ZIOŁOLECZNICTWO (FITOTERAPIA)
Historia:
Pierwsze doniesienia o zastosowaniu ziół pochodzą z czasów babilońskich i egipskich (około 2000 lat p.n.e.), kiedy to lekarze stosowali leki pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. W Chinach medycy podzielili rośliny zielarskie na grupy. I tak np. były rośliny lecznicze, trujące lub takie, które zapewniają zdrowie lub miłość.
Do Europy ziołolecznictwo przywędrowało ze wschodu. Najpierw zainteresowała się tą dziedziną wiedzy Grecja i Rzym.
Polska dowiedziała się o ziołach od zakonników z Europy Zachodniej. Pod koniec XIX wieku zioła wyparte zostały przez leki syntetyczne.
Obecnie następuje powrót do naturalnych metod leczenia oraz stosowania niezbędnych substancji w formie naturalnej zamiast syntetycznej.
Definicja:
Fitoterapia jest to terapia substancjami pochodzenia roślinnego, występującymi pod różnymi postaciami farmaceutycznymi, np.: napary, odwary, nalewki, wyciągi itp.
Fitoterapia działa powoli i łagodnie, a głównym atutem tej terapii jest brak toksyczności i ubocznego działania.
Skuteczność ziół opiera się na synergizmie, czyli współdziałaniu i wzmacnianiu jednych składników obecnością drugich, np. Wit. C - Wit. P lub A.
W kosmetyce pielęgnacyjnej zioła stosowane są pod postacią masek, kataplazmów, okładów, kremów, maści itd.
Każda roślina składa się z wielu związków chemicznych o skomplikowanej budowie. Związki te ulegają przemianie materii, dzięki czemu powstają węglowodory, węglowodany, białka, lipidy i inne składniki. Wiele z powstałych związków występuje w stanie niezmienionym także w surowcu zielarskim (gotowym do użycia). Związki te to tzw. substancje czynne.
Główne składniki zawarte w ziołach stosowane w kosmetyce, to: azuleny, antybiotyki, związki krzemu, związki flawonowe, pektyny, saponiny, garbniki, związki śluzowe, związki krzemu, substancje estrogenowi, witaminy.
Omówieniu poszczególnych związków:
Antybiotyki - wytwarzane są przez organizmy niższe (pleśnie, mchy …), ale także przez rośliny kwiatowe. Mają właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne. Działają na mikroorganizmy (łącznie z gronkowcami i paciorkowcami) - przemywania, okłady, kąpiele.
Azuleny (dwupierścieniowe i półtoraterpenowe węglowodory) - wchodzą najczęściej w skład olejków lotnych. Wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i odkażające oraz bakteriobójcze i zmniejszające obrzęki. Przykładem surowców azulenowych są rumianek, krwawnik, piołun - stosowane w kosmetyce w formie masek, naparów do przemywań, płynów, kremów, szamponów, past - działają dezynfekująco i łagodząco, po oparzeniach promieniami UV, leczenia stanów zapalnych błon śluzowych, jako środki moczopędne.
Saponiny (bezazotowe związki o charakterze glikozydów) - z wodą są koloidami, po wstrząśnięciu tworzą pianę. Przykładem saponin są mydlnica, fiołek trójbarwny, liście pierwiosnka. W małych ilościach podawane są jako środki wykrztuśne, moczopędne i zapobiegające kamicy żółciowej. W dużych dawkach mogą być trujące. W kosmetyce zioła z saponinami służą rozmiękczaniu skóry i ułatwiają wprowadzanie innych substancji czynnych. Występują w maskach, szamponach bez mydeł, czy preparatach do zębów.
Pektyny (wielocukry) - tworzą roztwory koloidalne lub galaretki. Najbogatsze w pektyny są korzenie i owoce takich roślin jak: jabłka, buraki, śliwki, cytryny, pomarańcze, porzeczki. Wykazują działanie przeciwzapalne, łagodzące, powlekające.
Śluzy (wielocukry + lecytyna + wit. C) - wykazują działanie powlekające, natłuszczające, zmiękczające, przeciwzapalne, dezynfekujące, ochronne. Rośliny, które zawierają związki śluzowe to prawoślaz, kozieratka, nasiona lnu, pigwa, żywokost, kwiat lipy. W kosmetyce używane są do cer suchych i wrażliwych. Stosowane najczęściej w formie kremów, płynów do płukania oraz masek.
Garbniki - występują w soku komórkowym liści, kory lub owoców. Garbniki działają znieczulająco, znoszą pieczenie i swędzenie. Wykazują też właściwości przeciwobrzękowe, przeciwzapalne i bakterio i wirusobójcze. Kosmetyczne zastosowanie to: preparaty do przemywań po oczyszczaniu mechanicznym, przy stanach zapalnych skóry, trądziku czy łojotoku. Używane są także w kąpielach oraz jako okłady przy odmrożeniach i trądziku pospolitym. Występują także w płynach do włosów, przeciwpotnych i maskach. Rośliny, które zawierają garbniki to: dęby europejskie, kłącza wężownika i pięciornika oraz owoce głogu.
