SERYJNI MORDERCY: PSYCHOLOGIA I PSYCHIATRIA I
Czynniki wpływające na przestępczość seksualną
Agresja
Istnieje wiele teorii tłumaczących zjawisko agresji. Zdaniem Freuda agresja jest wynikiem frustracji seksualnej. Lorentz traktuje agresję jako jeden z czterech głównych instynktów, do których zalicza: instynkt seksualny, głodu, agresji, ucieczki.
Instynkt agresji ma dwie odrębne komponenty: wrodzona agresja "ekspresywna" oraz nabyta agresja "wroga". Agresję można traktować jako wrodzoną formę zachowania uwarunkowaną biologicznie, ale w świecie człowieka pozbawioną instynktownych ograniczeń, przez co jest ona bardziej destrukcyjna i szkodliwa.
Agresja ma swoje fazy rozwojowe: faza l - to agresja środowiskowa, faza 2- to agresja przeniesiona ha inne osoby, np. członków rodziny, faza 3 - to agresja wyładowywana w prymitywnym i destrukcyjnym zachowaniu, faza 4 - to agresja pośrednia będąca formą protestu, faza 5 - to agresja pośrednia wyrażająca się w zachowaniach sadomasochistycznych, faza 6 - to agresja inwestowana w aktywność produkcyjną, a faza 7 - to inwestowanie agresji w działalność twórczą, w sublimację.
Należy także podkreślić jej uwarunkowania społeczne (prowokacje ze strony innych, frustracje społeczne, negatywny wpływ TV i publikatorów) oraz sytuacyjne, np. alkohol, narkotyki. Oglądanie filmów agresywnych stymuluje agresję, jeśli predyspozycję widza stwarzają ku temu warunki. Agresja ma większe natężenie i częściej występuje u mężczyzn, co wiąże z układem hormonalnym, np. androgenizacja kobiet zwiększa u nich poziom agresji. Generalnie agresja jest większa wśród samców i mężczyzn, zwłaszcza wówczas, gdy ich ojcowie są też agresywni. Wyższy poziom agresji u mężczyzn można tłumaczyć jej uczeniem się (trening agresywny).
Teorie dotyczące przyczyn agresji można w zasadzie podzielić na trzy podstawowe grupy: biologiczne, psychologiczne i społeczne. Są również teorie eklektyczne ujmujące przyczyny agresji wieloczynnikowo. Do takich eklektycznych teorii można zaliczyć teorię, która zachowania agresywne człowieka wiąże z jego predyspozycjami temperamentalnymi oraz z wyuczeniem się agresji. Stałość zachowań seksualnych człowieka uwarunkowana wymienionymi czynnikami polega na specyficznym odbiorze sytuacji, kiedy to specyficznie odbiera się sygnały i specyficznie je interpretuje, co przy słabych mechanizmach kontroli zachowania i silnych nawykach reagowania agresją na stres prowadzi do zachowań agresywnych. Badania przeprowadzone na populacji osób agresywnych pozwoliły stwierdzić, iż występuje u nich mała odporność na stres, nieadekwatna agresywność, impulsywność, wigor fizyczny, słaba samokontrola, pogotowie lękowe, niski próg tolerancji, koncentracja na teraźniejszości. W biografii osób agresywnych znaleziono: większą więź emocjonalną z matkami z jednoczesnym ich lekceważeniem, odczuwanie lęku wobec ojca, niezdolność do trwałych więzi uczuciowych, rozdzielenie seksu od uczuć, brak pozytywnych uczuć do partnerek seksualnych, egocentryzm seksualny i agresywne kontakty seksualne (wynikające z lęku przed zależnością od kobiety), promiskuityzm seksualny wynikający z podświadomej potrzeby więzi, w której kontakt fizyczny zastępuje uczucie.
W latach 70-tych i na początku lat 80-tych zaczęły pojawiać się prace poświęcone agresji wewnątrzrodzinnej. Z prac tych wynika, że np. w USA około 20% rodzin stosuje agresję wobec członków rodziny, a ponad 50% małżeństw stosuje wobec siebie agresję fizyczną. Mężowie są bardziej skłonni do agresji wobec żon niż odwrotnie i częściej ujawniają agresję wobec żon dominujących. Wyraźnie więc daje się zauważyć związek władzy z agresywnością. Co ciekawsze, silna pozycja (dominacja) nie zapewnia uległości drugiej strony, lecz raczej rodzi jej frustrację i prawdopodobnie stałą gotowość do odreagowywania w formie agresywnej, gdy okoliczności temu sprzyjają. Szczególnie wyraźne jest to w przypadku zdominowanych, lecz buntujących się mężów, którzy (jak wcześniej wykazano) skłonni są do agresji wtedy, gdy obiektywna ocena przeciwnika (jego fizycznej siły) wypada na ich korzyść.
