia opór, który trudno złamać. Umie być karny i opanowany.
Nie lubi nowości, jest raczej konserwatystą. Długo nosi urazy w sercu, niełatwo daje się pogodzić. Odznacza się równym usposobieniem, trzyma się z dala od społeczeństwa.
Największą wartością dla niego jest spokój.
Choleryk
Właściwy mu jest patos życia uczuciowego i sprawność działania. Słowo "tonus" ( od którego pochodzi określenie "toniczny") oznacza stałe napięcie; jest ono właśnie bardzo dla tego typu charakterystyczne.
CHOLERYK Jest pełen żywotności i energii, działa z wytężeniem i gorączkowo w wielu kierunkach. Porywczy i wybuchowy, nieraz grzeszy brakiem umiaru. Skłonny do przesady, mierzy siły na zamiary. Wieczny reformator.
Usposobienie pogodne, optymistyczne. Z łatwością nawiązuje kontakty towarzyskie i przyjacielskie. Pełen ciepła i ostentacyjnej serdeczności, potrafi przyciągać do siebie ludzi.
Zwykle dobry mówca, czasem demagog, schlebiający tłumowi, podburzający do buntu. Wierzy w postęp. Szybki, zręczny i zdecydowany. Umie zdobywać, lubi rozkazywać i każdemu dać jakąś robotę do wykonania.
Największą wartość stanowi dla niego działanie.
W działaniu natura choleryka znajduje swoje odzwierciedlenie. Dlatego określa się go też jako typ "dynamiczny".
Cholerykami byli: Balzac, Casanowa, Diderot i św. Piotr. Osobowości wyjątkowo aktywne. Źródła tej aktywności ukryte są w obfitej emocjonalności choleryków. Tu dodamy, że klasycznie rozumiany choleryk nie w pełni pokrywa się ze współczesnym rozumieniem tego temperamentu, jakie tu prezentujemy. Kiedyś określano cholerykiem typ nazywany przez nas (w charakterologii) "sangwinikiem". Podobno był to klasyczny typ polskiego temperamentu.
Systematyczny (flegmatyk)
Określamy go jako "systematyczny", bądź też jako typ " flegmatyka"
Typ systematyczny jest zrównoważony, obiektywny, szanujący zasady i punktualny. Mimo chłodu i pozornej nieczułości umie pomagać potrzebującym.
Cierpliwy, odważny, wytrwały i naturalny - po prostu nie umie udawać.
Obdarzony jest zdolnością jasnego i treściwego wypowiadania się, chociaż może niekiedy nużyć słuchaczy.
Uzdolniony do matematyki i innych nauk ścisłych, posiada umiejętność abstrakcji.
Ma wybitne poczucie humoru, na co nie wydaje się wskazywać jego na ogół poważny wygląd.
Pracuje systematycznie choć powoli, nie znosi pośpiechu.
Systematyczność oparta na analitycznym podejściu do rzeczywistości jest jego dominującą cechą, skąd określenie tego typu: "systematyczny".
Wierny swemu słowu, na czas wykonuje zlecone prace. Nie pragnie życia towarzyskiego, ale umie znaleźć się wśród ludzi. Zamiłowany w porządku i czystości. Niekiedy oddaje się wątpieniu, ale niezmordowanie szuka prawdy.
Największą wartością jest dla niego prawda lub prawo.
Flegmatykami byli: G. Heymans (jeden z twórców prezentowanej tu typologii), Darwin, Franklin, Sokrates. Są to więc typowi myśliciele. Warto więc zaznaczyć, że sposób, w jaki prezentujemy w charakterologii typ flegmatyka, różni się nieco od dawnego, klasycznego rozumienia w tzw. typologii Hipokratesa (zbliża się do klasycznego melancholika). Wrażenie "powolności" zawdzięcza on tej swojej właściwości, jaką określiliśmy słowem "systematyczność".