Związki krzemu - występują właściwie w każdej roślinie, szczególnie dużo jest ich w skrzypie. Związki te szeroko wykorzystuje się w kosmetyce przy wypadaniu włosów, łupieżu, grzybicach, kruchości paznokci, do pojędrniania skóry. Wykazują też działanie odpornościowe i regenerujące miejsca uszkodzone.
Związki flawonowe - znajdują się najczęściej w liściach i kwiatach. Chemicznie związki te dzielimy na grupę flawonów (apigenina), flawonoli (rutyna, kwercetyna), flawononów (hesperydyna, eriodiktol) i izoflawony. Są naturalnymi barwnikami spożywczymi i do tkanin. Wskazaniem do używania flawonoidów są: zawał serca, dusznica bolesna, miażdżyca, cukrzyca, pokrzywka, odmrożenia, uszkodzenia skóry promieniami UV, roentgena, kwarcowymi. Związki flawonowe wykazują działanie podobne do witamin. Najsilniejsze działanie wykazuje rutyna (świetlik lekarski, czarny bez, pomidory, ziemniaki, zielona pietruszka, ziele skrzypu i selera, owoc kasztana. Roztwory wodne działają słabiej niż roztwory alkoholowe, które są skuteczniejsze.
SPOSOBY PRZYRZĄDZANIA ZIÓŁ.
Napar - zioła zalane wrzącą wodą, zostawione pod przykryciem do ostygnięcia, przecedza się przed spożyciem. Przyrządza się go z surowców zawierających olejki lotne lub inne substancje, nie nadające się do gotowania.
Odwar - przygotowuje się w zależności od surowca, jego rozpuszczalności czy odporności na temperaturę. Składniki łatwiej rozpuszczające się w wodzie gotuje się krócej, odporne na temperaturę lub twarde - dłużej (kora, korzenie). Rozdrobnione zioła zalewa się wodą, doprowadza do wrzenia na wolnym ogniu i gotuje około 5 - 10 minut, po ostygnięciu odcedza.
Odwaro - napar - mieszanka surowców nadających się do gotowania i tych, których się nie gotuje. Najpierw przygotowujemy odwar i gotowym zalewamy pozostałe zioła, przyrządzając z nich napar. Po zaparzeniu zioła odcedza się.
Nalewka - jest to alkoholowy wyciąg z roślin. Zioła układa się do szczelnie zamykanego naczynia, zalewa 70-cio % alkoholem w proporcjach 1:10. Odstawia się tak przyrządzoną nalewkę na 4 - 6 tygodni, odcedza się i odstawia w ciemnej butelce w ciemne miejsce.
Macerat - to zimny wyciąg z ziół śluzowych. Surowiec zalewany jest letnią przegotowaną wodą i pozostawia na 3 - 10 godzin w temperaturze pokojowej. Przecedza się i wyciska oraz zużywa w ciągu jednego dnia.
Okład - sporządzane są z ziół śluzowych (długo utrzymują wilgoć i ciepło). Surowiec zalewany jest taką ilością wody, by powstała papka. Po wrzeniu zioła zawija się w gazę i przykłada na chore miejsce.
Kataplazma - przyrządza się podobnie do okładów. Zioła zaszywa się w torebkę płócienną lub z gazy i zagotowuje. Nakłada się na chore miejsce, okrywa folią lub watą i bandażuje. Zwykle kataplazmy robię się z kwiatu lipy, korzenia prawoślazu lub nasion lnu.
Kompres - przyrządza się z naparu. W gorącym naparze moczy się bawełnianą chusteczkę i przykłada na chore miejsce na 5 - 15 minut. Po zdjęciu kompresu należy przyłożyć chusteczkę nasączoną zimną wodą. Zabieg powtarzamy 3-krotnie.
Olej ziołowy - roztarte w moździerzu zioła układa się luźno w naczyniu szklanym i zalewamy olejem słonecznikowym. Nakryte gazą naczynie trzymamy w ciepłym miejscu przez 3 - 4 tygodnie, codziennie mieszając. Po tym czasie zioła odcedzamy i zalewamy roztworem świeże zioła. Powtarzamy tę czynność kilkakrotnie, aż uzyskamy olej o silnym zapachu ziół.
Ocet ziołowy - do słoika wkłada się zioła i zalewa octem winnym lub jabłkowym. Zostawić pod przykryciem przez 2 - 3 tygodnie, odcedzić i rozlać do butelek. Ocet powinien być przechowywany w ciemnym, chłodnym miejscu.
Maski ziołowe - zioła dobieramy w zależności od rodzaju skóry. Zalewamy wrzącą wodą do konsystencji papki. Nakładamy ciepłą na skórę w celu rozpulchnienia i rozgrzania przed oczyszczaniem mechanicznym.
Kąpiele ziołowe - poprawiają krążenie, regenerują i odprężają organizm, są rodzajem aromaterapii. W zależności od składników biologicznie czynnych mają działanie ściągające, rozszerzające pory, przeciwzapalne, bakteriobójcze, przeciwgrzybicze, pojędrniające, łagodzące. Zioła wsypuje się do płóciennego woreczka i wkłada do wanny z wodą. Można także dodawać do kąpieli zioła w postaci naparów lub odwarów.
4