Również doświadczenie na sobie agresji w wieku dziecięcym sprzyja późniejszemu przechodzeniu jej z generacji na generację. Z opracowania poświęconego zespołowi dziecka maltretowanego wynika, że w przypadku agresji rodzinnej do istotnych czynników ryzyka należą: alkoholizm, zaburzenia psychiczne i narkomania małżonków.
W rozważaniach na temat przyczyn agresywnego zachowania się kontrowersyjnie oceniany jest zespół XYY. Stwierdzono np., że w populacji mężczyzn występuje on w stosunku l na 700 urodzonych chłopców i ma to się wiązać z większą niż w populacji kontrolnej agresywnością, przestępczością, patologią seksualną (dewiacyjną). W nowszych opracowaniach na ten temat podkreśla się, że zespół XYY sprzyja zachowaniom agresywnym, trudno natomiast powiedzieć, na ile je determinuje.
Podsumowując można stwierdzić, że agresja jest jedną z podstawowych przyczyn przestępczości, m.in. seksualnej. Agresywność może być cechą osobowości nieprawidłowej lub jedną z form reakcji na zagrożenie. Należy ona również do stereotypu męskości i dlatego ulega wzmocnieniu w procesie socjalizacji. Istnieją także sprzyjające warunki kulturowe do jej wzmacniania.
Żyjemy w czasach, w których środki masowego przekazu wdzierają się w życie codzienne człowieka, narzucają mu swoją wszechobecność wszędzie. Gołym okiem widać wszechstronnie powiązania między szerzonymi przez publikatory informacjami o przestępstwach seksualnych a ich odbiorem przez czytelników. Upowszechnianie w publikatorach agresji i przestępczości prowadzi do niekorzystnych następstw, m.in. w postaci: psychozy strachu, kultu silnego człowieka, dostarczania pomysłów przestępcom, wzrostu poziomu agresji w społeczeństwie itd.
Przestępczość seksualna o typie agresywnym jest często tematem filmów, publikacji w czasopismach, poczytnych kryminałów, programów TV. Wzrost jej upowszechniania w ostatnich latach daje wiele do myślenia. Można tu mówić o eskalacji treści przestępczych podyktowanej potrzebą wzbudzenia zainteresowania u odbiorcy, który przecież szybko przyzwyczaja się do tego typu lektur czy obrazów. Motyw ekonomiczny kryjący się za tym mechanizmem potwierdza się również w przypadku wydawnictw pornograficznych, które na Zachodzie w ostatnich latach są coraz bardziej dewiacyjne i agresywne w treści, u odbiorców bowiem szybko pojawia się znudzenie. Jednak tego typu zjawisko wiąże się z negatywnymi następstwami, albowiem osoby o predyspozycjach przestępczych znajdują w nim nie tylko pomysł, bodziec, ale często czują się zwolnione od odpowiedzialności. Można powiedzieć, iż agresja przedstawiana w kulturze masowej rodzi agresję w społeczeństwie oraz lęk przed tą agresją prowokujący zachowania obronne również o agresywnym charakterze. Spirala narastającej agresji wpływa na mechanizmy życia społecznego, co wiąże się zarówno z postawami wobec przestępczości seksualnej, jak i z jej genezą. Mamy tu do czynienia z przysłowiowym mechanizmem błędnego koła.
Alkohol
Alkohol zwiększa agresywność seksualną szczególnie u mężczyzn, i to niezależnie od stopnia uzależnienia od alkoholu.
Godnym podkreślenia jest powiązanie między kazirodztwem a alkoholizmem. Powszechność uzależnienia od alkoholu wśród kazirodców jest różnie oceniana, odsetek ten waha się od 20 -70%.
W przypadku zgwałceń uzależnienie od alkoholu i działanie pod wpływem alkoholu należą do podstawowych czynników prowokujących zgwałcenie. Analizując 600 przypadków gwałtów, można stwierdzić, iż alkohol odegrał decydującą kryminogenną rolę w 217 przypadkach, a 10% ofiar piło alkohol ze sprawcami.
