ROZDZIAŁ 7 Od działań masowych do ruchów społecznych.
MASOWOŚĆ- fakt, że przeważnie działamy w otoczeniu wielkiej liczby innych ludzi, w ogromnych zbiorowościach. Masowość jest typową cechą społeczeństwa nowoczesnego.
W społeczeństwie Masowym aktywność zbiorowa staje się powszechną formą życia społecznego.
Trzy rodzaje aktywności zbiorowej (różnią się stopniem rzeczywistej wspólnoty działań):
Działania masowe- ludzie działają jeszcze pojedynczo, każdy dla jakichś swoich własnych prywatnych celów, kierując się indywidualnymi motywami, racjami, intencjami jednak te jednostki nie zdają sobie sprawy z tego, że w tym samym momencie miliony ludzi robi podobnie. Więc w przypadku działań masowych jedyna różnica do działań indywidualnych to ich wielość i równoczesność. Kiedy wielu ludzi w podobnym czasie podejmuje podobne działania, pojawiają się ich skutki zagregowane i skumulowane, wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne.
Zachowanie zbiorowe- działający ludzie zgromadzeni w jednej przestrzeni, a także doświadczać tej samej sytuacji. Ciągle jeszcze działają jednak w pojedynkę, na własną rękę: w bliskości przestrzennej, w tych samych warunkach sytuacyjnych, ale niejako obok siebie, a nie wspólnie. Klasyczna, wzorcowa odmiana zachowań zbiorowych występuje w tłumie.
TŁUM- to zgromadzenie znacznej liczby zachowujących się podobnie, podejmujących działania w swojej współobecności „równolegle” do siebie. W tłumie jednostki działają bardziej emocjonalnie, bezkrytycznie, bezrefleksyjnie, spontanicznie, zawieszając wszelkie kalkulacje i myślenie racjonalne. Ich działanie ma charakter ekspresyjny, a nie celowy. Ludzie zawieszają normalne reguły moralne i obyczajowe; łatwo ulegają sugestiom i naciskom demagogów; naśladują zachowania innych.
Odmienne charakter ma działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym- mówimy tu o a u d y t o r i u m czy w i d o w n i; każdy przybył osobno, każdy miał nieco inne motywacje- ale są teraz na jednej sali, skupieni na jednym wydarzeniu. Obserwują je jednocześnie, ale niezależnie od siebie, równolegle, ale nie wspólnie.
Publiczność- podobieństwo działań i sytuacji, w której działania są podejmowane, a także świadomość po stronie każdego działającego, że wielu innych działa podobnie. Brak tu natomiast bliskości działań w przestrzeni, a nawet w pewnych przypadkach równoczesności działania(np. widzowie tego samego serialu); inaczej jest z czytelnikami jednej książki, fanami jednej płyty- brakuje równoczesności działania- każdy czyta książkę w innym momencie.
Pokolenie- pokolenie to zbiorowość ludzi, którzy doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje, reagowali na te same wyzwania. Ale doświadczali tego wszystkiego osobno, każdy nieco inaczej. Np. przeżyli wojnę rewolucje, zachowywali się w tych sytuacjach indywidualnie, ale zachowywało się ich wielu.
Działania zbiorowe- wspólna aktywność pojawia się wtedy kiedy ludzie zdają sobie sprawę, że cele jaki sobie postawili, nie dadzą się zrealizować w pojedynkę, a jedynie razem z innymi; potrzebne następujące czynniki a) wyraźna artykulacja celów działania; b) określenie strategii postępowania; c) podział funkcji między uczestników; d) koordynacja różnych funkcji; e) wyłonienie się przywództwa;
Działania zbiorowe- wspólne, bardziej trwałe i celowo, strategicznie motywowane.
Ruchliwość pozioma- występują w niej zjawiska z wszystkich trzech omówionych dotąd kategorii- działania masowe, zachowania zbiorowe i działania zbiorowe. [Ruchliwość przestrzenna oznacza przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej. Ruchliwość pionowa- to poruszanie się po szczeblach w hierarchii np. szczeble kariery- awans.]
Ruchliwość pozioma: *migracja; *turystyka; *dojazdy do pracy
RUCHY SPOŁECZNE- są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej; przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych; Są one w tym sensie czymś pośrednim między zachowaniami zbiorowymi (w tłumie), a działalnością zawodową (np. w urzędzie).
