Dr Andrzej Bukowski Porównawcze studia cywilizacji
Kurs: Socjologia kultury
Instytucje a kultura
Instytucje w naukach społecznych - jedno z podstawowych pojęć. Różne rozumienia instytucji i historyczne precedencje.
Pytanie o instytucje to pytanie o źródła i przyczyny społecznego consensusu, equilibrium, integracji, trwałości, stabilności, więzi i organizacji. Definicje: Durkheim: „zespół ustalonych działań oraz idei, które jednostki zastają jako coś gotowego i narzucającego się im mniej lub bardziej nieodparcie (prawo, religia - fakty społeczne)”; G. H. Mead „zorganizowane interakcje pomiędzy jednostkami zachodzące wg. określonych wzorów (ślub, pogrzeb, transakcja handlowa - działania połączone); B. Malinowski „grupa ludzi zjednoczonych dla dokonania prostych lub złożonych czynności, posiadających zawsze zasoby materialne i wyposażenie techniczne, zorganizowaną zgodnie z określonym przepisem prawnym bądź zwyczajowym, ujętą jako mit, legenda, prawo, zasada oraz ćwiczoną i przygotowywaną do pełnienia stojących przed nią zadań. Na instytucje składają się karta instytucji, personel, norm, wyposażenie materialne, działalność, rezultaty działania czyli funkcje; T. Parsons „instytucje to systemy oparte na pewnych wzorach oczekiwań, rozpatrywane z punktu widzenia ich miejsca w globalnym systemie społecznym i dostatecznie mocno utrwalone w działaniu, by można ich zasadność uznać za oczywistą”. Podstawowe sposoby rozumienia instytucji: behawioralny - powtarzalne, odtwarzane wg podobnych schematów zachowania; aksjo-normatywny - utrwalone wzory postępowania, normy postępowania i wartości; funkcjonalny - instytucje to role i wiązki ról powiązanych ze sobą, role odgrywane i oczekiwane, czyli zarówno zespół działań, jak i zespół norm i reguł dotyczących tych działań na rzecz grupy, czy szerszego środowiska; organizacyjny - instytucje to organizacje formalne o charakterze rzeczowym: zespoły ludzi wyposażone w środki o charakterze materialnym i niematerialnym, powołane do wykonywania w sposób regularny określonych czynności - pomija się tu otoczenie zewnętrzne i np. klientów instytucji; formalnoprawny - powoływane i
Instytucjonalizacja (M. Malikowski, A. Giddens, P. Sztompka - utrwalanie się w czasie i przestrzeni). Instytucjonalizacja jako morfogeneza czyli krystalizujący się, utrwalający i kumulujący efekt działań ludzkich, który wówczas, gdy zostaje utrwalony przez odpowiednią liczbę ludzi na określonej przestrzeni - staje się ramą dla kolejnych działań. Sposoby rozumienia instytucjonalizacji:
wzrost stopnia ciągłości, trwałości zachowań ludzkich (petryfikacja)
wzrost zakresu normatywnej regulacji ludzkich działań lub wzrost kontroli tych działań, pozbawienie ich indywidualności, dowolności, spontaniczności,
internalizacja powszechnie uznanych wartości, wzorów, reguł, i standardów postępowania (internalizacja instytucji demokratycznych na Ukrainie);
wzrost liczby i zakresu działania grup o organizacji formalnej, wzrost stopnia zorganizowania działań;
wzrost liczby, zakresu i stopnia działania urządzeń społecznych (instytucji publicznych, państwowych, prywatnych) pełniących rozmaite funkcje sankcjonowane
Zmiana instytucjonalna: jest w gruncie rzeczy odmianą instytucjonalizacji może z jednej strony być innowacją, czyli propozycją nowych rozwiązań, z otwartym zanegowaniem istniejących rozwiązań czyli dewiacją.
Stary i nowy instytucjonalizm. W starym na instytucje nieformalne spoglądano często jako na dewiację instytucji formalnych (grypsera a reguły więzienne, mafia i oficjalne prawo) - w nowym podkreśla się związek pomiędzy jednymi a drugimi; w starym środowisko instytucjonalne wyraźnie oddzielano od instytucji, w nowym, to środowisko często decyduje o kształcie instytucji; instytucjonalizacja nie sprowadza się do pewnych organicznych całości (prawo, religia), ale ma szerszy charakter odnosi się do reguł i form organizacyjnych (klientelizm czy korupcja jako zjawisko charakterystyczne dla wielu organizacji, krajów, kultur), instytucjonalizacja jest więc procesem raczej sektoralnym, dokonującym się w poprzek organizacji i tradycyjnie rozumianych instytucji; dotyczy nie tyle norm i wartości przyswojonych w trakcie socjalizacji, lecz pewnych skryptów zachowań, wyuczonych reakcji i sposobów zachowania.
Nowy instytucjonalizm i rozróżnienie organizacji, instytucji formalnych i nieformalnych, koncepcja D. Northa (D. North, V. Nee & P. Ingram), koncepcja nowego instytucjonalizmu na terenie socjologii.
Przykłady: CLEO, kolczykowanie dziewcząt w plemieniu Orma (Sudan).