W przypadku ekshibicjonizmu ostra intoksykacja alkoholowa lub alkoholizm przewlekły mogą stanowić genezę tego zaburzenia. Ostrą intoksykację alkoholem stwierdza się w 30-50% przypadków.
Zachowania agresywne i przestępcze w rodzinach ojców uzależnionych od alkoholu w 50-80% przypadków przechodzą na dzieci. Badając powiązania między alkoholem a przestępczością, stwierdzono, że występują tu trzy następujące mechanizmy:
alkohol redukuje zahamowania i wyzwala zachowania przestępcze, dewiacyjne,
alkohol zmienia aktywność neuroprzekaźników, co wiąże się z rozwojem zachowań agresywnych,
alkoholizm przewlekły prowadzi do dysfunkcji kory mózgowej, szczególnie płata skroniowego, co również sprzyja patologii zachowania. Zwraca się również uwagę na mechanizm psychosomatyczny, w którym alkohol sprzyja powstaniu hypoglikemii i zaburzeń fazy REM snu - co z kolei sprzyja rozwojowi drażliwości i agresywności.
Alkohol jest typowym towarzyszem życia przestępców, a alkoholizowanie się należy do ich stylu bycia.
Narkotyki
W populacji narkomanów występuje znacznie więcej przypadków gwałtu i kazirodztwa w porównaniu do populacji nie uzależnionych od narkotyków. Wysoki jest odsetek zachowań homoseksualnych w tej populacji (około 30%). U narkomanów homoseksualizm znacznie częściej występuje wśród kobiet niż wśród mężczyzn.
Uzależnienie od alkoholu, narkomania, a także lekozależność mają z przestępstwami seksualnymi zarówno pierwotny, jak i wtórny związek. Z jednej bowiem strony uzależnienia prowokują zachowania przestępcze, z drugiej natomiast strony zachowania przestępcze pogłębiają lub prowokują rozwój uzależnień. Znany jest również kryminogenny wpływ subkultury narkomanów i alkoholików.
Osobowość nieprawidłowa
W populacji przestępców odsetek osób z zaburzeniami osobowości jest wyższy w porównaniu z normalną populacją.
Wyodrębnia się "psychopatię kryminalną" jako jedną z postaci zaburzeń osobowości. Do przyczyn rozwoju tej osobowości zalicza: zaburzenia genetyczne, hormonalne (wpływ epinefryny), zespół XYY, czynniki konstytucjonalne i organiczne, fizjologiczną nadpobudliwość, psychopatię rodziców, wczesną deprywację, brak rodziców, środowisko. Do przyczyn rozwoju osobowości nieprawidłowej można jeszcze zaliczyć: niedojrzałość mechanizmów korowych, charakteropatię, patologię rodziny, psychopatię ojca. "Psychopata ma zazwyczaj dobrą znajomość obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych. Normy te jednak w niewystarczającym stopniu uwewnętrznił, gotów je przestrzegać jedynie w odniesieniu do wybranego grona osób lub też za własne uznaje normy nieco odmienne od norm ogólnospołecznych (...). Sumienie psychopaty jest zazwyczaj bardzo ambiwalentne, zmienne, niedostosowane (...) Po okresach całkowitego braku poczucia winy, w których psychopata podejmuje szereg działań antyspołecznych, występują okresy poczucia winy czasami tak silnego, że paraliżuje ono całą aktywność (...) działania impulsywne nie podlegają kontroli wewnętrznej. Zachowanie impulsywne jest podejmowane natychmiast, zanim jakiekolwiek zakazy superego dojdą do głosu (...) O zaburzeniu zdolności do kontroli popędowo-emocjonalnej decyduje syndrom właściwości: ograniczona umiejętność tolerowania napięcia, znoszenia odroczenia, akceptacja substytutów i sublimacji. Osoby te nie znoszą deprywacji. Muszą napięcie rozładowywać natychmiast w sposób społecznie nieakceptowany. Nie są zdolne przy wyborze zachowań kierować się dalszymi konsekwencjami własnych czynów (...). Poza ogólnym, słabym rozwojem orientacji w rzeczywistości, psychopata ma zaburzoną zdolność odróżniania własnych przeżyć od faktów rzeczywistych. Wykazuje skłonność do tzw. życzeniowej interpretacji świata (do "myślenia życzeniowego"). Wówczas, gdy rzeczywistość jest przykra, psychopata skłonny jest przyjmować jako realną inną, bardziej przyjemną wersję zdarzeń. Zaburzenie to jest szczególnie silne wtedy, gdy w grę wchodzi obraz własnej osoby. Psychopata w obronie przed poczuciem słabości i małej wartości stwarza sobie iluzję wszechmocy. Przecenia własne możliwości i nie docenia niebezpieczeństw, które mogą go spotkać (...). Antyspołeczne i impulsywne zachowania psychopaty nie tylko służą redukcji napięcia i zaspokojeniu popędów. Stanowią one także system mechanizmów obronnych, pod którymi kryją się problemy emocjonalne". Jako przyczynę rozwoju psychoaptii upatruje się zaburzenia więzi uczuciowych w rodzime.
