Data wydania opinii 19.06.2004r.
Studium Jednostki Skalą Nieprzystosowania Społecznego
Lesława Pytki
Badanie Małgorzaty Dobrowolskiej Skalą Nieprzystosowania Społecznego zostało przeprowadzone w celu określenia za pomocą socjalnie dobranych informatorów (matki, wychowawczyni, psychologa z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, koleżanki) kilku aspektów społecznego funkcjonowania osoby badanej, cech jej zachowania oraz sytuacji życiowej, w jakiej się znajduje. Diagnoza ma określić ewentualne niedostosowanie społeczne w celu ewentualnego zastosowania wychowawczych działań interwencyjnych i opracowania projektu oddziaływań resocjalizacyjnych lub naprawczych.
Badanie Skalą Nieprzystosowania Społecznego rozpatrywane było w sześciu płaszczyznach: nieprzystosowanie rodzinne, nieprzystosowanie rówieśnicze, nieprzystoso-wanie szkolne, zachowania antyspołeczne, kumulacja niekorzystnych czynników biopsychi-cznych i socjokulturowych. Badanie zostało przeprowadzone Skalą Niedostosowania Społecznego. W trakcie zbierania informacji o dziecku przeprowadzono rozmowy z matką, wychowawczynią, koleżanką z klasy i psychologiem. Korzystano także z opinii szkolnych, arkuszy ocen, frekwencji uczęszczania do szkoły, opinii psychologa z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej.
Małgorzata Dobrowolska ma obecnie 12 lat. Jest pierwszym dzieckiem, uczennicą klasy piątej szkoły podstawowej. Ma siostrę 8-letnią. Matka, lat 39, pracownik umysłowy, wykształcenie średnie. Ojciec, lat 42, księgowy, wykształcenie średnie. Rodzice rozwiedzenie od 5 lat. Warunki bytowe przeciętne.
Występują u Małgosi problemy kliniczne w następującej formie: dziewczynka od 2 tygodni w ogóle nie chce wyjść z domu. Nie mówi, dlaczego płacze, przesiaduje sama w pokoju, nie chce rozmawiać. Przedtem unikała towarzystwa, izolowała się. Występują u niej niekorzystne czynniki biopsychiczne: nadpobudliwość psychoruchowa, bierność, apatyczność, obezwładniający lęk, trudności w nauce na podłożu dysleksji, ostre zaburzenia somatyczne (bóle brzucha, brak łaknienia i miesiączki). Ma trudności w nauce. Dziewczyna powtarzała klasę piątą. Nie chce chodzić do szkoły, przez co także w tym roku ma ogromne zaległości w nauce.
W czasie wywiadu matka Małgorzaty przyznała, że może istnieć obciążenie dziedziczne gdyż ona i ojciec dziewczyny są bardzo pobudliwi. Małgorzata pochodzi z pierwszej ciąży, o prawidłowym przebiegu, poród fizjologiczny. W okresie ciąży pojawiały się jednak częste nieporozumienia, konflikty i awantury małżeńskie. Rozwój we wczesnym okresie był przeciętny. Do wieku trzech lat wychowywana była w domu przez matkę i dochodzącą babcie, a od trzeciego roku życia w przedszkolu. Podczas nieporozumień miedzy rodzicami płakała, trzęsła się, skarżyła się na bule brzucha. Do szkoły poszła chętnie, ale trudno się w niej odnajdywała. W klasie III nie mogła zrozumieć mnożenia i dzielenia (mnożenie opanowała pamięciowo nie rozumiejąc). W IV kl. problemy z matematyką nasilały się, a w V kl. powtarzała rok ze względu na duże braki w nauce spowodowane także niska frekwencja w szkole. Od III kl. w związku z sytuacjami szkolnymi skarżyła się na częste bule brzucha i mdłości (szczególnie w szkole). Rano przed szkołą nie potrafiła zjeść śniadania, którego nie jadła także na terenie szkoły. Bała się szkoły. Bardzo jej zależało na dobrych ocenach i pochwałach matki. Często miała problemy z zasypianiem (sny o treści lękowo-prześladowczej). „Podczas wakacji było to zupełnie inne dziecko.” Matce bardzo zależało na dobrych wynikach Małgorzaty, zmuszała więc dziewczynkę do nauki: „Podczas roku szkolnego nie miałam czasu na naukę, wciąż się uczyłam.” Nieraz z powodu trudności w nauce dziecko było przez matkę karane fizycznie przez bicie i słownie przez awantury i zakazy. Matka określa siebie jako osobę wybuchową i zmęczoną. Z mężem nie potrafili się porozumieć w końcu odszedł do innej kobiety. Z dziećmi widuje się bardzo rzadko (odwiedza podczas świąt, urodzin). Alimenty płaci regularnie. Matka nie sądzi, aby dzieci były o nią zazdrosne. Młodsza siostra Małgosi jest bardzo inteligentna i Małgosia jest o nią zazdrosna.