Nerwowiec
Określamy go jako typ "pobudzająco - emocjonalny" - ( czasem: "nerwowiec"). W dziedzinie moralnej duża plastyczność, łatwe uleganie wpływom, ale brak stałości. Źle wychowany staje się lekkomyślnym, utracjuszem, kłamcą, niesłownym, przede wszystkim zaś próżnym i nieobliczalnym. Dobrze wychowany jest nadzwyczaj miłym człowiekiem, umiejącym pogodzić obowiązki z rozrywką, wprowadzającym wszędzie radość i pogodę, godzącym powaśnionych, utrzymującym jedność społeczeństwa.
Nerwowiec odznacza się usposobieniem krańcowo zmiennym; w krótkim czasie przechodzi od łez do śmiechu. Spragniony uczuć, ale niestały w swoich sympatiach, wciąż poszukuje nowych wrażeń.
Odczuwa potrzebę upiększania rzeczywistości, co go prowadzi do fikcji poetyckiej lub do kłamstwa. Impulsywny, ocenia ludzi zależnie od tego, czy z nimi sympatyzuje czy też nie; nieraz gustuje w okropnościach i w makabrze.
Potrzebuje podniet, by wyrwać się z bezczynności i nudy. Stąd też i określenie nerwowca: "typ pobudzająco-emocjonalny". Niezdolny do pracy systematycznej, oddaje się zajęciom ulubionym, a zaniedbuje obowiązkowe. Chce wzbudzać podziw i zwracać na siebie uwagę. Szybko się zapala i prędko gaśnie: typowy słomiany ogień. Po doznanych niepowodzeniach daje się łatwo pocieszyć. Snuje wielkie plany, których nie urzeczywistnia.
Lubi życie towarzyskie, odznacza się błyskotliwą inteligencją.
Nie umie oprzeć się pokusie, ale szczerze żałuje swoich upadków.
Główną wartością nerwowca jest piękno albo rozrywka.
Znani "nerwowcy" to np. Andersen, Byron, Mozart - o których wiemy, iż byli nieustannie zmienni w życiu. Do nich zaliczamy też Chopina, Dostojewskiego i św. Franciszka.
Pasjonat
Określamy go jako "pasjonat" ( czasem: typ "władczy" ). Pod względem moralnym bardzo mało ulega wpływom; odznacza się dużą stałością i od raz zamierzonego celu nie łatwo zawraca. Źle wychowany staje się upartym, despotą, bezwzględnym, niezmiernie ambitnym, przykrym dla otoczenia. Dobrze wychowany jest urodzonym wodzem, umiejącym przewodzić w społeczeństwie i prowadzić je do wyższych celów.
Pasjonat odznacza się ambicją; umie konsekwentnie urzeczywistniać swoje dalekowzroczne plany. Wielka prężność całej osobowości, skoncentrowana jest w kierunku określonym przez "główną namiętność".
Charakter władczy, skłonny do panowania zarówno nad sobą, jak i nad innymi. Potrafi wyrzec się wszystkiego, co nie prowadzi do umiłowanego celu.
Często utożsamia siebie ze sprawą, której służy, lub z grupą społeczną, do której należy: z Kościołem, Państwem lub Rodziną. Traktuje więc poważnie i `głęboko religię, ojczyznę, obowiązki rodzinne.
Doświadcza nigdy nie nasyconego głodu wielkości. Wobec otoczenia usłużny i ofiarny, ale pod warunkiem, że zostanie uznana wartość jego osoby.
Umie ograniczyć swoje potrzeby organiczne, gotów do daleko posuniętego ascetyzmu; potrafi ujarzmić swoją gwałtowność, chociaż niekiedy wybucha.
Wielką energię swej osobowości dyscyplinuje, angażując się do wielkich zadań.
Zwykle wszechstronnie uzdolniony, ceni przeszłość, której pragnie być kontynuatorem. Postępuje zwykle uczciwie, ale jest niekiedy skłonny hołdować zasadzie: cel uświęca środki.
Najważniejszą dla niego wartością jest zadanie, które ma wykonać.
Znani pasjonaci to np. Napoleon, Pascal, Piłsudzki i Paderewski. Wielu świętych odznaczało się taką konfiguracją dyspozycji; np. św. Augustyn, św. Teresa i św. Paweł Apostoł.
Sangwinik
Określamy go jako sangwinika, bądź typ "realistyczny"; Co ma w sobie charakterystycznego?