Jako cechy psychopatii należy jeszcze wymienić: niedobór wyższej uczuciowości, małą elastyczność nastrojów, dominację uczuciowości popędowej, brak integracji ze środowiskiem, niedostateczne przystosowanie do podstawowych reguł życia społecznego. Zaś jako przyczyny rozwoju osobowości nieprawidłowej o typie sadystyczno-masochistycznym upatrywać należy: pozostałości sadomasochistyczne wieku dziecięcego, despotyzmu z dzieciństwa, niedojrzałość emocjonalną.
Osobowość antyspołeczna występuje w od 0,05 do 15% populacji, a wśród więźniów - 75% tej populacji. Do podstawowych symptomów tej osobowości w wieku do 18 roku życia zalicza się: sprawianie trudności wychowawczych, impulsywność w szkole, konflikty z prawem, wczesne doświadczenia seksualne, alkoholizm, wandalizm, wagarowanie. Po 18 roku życia pojawiają się następujące znaczące symptomy: zaniedbywanie pracy zawodowej, odrzucanie norm społecznych, rozwody i separacja, ujawnianie agresji fizycznej.
W IX. obecnie obowiązującej, Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych wyodrębniono dział: Zaburzenia nerwicowe, osobowości i inne nie psychotyczne zaburzenia psychiczne. Wyróżniono w nim następujące typy osobowości nieprawidłowej:
osobowość paranoiczna,
afektywne zaburzenia osobowości,
osobowość schizoidalna,
osobowość eksplozywna,
osobowość anankastyczna,
osobowość histeryczna,
osobowość asteniczna,
osobowość nieprawidłowa z wyraźnymi cechami antysocjalnymi,
inne zaburzenia osobowości (np. niedojrzała). Osobowość z wyraźnymi cechami antysocjalnymi można traktować jako odpowiednik psychopatii w dawnym tego słowa znaczeniu. Jako typowe dla tej osobowości podaje się następujące cechy:
brak trwałych związków uczuciowych,
niezdolność do przewidywania skutków własnego działania,
niezdolność wyprowadzenia praktycznych wniosków z dotychczasowych doświadczeń,
brak istotnych zainteresowań,
zmienność i nietrwałość dążeń, brak konsekwencji,
wyraźna aktywność dla osiągnięcia celu doraźnego, zanikająca wobec minimalnych niepowodzeń,
brak wglądu, zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności niepowodzeń od własnych cech. Skutkami tych cech najczęściej są:
brak wykształcenia mimo dobrej inteligencji, brak zawodu, brak stałych związków z ludźmi, brak stałych związków rodzinnych, nieuporządkowane życie seksualne, uleganie nałogom, częste konflikty z porządkiem prawnym.
Płeć
Przestępstwa ogółem częściej popełniają mężczyźni. Psychopatologia częściej dotyczy płci męskiej, podobnie przestępczość. Prawidłowość ta ujawnia się już w wieku młodzieżowym;
u chłopców częściej występują zaburzenia zachowania, u dziewcząt osobowościowe. Chłopcy są bardziej podatni na niekorzystne wpływy patologii rodzinnej prowadzące do zachowań antysocjalnych. U dorosłych natomiast mężczyzn przeważa nie tylko przestępczość czy psychopatologia, ale i zaburzenia osobowości. U kobiet psychopatologia wiąże się m.in. z cyklicznymi przemianami układu hormonalnego, co ma mieć również związek z przestępczością seksualną nasilającą się w okresach napięcia przedmiesiączkowego. Więcej przestępstw popełniają kobiety identyfikujące się z rolą męską. Przestępczość kobiet na świecie ujawnia tendencje wzrostowe; kobiety coraz częściej popełniają przestępstwa agresywne. W sprawach o zgwałcenie w okresie 10 lat w Polsce łącznie były oskarżone 34 kobiety, które podżegały do tego przestępstwa lub były pomocnikami. O czyny lubieżne z nieletnimi oskarżonych było w tym samym okresie 10 lat łącznie 20 kobiet. Nie wystąpiły natomiast zabójstwa na tle seksualnym popełnione przez kobiety.