Dziewczyna w klasie z nikim się nie przyjaźni, czuje się w niej źle. Najchętniej przebywa w domu w swoim pokoju, odmawia wyjścia na spacer, do kina. Od dwóch tygodni nie chodzi do szkoły, płacze, prawie nic nie je, nie wychodzi na dwór. Matka jest bezradna i zmęczona. Dziewczynka nie miesiączkuje.
W badaniu Skalą Nieprzystosowania Społecznego stwierdzono wysokie nieprzystosowanie rodzinne. Ta podskala mierzy, w jakim stopniu dziecko związane jest z rodziną oraz jak często reaguje nieprawidłowo na wymagania dziecka w rodzinie. Autor Skali Nieprzystosowania Społecznego przyjął zasadę, że wyniki w granicach 7-10sten (a zwłaszcza 8, 9, 10sten) informują o niewątpliwie wadliwym przystosowaniu jednostki w danym obszarze społecznego funkcjonowania. Małgosia w podskali Nieprzystosowania Rodzinnego uzyskała od 8-10sten. Powodem takiego wysokiego wyniku jest rozbita rodzina, luźny kontakt uczuciowy z matką, brak zainteresowania dziećmi ojca, atmosfera domowa niespokojna, częsty nastrój przygnębienia.
W podskali Nieprzystosowania Rówieśniczego Małgosia uzyskała bardzo wysoki wynik: od 10 sten. Dziewczyna ma duże trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu więzi z rówieśnikami. Z rozmowy z koleżanką z klasy można wywnioskować, że Małgosia mocno izoluje się od grupy, w wyniku czego jest odrzucana przez kolegów. Te wysokie wyniki świadczą o wadliwym przystosowaniu Małgosi do wymogów grupy rówieśniczej. Wyniki z tej podskali nie dotyczą zachowań antyspołecznych, lecz postrzegania dziecka w grupie w kategoriach sympatii i antypatii. Potencjalnymi przyczynami tak niskiej popularności Małgosi w grupie rówieśniczej były ogromna nieśmiałość, niskie poczucie własnej wartości, lęk i strach przed nawiązywaniem znajomości.
Małgorzata uzyskała także od 7 do 9sten w podskali Nieprzystosowanie Szkolne, która mierzy funkcjonowanie dziecka w roli ucznia w szkole w ocenie wychowawcy szkolnego, który ma najpełniejszy obraz jego zachowania i wyników uzyskiwanych w nauce. Wynik Małgorzaty jest przeciętny, ale niepokojący. Przy opracowaniu trzeciej podskali autor przyjął, że nieprzystosowanie szkolne jest tym większe im mniej systematyczne uczęszczanie dziecka do szkoły, częstsze zmiany szkół, gorsze są wyniki ucznia w ocenie nauczyciela, częstsze są konflikty dziecka z nauczycielami i kolegami szkolnymi oraz gdy szkoła nie zaspakaja istotnych potrzeb intelektualnych i emocjonalnych dziecka. Małgorzata natomiast uczęszcza do szkoły sporadycznie, osiąga bardzo słabe wyniki w nauce (pomimo powtarzania tej samej klasy) i źle się czuje w szkole z powodu odrzucenia przez klasę. Źródeł wysokiej punktacji uzyskanej w podskali NS należy poszukiwać nie tylko w jej zachowaniu, ale także w jej sytuacji socjopedagogicznej w rodzinie (w podskali NR Małgorzata uzyskała 9sten), oraz w ewentualnym wadliwym funkcjonowaniu szkoły.
Na początku tego semestru Małgosia została skierowana na badanie do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej z powodów negatywnych ocen (pomimo powtarzania klasy), zaburzeń funkcji pisania (duża ilość błędów ortograficznych), częstych bólów brzucha na terenie szkoły. Psycholog w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej stwierdził niski poziom rozwoju umysłowego , przy szczególnie obniżonym poziomie funkcji stanowiących podstawę myślenia logicznego. Obniżenie to jest przypuszczalnie spowodowane nieznacznym uszkodzeniem organicznym Centralnego Układu Nerwowego. Stwierdzono także nadpobudliwość emocjonalną. Przyczyną może być rodzina, która nie zaspokaja potrzeb uczuciowych dziecka. W projekcji dominuje lęk, poczucie krzywdy i zagrożenia. Małgorzata nie chce chodzić do szkoły, bo się boi, nie widzi w tym sensu gdyż ucząc się dostaje jedynki, czuje się w szkole nieszczęśliwa. Niestety to wadliwe przystosowanie się Małgorzaty do roli uczennicy i koleżanki jest bardzo niepokojące gdyż sukces szkolny pozwala uzyskać awans społeczny i realizować społecznie akceptowane aspiracje i cele życiowe.
