Pseudo Longinos - O górności
Cyceriusz - traktat O górności. Podręcznik poetyki i retoryki, tekst fragmentaryczny, nie wiadomo kto jest autorem, stąd tytuł „Pseudo Longinos” Longinos mógł być z towarzystwa Filona z Aleksandrii - męża żydowskiego (chociaż sam nie był Żydem).
pen hypsons - I w. n.e. - metaforyka światła, aluzje do tekstów żydowskich (O górności), wzniosłość.
Tekst w formie listu, przemyślane argumenty, cytaty pochodzą z różnych języków, krajów, można go postawić obok „Poetyki” Arystotelesa. Forma traktatu, skierowany do Terencjana, ma go nauczyć jak i po co mówić wzniośle. Dzieło ma strukturę argumentacyjną i składa się z 44 rozdziałów.
Rozdział 8 - źródła wniosłości, rozdziały 3 i 5 - błędy, jakie mogą przytrafić się mówcom.
Istnieje 5 źródeł wzniosłości:
1. zdolność do wzniosłego sposobu myślenia
2. żartliwy i natchniony patos
3. tworzenie figur myśli i mowy
4. szlachetny wyraz (dobór słów, tropów)
5. kompozycja
(punkty 1. i 2. - physis; punkty 3., 4., 5. - techné)
1. noesis - z tym człowiek powinien się urodzić, dar od Boga, zdolność do wzniosłego myślenia, wrażliwość ujmowania.
2. pathos - odczuwanie żarliwego i natchnionego patosu
3. schematos
4. phrasis
5. synthesis
Rozdział 9-14 (noesis) - kojarzą się z nim: wielkoduszność, naśladownictwo i fantazja.
→ wielkoduszność - polot, rozmach
→ schemata - figury myśli i słowa, pytania, peryfrazy, asyndeton
→ phrasis - porównania, metafory, parabole, hiperbole - mocne figury myśli
→ syntesis - rytm i eufonia
Rozdział 43 - niskie wyrazy mają wpływ na niszczenie wzniosłości
Rozdział 44 - esej o upadku wymowy i jego przyczynach
Tekst do dziś wywołuje komentarze estetyków, filozofów, etyków czy literaturoznawców. Sam traktat był uznawany jako poprzednik impresjonizmu w badaniach literackich.
hypsons - wysoka literatura, to, co najlepsze (wg Kurtiosa)
Odróżnienie przekonywania (peitho) od zachwycenia (ekstasis)
„górność” - posiada uniwersalną moc zniewolenia słuchaczy, tekst skierowany był do rzymskich polityków, wydano go w Rzymie, choć autor był Grekiem.
W ekstasis można zauważyć przeciwieństwo katharsis. Szał staje się elementem retoryki, uniesienie nie jest jednoznaczne, jest to uniesienie autora tekstu i słuchacza.
„wzniosłość” - silne afekty, żar, pathos - poruszenie, zachwycenie, wielkość, wzlot w górę, ukorzenie się razem z mówcą, uwodzenie słuchacza, szał, natchnienie, improwizacja, ma związek z odczuciem boskości. W ludziach jest zdolność do zachwytu, np. wielkie rzeki, ocean, krater czynnego wulkanu, gwiazdy - wywołują zachwyt, w trakcie odczuwania wzniosłości czują się jak bogowie. Wzniosłość ma się podobać zawsze i wszędzie („semper ubique”) - postulat powszechności sądu estetycznego.
Pseudo Longinos odwołuje się do Genesis: „Niech się stanie światłość. I stała się” - wzniosłość to nie tylko wzniosły styl, też jest prosty, wzniosłość ma charakter monumentalny.
Koncepcja retoryki Longinosa:
→ złożona - zawiera filozofię i literaturę
Arystoteles mówił o trzech apelach:
→ do rozumu - logos
→ do autorytetu - ehtos
→ do emocji - pathos
Longinos - symbol dekadencji starożytności. Retoryka wzniosłości jest antydemokratyczna
„teoria twórczości” - człowiek słyszy coś, co go unosi i w trakcie uniesienia przywłaszcza to sobie, jakby to było jego.
Upadek wymowy spowodowany jest upadkiem moralnym ludzi
2