Należy podkreślić również zróżnicowanie agresywności płci. Uwarunkowania kulturowe i wychowawcze sprawiają, że kobietom przyznaje się "bierne" prawo agresji, a mężczyznom także "czynne"; agresja kobiet jest oceniana surowiej przez społeczeństwo. Inne są również formy wyrażania agresji. U kobiet dominują formy słowne, a u mężczyzn - fizyczne. Wiąże się to z kulturowymi stereotypami męskości-kobiecości. Obecne przemiany obyczajowe, polegające m.in. na wzroście społecznej samoświadomości kobiet i usuwaniu różnic w socjalizacji płci, mają wpływ na wkraczanie kobiet w nowe rejony przestępczości, dotychczas "zarezerwowane" dla mężczyzn. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w wielu krajach zauważono ilościowe i jakościowe zmiany w przestępczości kobiet, polegające w szczególności na szybkim jej wzroście oraz na popełnianiu przez kobiety przestępstw agresywnych, z użyciem przemocy oraz przestępstw grupowych (...) Większość czynów kobiet ma charakter emocjonalny.
Można jednak przyjąć podstawową zasadę, iż przestępstwa seksualne są nadal domeną mężczyzn.
Dewiacyjne tendencje seksualne
Wstęp
Dewiacyjne tendencje seksualne polegają na tym, że w treści marzeń sennych, w marzeniach na jawie, w wyobraźni towarzyszącej masturbacji, podczas oglądania wydawnictw pornograficznych występują niekiedy wyobrażenia siebie samego w zachowaniach typu dewiacyjnego, odczuwanie potrzeby takiego zachowania połączone z podnieceniem seksualnym, a nawet z osiągnięciem orgazmu. Inną formą dewiacyjnych tendencji seksualnych są epizodyczne, sporadyczne doświadczenia praktyczne tego typu, najczęściej zaistniałe przypadkowo, z ciekawości.
Dla oceny, czy mamy do czynienia z dewiacyjnymi tendencjami seksualnymi, konieczne jest zastosowanie zarówno kryterium ilościowego, jak i jakościowego. Na podstawie kryterium ilościowego stwierdzamy, czy potrzeby, fantazje bądź zachowania dewiacyjne są sporadyczne, jednostkowe w heteroseksualnej, normalnej biografii danej osoby, czy też występują częściej. Kryterium jakościowe natomiast służy ustaleniu, czy orientacja seksualna jest wyraźnie i dominujące heteroseksualna (co potwierdza analiza biografii seksualnej"danej osoby oraz wszystkie inne zastosowane metody diagnostyczne, szczególnie projekcyjne), przy czym tendencje dewiacyjne nie są akceptowane, wzbudzają lęk i poczucie zagrożenia.
Dewiacyjne tendencje seksualne są zjawiskiem powszechnym, wiele osób tłumi je w sobie natychmiast lub odczuwa z tego powodu lęk. Jest to zatem prawidłowość psychoseksualna wynikająca z samej natury seksualności, z uwarunkowań świata psychicznego, wyobrażeń, zakodowanych obrazów. Może się jednak zdarzyć, iż tendencje dewiacyjne są rzeczywistym objawem zwiastunowym rozwijającej się dewiacji bądź zaburzenia psychicznego. W praktyce seksuologicznej najczęściej jednak spotyka się te typowe, prawidłowe tendencje, które skłaniają zaniepokojoną osobę do zgłoszenia się z wizytą u lekarza. Nie wymagają one leczenia.
