Prawa Człowieka a międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych.
Zarówno prawa człowieka jak i prawo humanitarne dotykają spraw związanych z ochroną człowieka przed zagrożeniami. Oba prawa poruszają jednak inne aspekty i dotyczą innych sytuacji. Dwie gałęzie przez wiele lat działały samodzielnie. Zaczęły łączyć się dopiero w okresie zimnej wojny. Obecnie prawa człowieka i międzynarodowe prawa humanitarne konfliktów zbrojnych wspólnie walczą o ochronę życia na wszystkich kontynentach.
Prawo humanitarne narodziło się w połowie XIX wieku ale pewne zasady towarzyszyły ludzkości od wieków. W XIX wieku zaczęto je kodyfikować aby usystematyzować zasady postępowania wobec ludzi podczas licznych wojen. Kolejne konwencje rozbudowywały mechanizmy ochrony początkowo żołnierzy a następnie również cywilów.
Prawa człowieka w szerokim ujęciu powstały dopiero w XX wieku. Wcześniej za nadawanie praw przysługujących obywatelom odpowiedzialne były władze lub władcy a wprowadzane przez nich akty nie zawsze miały powszechny charakter. Powszechność prawa człowieka uzyskały więc dopiero 1946 roku pod postacią Deklaracji praw człowieka.
Oba systemy prawne posiadają wiele podobieństw ale tez wiele różnic. Do podobieństw możemy zaliczyć przede wszystkim przedmiot obu systemów prawa którym jest jednostka ludzka oraz naturalne prawa jakie jej przysługują m.in. prawo do życia. Podobieństw jest więcej. Oba zbiory praw są dobrowolnie ratyfikowane przez państwa. Dobrowolne jest również ich respektowanie czego przykładem były wydarzenia m.in. II wojny światowej. Oba systemy prawne są uznane za międzynarodowy wzór ale nie posiadają organów które mogły by egzekwować ich przestrzeganie w miejscach zapalnych. Oba systemy działały od siebie niezależnie do roku 1968. Podczas konferencji w Teheranie dotyczącej praw człowieka sformułowano pojęcie praw człowieka w czasie wojny. Od tej pory oba systemy mają współpracować w walce z przypadkami zbrodni przeciw ludzkości oraz innych przypadków łamania prawa podstawowych praw człowieka. Zarówno prawa człowieka jak i prawa humanitarne mają charakter nie zbywalny. Nikogo nie można ich pozbawić i należą się każdemu bez wyjątku. W XXI wieku międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych klasyfikuje się jako element szeroko pojmowanej koncepcji praw człowieka które do katalogu podstawowych praw dodają również aspekty kulturalne, polityczne, gospodarcze i ekologiczne.
Różnice pomiędzy dwoma systemy znacząco zdeterminowały ich niezależność do roku 1968. Podstawową różnicą jest obszar działania. Prawa człowieka sformułowano w stosunku do relacji człowiek-państwo i związane jest z okresem pokoju. Prawo humanitarne dotyczyło relacji pomiędzy człowiekiem a przeciwnikiem i miało regulować zasady postępowania z przeciwnikiem i ludnością cywilną podczas konfliktów zbrojnych. Te dwa obszary działania zdeterminowały treści obu systemów prawa. Prawa człowieka w kolejnych generacjach poszerza katalog praw które dotyczą spraw osobistych, politycznych, gospodarczych i kulturalnych. Prawa humanitarne poruszają aspekty podstawowe takie jak przeżycie i dotyczą spraw niezbędnych do egzystowania w warunkach wojennych. Ważną różnicą jest poziom akceptacji obu systemów. Prawa humanitarne reprezentowane przez szwajcarski międzynarodowy komitet czerwonego krzyża są respektowane przez większość państw nawet jeżeli dochodzi w nich do przypadków ich łamania a komisje czerwonego krzyża są traktowane jako neutralne co umożliwia im dotarcie do problemów których nie mogą rozwiązać prawa człowieka krytykowane przez niektóre państwa za narzucanie zachodnioeuropejskiego systemu wartości. Inny jest również poziom precyzji obu systemów. Prawa człowieka w sposób ogólny opisują prawa przysługujące każdemu człowiekowi. Międzynarodowe prawo humanitarne szczegółowo precyzuje kwestie związane z człowiekiem podczas wojny niezależnie od tego czy jest rannym żołnierzem, jeńcem wojennym czy cywilem. Wpływa to także na respektowanie tych praw wobec zasady oko za oko. Strony konfliktu poprzez przestrzeganie wojennego prawa humanitarnego oczekują tego samego od przeciwników. Jeżeli się do niego nie stosują grożą im represalia z strony przeciwnej.
Wzajemnie wspierające się systemy związane z ochroną człowieka w sferze międzynarodowej osiągnęły sukcesy zmierzające do poprawy obecnego stanu. Jednakże brak mechanizmów kontroli i utrudniona możliwość wdrażania sankcji wobec podmiotów łamiących prawo wymaga pomocy organizacji wyposażonych w takie środki i w dalszym ciągu wpływa na niską efektywność organizacji. Pomimo tego coraz większa świadomość społeczności międzynarodowej pozytywnie wpływa na rozwój idei praw człowieka i praw humanitarnych konfliktów zbrojnych na świecie.
Bibliografia:
- Prawa Człowieka : Prawo instytucje, stosunki międzynarodowe. R Kużniar.
- Prawa Człowieka i ich ochrona TNOIK 2005
- Metody upowszechniania międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych - materiały z konferencji 2000.