Sangwinik jest chłodny i opanowany, uwagę swoją kieruje na życie zewnętrzne (używa się tu słowa "ekstrawertyk"), które umie doskonale obserwować.
Obdarzony w wybitnym stopniu zmysłem praktycznym, potrafi "sprzedać" swoje wiadomości. Zdolny jest do nauk ścisłych, zwłaszcza eksperymentalnych.
Lubi życie towarzyskie, jest grzeczny, dowcipny i uprzejmy, ale bywa również ironiczny i złośliwy.
Zna tajemnicę kierowania ludźmi, można go nazwać zręcznym dyplomatą. Skłonny jest do oportunizmu i konformizmu, bardzo podatny na wpływy otoczenia. Gotów uznać względność norm moralnych, dochodzi nieraz do sceptycyzmu, odznacza się liberalizmem i tolerancyjnością.
Daje dowody inicjatywy i wielkiej giętkości umysłu. Spokojny i zrównoważony, nawet w bardzo napiętych sytuacjach. Często nastawiony egoistycznie, bywa nieraz wyrachowany i wykorzystuje innych.
Największą wartością jest dla niego powodzenie życiowe, użyteczność.
Sangwinikami byli: Fr. Bacon, A. Einstein, A. France i Horacy - myśliciele bardzo praktyczni. Ale również Machiavelli i Voltaire - typowe umysły liberalne w swych poglądach. Warto więc zaznaczyć, że sposób, w jaki prezentujemy tutaj typ sangwinika różni się nieco od klasycznego rozumienia; w typologii Le Senne'a sangwinik nie jest bowiem emocjonalny (jak określano go w terminologii starożytnej), lecz wręcz przeciwnie - bardzo realistycznie nastawiony do życia.
Sentymentalny (uczuciowiec)
Określamy go jako typ "hamująco - emocjonalny" - lub "uczuciowiec" (czasem - "sentymentalny"). Jak sugeruje to określenie, właściwe dla tego typu jest hamowanie bogatego życia uczuciowego.
Uczuciowiec jest ambitny, ale nie umie urzeczywistniać swoich daleko sięgających planów; dlatego poprzestaje na marzeniach. Zadumany, zapatrzony w swoje życie wewnętrzne ( a więc: tzw. "introwertyk" ). Melancholiczny i niezadowolony z siebie (skąd klasyczne określenie "melancholik"!), skłonny do skrupułów i kompleksów, zwłaszcza kompleksu niższości. Często oskarża samego siebie, a nawet czuje do siebie wstręt. Nieśmiały, drażliwy, przeżywa (choć nie daje tego poznać po sobie) każde słowo niebacznie rzucone przez otoczenie.
Pozornie nieczuły i obojętny, pod maską chłodu ukrywa burze wewnętrzne i załamania. Nieufny i podejrzliwy, lęka się wszystkich nowości, zwracając najchętniej myśl ku temu, co minęło.
Wciąż szuka przyjaciela, któremu mógłby powierzyć bogactwo swego wewnętrznego życia. Takim powiernikiem niejednokrotnie staje się pamiętnik, chroniony czujnie przed wzrokiem ciekawych. Niezręczny i niepraktyczny, z trudem nawiązuje stosunki z ludźmi, lękając się niezrozumienia i ośmieszenia. Pesymista, nie wierzy we własne siły; często uprzednio rezygnuje z sukcesu, który mógłby zapewne osiągnąć, gdyby miał odrobinę ufności do samego siebie.
Delikatny w stosunku do innych, umie im okazywać współczucie i otoczyć opieką. Indywidualista, kocha przyrodę i szuka w niej schronienia przed twardością losu.
Najwyższą wartością dla niego jest życie wewnętrzne oraz przyjaźń.
Znani uczuciowcy to np. Tomasz Mann, Rousseau, Schopenchauer, a u nas np. Słowacki. A także np. Lukrecjusz, który powiedział: "Nie bój się tego, co nowe, chociaż ci miły spokój"
2
Typy charakterów wg Heymansa i Wiersmy
7
Typy charakterów wg Heymansa i Wiersmy