Dewiacje seksualne
automonoseksualizm - oglądanie w lustrze własnej osoby przebranej w strój kobiecy; postać widziana w lustrze jest traktowana jako druga osoba,
biczowanie - chłostanie ciała,
ciswestytyzm - ubieranie się w odzież własnej płci, ale typową dla innego wieku biologicznego lub innej warstwy społecznej,
eksaudyryzm - podsłuchiwanie przebiegu stosunku, współżycia innych,
ekskrementofilia - kontakt z wydalinami ciała (kałem),
fetyszyzm - kontakt z częścią ubioru, rzeczą, przedmiotem należącym do obiektu seksualnego, a także ukierunkowanie na część ciała obiektu,
flagellantyzm - biczowanie partnera (odmiana sadyzmu),
gerontofilia - kontakt z partnerem w wieku starczym,
heterochromofilia - fetyszem jest inny kolor skóry partnera (postać fetyszyzmu),
homeowestytyzm - nakładanie na siebie ubrania należącego do innej osoby tej samej płci,
kaudalezizm - pokazywanie własnej, darzonej uczuciem, nagiej partnerki innym mężczyznom, klismafilia - przyjemność, orgazm prowokowane wlewami doodbytniczymi, wkładaniem hegarów, masochizm - przyjemność w wyniku odczuwania cierpienia, bólu, upokorzenia,
nakłuwanie - nakłuwanie kobiet przez mężczyznę różnymi przedmiotami,
narcyzm - odmiana fetyszyzmu, w której fetyszem jest własne ciało,
nekrofilia - kontakt z martwym ciałem,
nimfofilia - kontakt mężczyzny z niedojrzałą dziewczyną (odmiana pedofilii),
ocieractwo - dotykanie członkiem kobiet w sytuacji tłoku, ścieśnienia,
oglądactwo (voyeryzm) - podglądanie budowy i czynności płciowych innej osoby,
ozolagnia - satysfakcja z kontaktu z zapachem drugiej osoby,
partenofilia - satysfakcja jedynie w kontaktach z dziewicą,
pedofilia - kontakty z dziećmi,
pigmalionizm - reakcja seksualna na widok np. rzeźb, obrazów, zdjęć,
pirolagnia - satysfakcja seksualna na widok ognia, pożaru,
piromania - satysfakcja seksualna w trakcie podpalania
pluralizm - seks grupowy,
retifizm - odmiana fetyszyzmu (fetyszem są wyroby ze skóry),
sadyzm - satysfakcja seksualna w wyniku zadawania cierpień, bólu,
saliromania - satysfakcja seksualna w wyniku zabrudzenia innej osoby,
sodomia (zoofilia, bestiofilia) - kontakty ze zwierzętami,
tanatofilia - satysfakcja seksualna w trakcie marzeń o własnej śmierci, przebiegu pogrzebu,
transwestytyzm - satysfakcja w wyniku przebierania się w odzież drugiej płci,
triolizm - układ 2 kobiet z l mężczyzną lub 2 mężczyzn z l kobietą,
urolagnia - kontakt z moczem drugiej osoby,
wampiryzm - kontakt z krwią partnera w formie wypijania Jej,
zoosadyzm - satysfakcja seksualna z dręczenia zwierząt.
Apotemnofilia
Polega ona na pragnieniu dokonania amputacji na własnej osobie lub współżycia seksualnego z osobą, która ma amputowaną kończynę. Bodźcem seksualnym w tej dewiacji może być kikut. Dewiacja ta często współistnieje z fetyszyzmem, transwestytyzmem, transseksualizmem.
Masochizm
Podobnie jak sadyzm, masochizm jest definiowany węziej lub szerzej na zasadzie odwrotności do sadyzmu. Jest on bardziej typowy i częściej spotykany wśród kobiet. Pogląd ten zrodził się w czasach, gdy powstawała psychoanaliza i miał swoje uzasadnienie kulturowe. Ze względu na fakt, iż dewiacja ta stwarza małe zagrożenie społeczne lub nie stwarza go wcale, masochizm nie jest spotykany w seksuologii sądowej. Zdarzają się natomiast przypadki szczególnej postaci masochizmu - osiągania satysfakcji seksualnej poprzez zapętlanie szyi lub podrażnianie siebie prądem elektrycznym. Stają się one przedmiotem zainteresowania medycyny sądowej, gdy w wyniku tych praktyk nastąpi zgon.
Jedynymi skutecznymi metodami leczenia w przypadku sadyzmu seksualnego okazują się metody farmakologiczne, kastracyjne (antyandrogeny) oraz psychochirurgia. Metody te jednak budzą powszechny sprzeciw zarówno w świecie medycznym, jak i opinii publicznej; stosowanie ich zatem ograniczono, a w wielu krabach zaniechano.
Nekrofilia
Nekrofilia należy do najrzadziej spotykanych dewiacji. Jest ona szczególną postacią fetyszyzmu, w której rolę fetysza odgrywa martwe ciało człowieka.
Sadyzm
Występują dwie często stosowane definicje pojęcia sadyzmu - węższa i szersza. Węższa określa sadyzm jako osiąganie satysfakcji seksualnej w wyniku zadawania bólu, ran i poniżania innych, a szersza - jako odczuwanie satysfakcji seksualnej w sytuacji związanej z dominacją i bezwzględnym zdominowaniem, podporządkowaniem partnera.