Sektor ruchów społecznych- suma występujących w danym społeczeństwie ruchów społecznych różnych typów.
Sprzyjające warunki w społeczeństwie dla rozwoju ruchów społecznych:
Urbanizacja, doprowadziła do powstania wielkich skupisk ludności na stosunkowo niewielkiej przestrzeni.
Industrializacja- gromadzące w fabrykach czy przyfabrycznych osiedlach wielkie masy pracowników.
Umasowienie edukacji, gromadzenie się razem wielkich mas uczniów lub studentów.
Nowoczesne technologie, ułatwiają rekrutacje i mobilizację do ruchów społecznych (np. środki masowego przekazu).
Rosnąca pula niezadowolenia, populacja upośledzonych (zarówno bezwzględnie, w sensie biedy czy bezrobocia, jak i relatywnie, w sensie niedościgania elit bogactwa i sukcesu).
Ideologia aktywistyczna i progresywistyczna (podkreślająca wagę i potrzebę zmian)
Reżim demokratyczny, większość społeczeństw nowoczesnych odchodzi od form dyktatorskich, autokratycznych czy totalitarnych.
Pula wolnego czasu i energii uczestników (tego wymaga aktywność w ramach ruch społecznego) a także innych zasobów niezbędnych do skutecznej działalności.
W rezultacie tych wszystkich okoliczności ruchy społeczne stanowią centralny aspekt tego co nazywamy nowoczesnością.
Różnorodność ruchów społecznych; klasyfikacja:
Ruchy reformatorski, „zorientowane na normy”(Neil Smelser); pragną dokonać modyfikacji zastanych sposobów postępowania, w szczególności przez zmianę norm regulujących postępowanie właściwe czy pożądane (przeważnie chodzi o normy prawne; może tez chodzić o normy obyczajowe czy moralne)
Ruchy radykalne, rewolucyjne lub w terminologii Smelsera „zorientowane na wartość”- zmierzają do zmian najbardziej fundamentalnych dotyczących podstawowych zasad porządku społecznego, a także zmian wielostronnych, obejmujących różne obszary życia społecznego (np. występ ruchu solidarność).
Inne rozróżniane to ruch nastawiony na innowacje (zmierza do wprowadzenia nowych norm i wartości) czy przeciwnie ruch zachowawczy (sprzeciwia się zmianom i dąży do powstrzymania zmian już wprowadzonych). Pary „ruchów i kontrruchów”.
Z perspektywy historycznej:
Nowe ruchy społeczne- ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczące o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.; charakter uniwersalistyczny.
Stare ruchy społeczne- ruchy społ. Występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa- klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych; charakter partykularystyczny.
Repertuar kontestacji (Charls Tilly) różnice między akceptowanymi metodami działania w ruchach społecznych.
Ruchy antyglobalizacyjne- forma pośrednia między ruchami starego i nowego typu. Z starymi zbliża je- skupienie się na problemach ekonomicznych, idealogia antykapitalistyczna, skierowane głównie przeciwko wielkim multinarodowym korporacjom. Istotne jednak to, że protesty antyglobalizacyjne upodabniają się do nowych ruchów społecznych, traktują swoje cele w kategoriach bardziej uniwersalnych, występując w imieniu wszystkich „zwykłych ludzi” przeciw zdemonizowanemu światu wielkiego biznesu i finansów. Walczą nie z biedą, eksploatacją czy uzależnieniem pewnych grup, ale z podporządkowaniem całej ludzkości rządom pieniądza i światowego kapitału. Wartości materialistyczne niegdyś partykularne, podniesione zostały do rangi wartości uniwersalistycznych.
DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH:
Cztery warunki, które muszą kolejno, kumulatywnie wystąpić, aby ruch mógł powstać:
Musi wytworzyć się „sprzyjający kontekst strukturalny” (w term. E. Durkheima- anomia społeczna: niepewność co do przyszłości społeczeństwa, nieprzejrzystość jego funkcji...)
Według Smelsera- pojawienie się „strukturalnego napięcia”: w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego różnymi segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty.
„Uogólnione przekonania”: to co nazywał „strukturalne napięcie” musi być zauważone, zdefiniowane, zinterpretowane i przeżyte emocjonalnie.[ Relatywna deprawacja- pojawia się wtedy gdy „krzywa osiągnięć”, a więc rzeczywistych warunków życiowych, rozchodzi się z „krzywą aspiracji”, a więc wizją takich warunków, które powinny nam być dane, tak jak dane są innym, bo nam też słusznie i sprawiedliwie się należą.]
„Zdarzenie inicjujące”- jakieś zdarzenie indywidualne, partykularystyczne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i mówiąc skrótowo, wyprowadza ludzi na ulice.
„pluralistyczna ignorancja”(Gordon Allport)- niepewność czy, być może, nie jesteśmy sami w naszym niezadowoleniu, proteście, oburzeniu, stanowi czynnik paralizujący, powstrzymujący od działania. Zdarzenie inicjujące prowadzi do przełamania pluralistycznej ignorancji.
Rekrutacja członków:
„model wulkaniczny”- rekrutacja odbywa się spontanicznie, żywiołowo, oddolnie. Ruch „wybucha” pod presją gromadzących się, masowych, oddalonych napięć. Ludzie przyłączają się lawinowo.
„model mobilizacji zasobów”- dużą rolę odgrywają animatorzy ruchu, zachęcają do przystąpienia. Rekrutacja organizowana.
Charakter „dóbr czy wartości publicznych”- takie dobra czy wartości, których osiągnięcie oznacza korzyści dla wszystkich, które z samej swej natury nie mogą być zarezerwowane tylko dla niektórych (np. wolność, demokracja, pokój, niepodległość)
„Syndrom pasażera na gapę”- jeśli ruch walczy o publiczne dobra czy wartości, jeśli ruch wygra, odniosę i tak korzyści a jeśli przegra nie poniosę żadnych konsekwencji, nie dotkną mnie represje, a najwyżej nic się nie zmieni. Więc dla wielu to zbyt mała motywacja, wolą przybrać postawę „poczekamy, zobaczymy” . Pozostają biernymi pasażerami na gapę, w nadziei „załapania się” na wszelkie korzyści, bez żadnych kosztów.
Ruchy społeczne próbują neutralizować takie motywacje:
zastępując racjonalność instrumentalna, racjonalnością z uwagi na wartość- „cel uświęca środki”
zmodyfikowanie rachunku instrumentalnej racjonalności przez dodanie do niego korzyści płynących z uczestnictwa, obok tych korzyści publicznych dodając pewne dobra czy wartości prywatne, które będą udziałem wyłącznie członków ruchu (satysfakcje autoteliczne).
Rekrutacja pierwotna- obejmująca tych, którzy przyłączają się do ruchu z pobudek ideologicznych czy moralnych. Ważne są dla nich cele jaki ruch obiecuje osiągnąć.
Rekrutacja wtórna- gdy ruch już istnieje a co więcej odnosi sukcesy, sama przynależność staje się atrakcyjna „autotelicznie”, niezależnie od instrumentalnych celów ruchu.
CHARYZMA- szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja, siła moralna itp. Które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników jako niemal ponadludzkie.
Przywódca charyzmatyczny- postać centralna, przypisanie jednostce charyzmy przez zbiorowość. Charyzma jest, więc pewną relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami. Oznacza takie cechy jednostkowe, na które istnieje zapotrzebowanie społeczne, które spełniają oczekiwania, współgrają z nastrojami.
Zdobyć charyzmę oznacza trafić w te społeczne oczekiwania.
Rutynizacja charyzmy- entuzjazm ze strony członków nie trwa zazwyczaj długo, a sam przywódca traci znamiona nadzwyczajności i niecodzienności, gdy przechodzi do zwyczajnych a niezbędnych funkcji kierowania ruchem.
Luźne ideały ruchu przekształcają się w swoisty system. Ruch przekształca się w „organizacje typu ruchu społecznego”. Każdy ruch w jakimś momencie się kończy.
-„Kryzys wiktorii”- ruch odniósł zwycięstwo więc oznacza demobilizację ruchu, rozproszenie jego członków, rozpad struktur organizacyjnych, dezaktualizacja ideologii.
-„Kryzys przegranej”- ruch ponosi klęskę, nie udaj mu się zrealizować celów; narastające rozczarowanie członków stopniowo demobilizacje; zamieranie aktywności, odpływ zwolenników. Podobny kres, może nastąpić z powodów silnych represji ze strony władz czy też przeciwdziałania ze strony kontruchów mobilizujących się w celu obrony.