W podskali czwartej - zachowania antyspołeczne także uzyskała wynik przeciętny, natomiast w podskali szóstej - kumulacja niekorzystnych czynników socjokulturowych (SK) uzyskała wynik niski (prawidłowy). Wysoki wynik uzyskała natomiast w podskali piątej - kumulacja niekorzystnych czynników biopsychicznych (10sten). Podskala piąta nie mierzy bezpośrednio nieprzystosowania społecznego, ale jest pomocna w określaniu jego hipotetycznych uwarunkowań. U Małgorzaty przeżywającej bardzo silne stany lękowe pod wpływem niespokojnej od początku jej rozwoju atmosfery domowej, niepowodzeń szkolnych wtórnie nasiliły się występujące objawy oraz wystąpiły nowe. Ta współgra: niepowodzenie - lęk, ma za tło przemiany hormonalne okresu przedpokwitania. Sytuacje trudne i frustrujące spowodowały pojawienie się ostrego symptomu lęku przed wyjściem z domu. Autor Skali Nieprzystosowania Społecznego - Lesław Pytka stwierdza, że jednostka u której stwierdza się występowanie tzw. symptomów neuropsychiatrycznych (biopsychicznych), ma utrudnioną adaptację, a więc jest bardziej narażona na wejście w konflikty z obowiązującymi normami i oczekiwaniami społecznymi. Natomiast nieprzystosowanie społeczne jednostki jest bardziej prawdopodobne gdy im częściej i w większym nasileniu występują: nadpobudliwość psychoruchowa, nieśmiałość, lęk, dysleksja lub dysgrafia, ostre zaburzenia somatyczne itd.
Dlatego ze względu na uzyskanie przez Małgorzatę wysokiego wyniku w piątej podskali dziewczyna powinna zostać poddana dogłębnym klinicznym badaniom psychologicznym oraz powinna przejść badanie neurologiczne i psychiatryczne w celu pełnego rozpoznania funkcjonowania jej systemu nerwowego. U Małgorzaty występują także symptomy depresyjne, objawy nadpobudliwości emocjonalnej (przy lękowej treści emocji) i psychoruchowej. Symptomami są: płaczliwość, mdłości, brak łaknienia, bóle brzucha, bóle głowy, trudności w skupieniu uwagi, niepokój ruchowy, lęki. Przyczynami są uwarunkowania psychiczne - niski poziom czynności intelektualnych, prowadzący do chronicznego niepowodzenia szkolnego, uwarunkowania społeczne - rozbita rodzina, luźny kontakt emocjonalny z rodzicami i siostrą, sytuacje somatyczne - zmiany w organizmie (przypuszczalne uszkodzenie CUN). Dlatego poza koniecznością wykonania kompleksowych badań systemu nerwowego dziecka zaleca się: terapię z psychologiem lub psychiatrą (jest to zależne od wyników wyżej wymienionych badań). Z powodu wysokiego nieprzystosowania szkolnego należy pomóc uczennicy wyrównać wykryte luki w wiadomościach, poprzez indywidualne metody nauczania i dobór atrakcyjnych dla Małgorzaty form douczania, adekwatnych do jej możliwości intelektualnych. Nauczyciele powinni także zmienić ustosunkowanie do uczennicy na bardziej opiekuńcze i tolerancyjne. Pedagog szkolny powinien także porozmawiać z klasą Małgosi w celu przygotowania jej lepszego, łatwiejszego gruntu do nawiązywania serdecznych relacji z rówieśnikami. Szczególną pracę w celu przywrócenie dziewczynce równowagi psychicznej powinna wykonać matka Małgorzaty. Na podstawie wysokich wyników z podskali pierwszej (NR) zaleca się podjęcie przez matkę indywidualnej terapii np. w Poradni Zdrowia Psychicznego. Wskazane byłoby także branie udziału matki i ojca w terapii grupowej dla rodziców. Taka terapia pomoże określić cel wychowawczy, pomoże w nazywaniu, wyrażaniu i akceptowaniu uczuć, skutecznej komunikacji, pokaże metody zachęcania dziecka do współpracy z dorosłym, nauczy różnych technik rozwiązywania konfliktów i problemów. Warto podjąć te środki naprawcze w celu zminimalizowania zaburzeń i wadliwości w społecznym funkcjonowaniu Małgorzaty.
Ilona Szturc - studentka Resocjalizacji Zaocznej, rok I, gr. V
1