Sadyzm w tym szerszym znaczeniu jest występującym powszechnie fenomenem egzystencji człowieka. Jest wielorako uwarunkowany, a zapewne i tło biologiczne nie jest tu bez znaczenia. Kultura, cywilizacja, pedagogika, narzucając określone modele i wzorce zachowań, kanalizują tendencje sadystyczne w określone, społecznie aprobowane ramy (np. boks, corrida, wyścigi, literatura i kinematografia o tematyce wojennej, egzekucje publiczne itp.). Mówiąc o sadyzmie w szerokim znaczeniu należy go łączyć z agresywnością, a obie te postawy są znane w zasadzie każdej jednostce ludzkiej.
Sadyzm w węższym znaczeniu, będący przedmiotem zainteresowania tej pracy, wbrew pozorom spotykany jest dość rzadko. W większości przypadków sadyzm seksualny jest realizowany w związku z partnerem o osobowości masochistycznej, osobowości partnerów zatem dopełniają się, a ich związek może być bardzo trwały i wysoce satysfakcjonujący. W wielu innych wypadkach sadyzm seksualny realizowany bywa w fantazjach i marzeniach seksualnych, hamowany i tłumiony jest natomiast w rzeczywistym współżyciu seksualnym. Wspomniane hamowanie i tłumienie wynikać może z obawy przed odrzuceniem przez partnera, karą itp. Jedynie w części przypadków sadyzm seksualny znajduje wyraz w działalności przestępczej, ale dotyczy to najczęściej osób, u których sadyzm seksualny nakłada się ha psychopatologię (osobowości nieprawidłowe, chorzy psychicznie).
Zaburzenia identyfikacji płciowej i orgazmu
Zaburzenia identyfikacji płciowej
Transseksualizm
Transseksualizm polega na rozbieżności między poczuciem psychicznym płci a budową ciała morfologiczno-biologiczną oraz płcią socjalną (metrykalną), które odczuwane są jako "obce" i należące do płci przeciwnej.
Transseksualiści odczuwają niechęć do własnego ciała, oczekują od otoczenia wzmocnień potwierdzających ich poczucie drugiej płci. Oczekiwania te prowokują m.in. przez ubieranie się w odzież drugiej płci, zachowania dla niej typowe itd.
Główne cechy transseksualizmu to: przekonanie o przynależności do płci odmiennej, nienawiść do cech własnej płci biologicznej oraz niepohamowana potrzeba zmiany płci. Autor ten sądzi, że jest to często spotykane zaburzenie, które może prowadzić do popełnienia samobójstwa w przypadku niespełnienia oczekiwań. Życie seksualne nie odgrywa dla transseksualistów ważnej roli, w wielu wypadkach pacjenci ujawniają niedojrzałość psychiczną i uczuciową. W osobowości transseksualistów rozpoznaje się również: poczucie odrzucenia, potrzebę zwrócenia na siebie uwagi, infantylizm, impulsywność, egocentryzm, nastawienia urojeniowe, zmanierowanie, tendencje homoseksualne.
U mężczyzn pragnących być kobietami antygen H-Y jest pozytywny, a u kobiet pragnących zmiany płci na męską antygen ten jest negatywny.
Niewykluczone jest, że decydującą rolę w procesie identyfikacji z płcią odgrywają wpływy środowiska, w którym wychowuje się człowiek. Najprawdopodobniej jednak proces identyfikacji, jak również wiele innych, wiąże się z wpływami czynników genetycznych i endokrynologicznych oraz z wieloma innymi, nie wykrytymi jeszcze czynnikami.
Zespół niezróżnicowania obiektu seksualnego
Zespół ten polega na tym, że potrzeby seksualne są zaspokajane przez kontakty z różnymi obiektami seksualnymi, które są w danej chwili najbardziej dostępne, a ich atrakcyjność jest dość podobna. Praktycznie polega to na tym, że pacjent ma kontakty np. typu pedofilnego, heteroseksualnego, homoseksualnego, kazirodczego, zoofilnego. Występuje zatem u niego niejako wielodewiacyjność zachowań.
