Szkoła neoklasyczna z Anglii i USA zignorowały okres wojenny, gdyż wtedy państwo kierowało gospodarką. Po wojnie wróciła gra rynkowa. Szkoła neoklasyczna kontynuowała rozwój modelu doskonałej konkurencji. Jej przedstawiciele starali się wykazać, że wolny rynek najdoskonalszym systemem, bo steruje gospodarką na optimum wykorzystania czynników, a państwo nie powinno ingerować w gospodarkę. W ramach tej szkoły pojawiła się jednak koncepcja, według której państwo dokonuje wtórnego podziału dochodu narodowego gdyż rynek robi to nierówno: zabranie części dochodów za pomocą podatku progresywnego i ich transfer dla warstw biednych. Teorię tę udowadniał następca Marshall'a - Pigou.
Pigou stworzył ekonomię dobrobytu (“Ekonomia dobrobytu” - 1920). Uważał, że rzeczywistość odbiega od modelu konkurencji doskonałej (liczne przedsiębiorstwa, elastyczne ceny i płace). Pojawiły się monopole, które usztywniały ceny, związki zawodowe żądały usztywnienia płac (wzrost zysku to też wzrost płacy). Usztywniono procent, gdyż monopole nie musiały korzystać z kredytów, a wręcz często same tworzyły domy bankowe.
W konsekwencji w ekonomii rozpoczęła się krytyka szkoły neoklasycznej (Keynes, Joanna Robinson, Edward Chamberlin). Stworzyli oni teorię konkurencji niedoskonałej. W jej ramach powstały wykresy ceny monopolistycznej. W USA rozwinęła się krytyka teorii Clack'a (Vebler “Teoria klasy próżniaczej”).
Vebler był twórcą instytucjonalizmu. Była to szkoła, która zwracała uwagę na rozwinięte instytucje: poglądy klasy średniej, urządzenia społeczne, typowe zachowania dużych grup ludzi. Vebler uważał, że jest klasa lub grupa społeczna związana z techniką i produkcją (inżynierowie, pracownicy), a ich celem jest rozwój korporacji. Uznał, że istnieje też grupa kapitału finansowego, czyli ludzie dążący wyłącznie do zysku, a nie do wzrostu produkcji. Vebler nie lubił ich uważając, że żyją tylko dla siebie kosztem innych.
Współtwórcami instytucjonalizmu byli też Commons i Mitchel. Następne pokolenie to współcześni: Means, Clarck, Galbreith, Myrdal.
Utarg w warunkach konkurencji doskonałej:
Uc rośnie przy stałych cenach. Cena = Up = Uk. Produkcja i sprzedaż nowych towarów nie wpływają na zmianę ceny.
Monopol - dyktuje ceny, ale w praktyce nie występuje czysty monopol. Im wyższa cena, tym mniejszy zbyt. Up spada od najwyższe ceny do zera (w praktyce cena nie spada do 0). Uk jest coraz mniejszy (jedna jednostka za 15, dwie za 14 itd.). Uc osiąga maksimum np. po cenie 3,5 i jest to cena maksymalne, poniżej Uk jest ujemny. Krzywa Up to krzywa ścieżki ceny. Cena maksymalna = utarg maksymalny = (Uk = 0).
Twórcą teorii tej był Cournot. Zastanawiał się nad monopolami, które ustalają ceny. W swoich rozważaniach pomijał koszty. Cornot założył, ze jest przedsiębiorstwo, które posiada monopol na jakiś towar i zastanawiał się, jaką cenę może ustalić to przedsiębiorstwo.
Wykres ceny monopolowej (J. Robinson, Chamberlin)
Wykres ten to krytyka neoklasyki.
Up jest ścieżką ceny i krzywa popytu tego rynku. W konkurencji doskonałej byłaby 0B po cenie P (techniczne optimum produkcji). Punkt równowagi monopolu to produkcja mniejsza niż 0A i większa cena R. zakreślona figura to zysk monopolu. Pole 0AA'S to pole kosztu całkowitego. Ramka to pole Uc monopolu (0AA'P). monopol nie może pomniejszyć ceny bo wtedy zmniejszy się jego produkcja.