Osobowość tych pacjentów cechuje impulsywność, obniżony próg reakcji i reaktywności seksualnej (szybko podniecają się, poziom podniecenia jest wysoki), zachowania seksualne są w małym stopniu kontrolowane lub nie podlegają kontroli, każdy obiekt seksualny jest traktowany jedynie jako fantom do wyzwolenia orgazmu. Najczęściej zespół ten występuje w przypadku osobników o nieprawidłowej osobowości, chorych psychicznie, zdegenerowanych alkoholików.
Zaburzenia orgazmu
Zespół anorgazmii rzekomej
Często występuje u kobiet i polega na tym, że dana kobieta jest zdolna do osiągania orgazmu w wyniku pobudzania łechtaczki, ale ten typ orgazmu jest traktowany przez nią jako nieprawidłowy, "niedojrzały", co pociąga za sobą unikanie takiego pobudzania.
Anorgazmia
Polega na braku orgazmu u kobiety zarówno w trakcie współżycia, jak i prób samopobudzania czy różnych usiłowań ze strony partnera w celu doprowadzenia do orgazmu. Jest to jedno z najczęściej spotykanych zaburzeń u kobiet, występuje u około 30-80% populacji, aczkolwiek obecnie zauważa się wyraźną poprawę w wyniku wzrostu poziomu uświadomienia seksualnego, kultury współżycia i korzystania z możliwości leczenia.
W piśmiennictwie do czynników determinujących orgazm u kobiety zalicza się: optymalny poziom androgenów, reaktywności układu nerwowego i napięcia mięśnia łonowo-guzicznego, doświadczenia masturbacyjne, wiek inicjacji seksualnej do 18 lat, czas trwania pieszczot wstępnych powyżej 15 minut, a stosunku - ponad 10 minut, osobowość kobiety (ekstrawertyzm, optymizm), wyższy poziom uświadomienia, wykształcenia i wyobraźni seksualnej kobiety, udany związek uczuciowy, pozytywne wzorce więzi uczuciowych i seksualnych wyniesione ze środowiska rodzinnego.
Anorgazmia może być zarówno objawem występującym w przebiegu różnych chorób, reakcją sytuacyjną, jak i samodzielnym zespołem - w tym ostatnim przypadku najczęściej przechodzi w oziębłość płciową.
Przyczyn anorgazmii jest niemało, wiele z nich stanowi odwrócenie wyżej opisanego indeksu czynników sprzyjających powstawaniu orgazmu u kobiet. Do typowych przyczyn anorgazmii zalicza się: nerwice, depresje, zaburzenia hormonalne, choroby somatyczne, wpływ leków, zaburzenia seksualne u partnera, stresy, związki pozamałżeńskie, zaburzenia więzi uczuciowej z partnerem. Cechy partnera sprzyjające powstaniu anorgazmii: "mężczyzna reprezentujący środowisko mało stymulujące intelektualnie, wykonujący pracę fizyczną (nawet w przypadku analogicznej pozycji zawodowej partnerki), nieżyczliwy i dominujący, zdradzający różnego rodzaju trudności w funkcjonowaniu seksualnym, pozostający w słabej komunikacji i słabym związku emocjonalnym z partnerką, nie spełniający jej oczekiwań, wchodzący z nią w konflikty na tle współżycia seksualnego i rywalizujący o pozycję w związku". Na podstawie badań przyczyny anorgazmii uszeregowałbym w następującej kolejności: grupa czynników psychogennych (braki w uświadomieniu seksualnym i w kulturze współżycia, czynniki diadyczne, cechy osobowościowe, np. silna potrzeba dominacji, neurotyzm), grupa czynników organicznych (dyskretne w przebiegu zespoły podwzgórzowe, zmęczenie fizyczne, zaburzenia w miednicy prowadzące do osłabienia reaktywności seksualnej).
Dysocjacja orgazmu
Zaburzenie to polega na rozdzieleniu komponentów orgazmu biologicznego od psychicznego i przeżywaniu ich w różnym czasie lub przeżywaniu tylko jednego z tych dwóch komponentów Najczęściej spotyka się przeżywanie orgazmu biologicznego przy braku orgazmu psychicznego. Przyczyny dysocjacji orgazmu mogą być różne, np. czynniki diadyczne, skrupuły religijne, poczucie winy, ambiwalentny stosunek wobec partnera seksualnego, zaburzenia osobowości bądź psychiczne.
Orgazm bez erekcji
Zaburzenie to polega na osiąganiu wytrysku przy braku erekcji członka. Najczęściej ma tło czynnościowe, ale zdarzają się i przyczyny organiczne, np. występuje w przebiegu zaburzeń neurologicznych.
7