Były dwa kierunki krytyki neoklasycyzmu przed Wielkim Kryzysem:
instytucjonalizm Veblera
teoria konkurencji niedoskonałej
Wielki Kryzys - 1929
Po 1925r. kraje rozwinięte odbudowały przedwojenny poziom produkcji. W latach 1926-29 nastąpił boom gospodarczy. Bardzo szybko rosły ceny akcji, co powodowało wzrost popytu. Ludziom opłacało się zaciągać kredyty. W 1929r. zachwiał się jeden z banków. FED nie powstrzymał jego bankructwa. Entuzjazm społeczeństwa opadł. Ceny akcji też. Pękł balon spekulacyjny i nastąpiło wysprzedawanie akcji. Nastąpił drastyczny spadek cen. Ludzie nie mogli spłacać kredytów, co powodowało upadek kolejnych banków. Popłoch na giełdzie doprowadził do spadku popytu na towary przemysłowe i rolnicze., co pociągnęło za sobą upadek przedsiębiorstw i rolnictwa. Nagle pojawiły się rzesze bezrobotnych, którzy nie kupowali towarów (dalszy upadek przedsiębiorstw i rolnictwa i dalszy spadek cen).
Kryzys szybko przeniósł się do Europy. Pojawiły się poglądy, że trzeba poczekać aż gospodarka sama odbije się od dna. Miliony ludzi żyły w nędzy, państwo powinno podjąć działania zapobiegawcze, ale nie miało na to środków. Prowadzono więc politykę oszczędności budżetowych.
W USA Hoover dlatego przegrał wybory. Nowym prezydentem został F D Roosvelt, który obiecał obniżenie bezrobocia i wydobycie kraju z kryzysu. Opracował program walki z recesją poprzez zwiększenie świadczeń społecznych (zaliczki dla bezrobotnych, roboty publiczne, rozbudowa państwowej infrastruktury). Nie posiadał w budżecie na to pieniędzy, więc wszystko finansował z deficytu budżetowego - banki oddawały państwu puste pieniądze. Wydatkowane pieniądze połączyły bezrobotnych i bezczynne środki produkcji. W ten sposób puste pieniądze przekształciły się w pieniądze pełne. W ten sposób USA wychodziły z kryzysu, ale pogłębiały deficyt budżetowy. Dlatego też wstrzymano realizację programu Roosvelt'a, co spowodowało następny kryzys. Roosvelt doszedł do wniosku, że wraca do programu, bo lepszy jest deficyt, który państwo spłaci w okresie rozkwitu.
Podobne działania podjęto w niektórych krajach europejskich. W Niemczech nastąpił “cud gospodarczy”. Dotychczas w Niemczech rządziła Republika Waimarska. Jej rząd starał się przeciwdziałać kryzysowi w myśl liberalizmu. Po IWŚ Niemcy zostały obciążone reperacjami, które spłacały wyłącznie z pożyczek od USA. Środki te były przeznaczone na modernizację przemysłu. Pożyczki te oznaczały również coraz większe uzależnienie Niemiec od państw zachodnich. Kiedy zaczął się kryzys z Niemiec zaczął uciekać kapitał zagraniczny. Rząd Republiki zastosował politykę deflacyjną (ograniczenie emisji pieniądza gotówkowego i kredytowego). Zadziałały jednak czynniki psychologiczne i społeczne, więc polityka liberalna nie przyniosła skutku. Następny rząd Papena starał się pobudzić inwestycje prywatne. Krytycy uważali, że trzeba pobudzać inwestycje publiczne. Następny rząd postawił na samorządy - w takich warunkach do władzy doszedł Hitler. Administracja hitlerowska powiększyła środki na eliminację bezrobocia, inicjatywy budowy infrastruktury, nacjonalizację przemysłu, budownictwo mieszkaniowe. Wzrost cen produkcji przestał ograniczać popyt (ceny zostały zamrożone). Prywatna przedsiębiorczość pozostała podstawą gospodarki, ale państwo silnie ingerowało w rynek. Dzięki interwencjonizmowi w 1936r. zmalało bezrobocie, zaangażowano wszystkie czynniki produkcji, tempo wzrostu gospodarczego dochodziło do 10%. Rósł popyt i produkcja, co pozwoliło nie dopuścić do inflacji. Sukces opierał się na odrzuceniu angielskiej myśli ekonomicznej i przyjęciu szkoły niemieckiej oraz pracy Keynes'a, w której postulował interwencję państwa w gospodarkę.
Mechanizm Keynes'a - inwestycje państwa finansowane pustym pieniądzem przekształcają się w dochodowe inwestycje.
Popyt pierwotny stworzył wtórny popyt liniowy mnożnikiem inwestycyjnym: