WYKŁAD I
STRES - odpowiedź organizmu na stawiane mu wymagania
Stres nie musi być szkodliwy!
STRES = wymóg, zmiana
Zmiany w życiu człowieka są powszechne (dotyczą wszystkich), dotyczą wszystkich sfer naszego życia, są energochłonne, dlatego też są trudne.
ZMIANA jest procesem, tzn. charakteryzuje się określoną dynamiką w czasie:
demobilizacja - niezdolność do działania, zwłaszcza gdy zmiana zaskakuje
minimalizacja - zaprzeczanie zmianom
akceptacja zmiany - przekonanie, że zmiana musi nastąpić, etap w którym mogą dominować trudne emocje np. strach, złość, smutek - trzeba „opłakać”
należy pozwolić odejść temu, co było stare/ przeszłe (zamykam rozdział i idę dalej)
testowanie nowych sposobów zachowań, nowych relacji i poszukiwanie znaczenia zmiany - potrafimy spojrzeć z dystansem
Po przejściu powyższego cyklu następuje INTERNALIZACJA - zmiana staje się normą.
Przejście przez zmianę wymaga czasu (asymilacja zmiany).
STRESORY - bodźce wywołujące stres
Dwa rodzaje stresorów:
dystresory -negatywne
eustresory - pozytywne
Ocena bodźca zależy od podmiotu, który ocenia bodziec. Ocena stresora zależy od oceny poznawczej.
Reakcja na stres jest dynamiczna i obejmuje 3 fazy:
Faza alarmowa (mobilizacyjna)
Faza odpornościowa
Faza rozstrojenia (destrukcji)
WYKŁAD II
Bodziec stresowy powoduje reakcję wszystkich układów w naszym ciele, dla każdego człowieka specyfika reakcji jest inna (dotyczy to także układy immunologicznego.)
>> Faza alarmowa (mobilizacyjna)
Wszystkie objawy fazy alarmowej są informacją, iż została zaburzona równowaga pomiędzy organizmem a środowiskiem, są więc informacją, iż należy podjąć działania.
Pokochaj swoje objawy!
>> Faza odporności
Organizm produkuje hormony pozwalające mu radzić sobie ze stresem (kortykosteroidy). Radzi sobie z dominującym stresorem, ale może nie poradzić sobie z innymi - mniejszymi wyzwaniami, toteż należy wspomagać swój organizm w radzeniu sobie.
Należy usuwać wszelkie dodatkowe obciążenia (np. cieknący kran, bałagan itd.) Człowiek powinien usunąć te dodatkowe wymogi, które może usunąć oraz zadbać o dobre funkcjonowanie psychofizyczne organizmu (odpoczynek, sen, jedzenie, witaminy).
Człowiek w fazie odporności może reagować nieadekwatnie do sytuacji.
Nie ma ludzkiego zachowania bez przyczyny!
>> Faza rozstrojenia (destrukcji)
Pojawia się, gdy bodziec stresowy utrzymuje się, natomiast człowiek nie uruchamia żadnych procesów obronnych. Organizm nie jest już w stanie produkować hormonów. Efektem tej fazy mogą być predyspozycje do chorób, zwłaszcza psychosomatycznych.
Konsekwencje trzeciej fazy reagowania na stres zależą od wielu czynników:
właściwości temperamentalnych i osobowościowych człowieka - w tym od umiejętności radzenia sobie i posługiwania się emocjami
zasobów, które nie tylko posiada, ale jest w stanie uruchomić człowiek - poczucie koherencji, dokonanie właściwego wyboru, stylu radzenia sobie ze stresem, umiejętność antycypacji stresu- poznawczego opracowania stresu oraz stosowania osobistych sposobów radzenia sobie ze stresem
WYKŁAD III
>> KONCEPCJA SALUTOGENEZY (Antonovsky)
Stan człowieka pomiędzy zdrowiem a chorobą, to tak naprawdę kontinuum stanu, które należy rozumieć jako dynamiczny proces równoważenia wymagań i zasobów w konfrontacji ze stresem.
wymagania - nie ma bezwzględnej wartości sytuacji stresowej
zasoby - w radzeniu sobie z trudną sytuacją, dużo zależy od człowieka
KOHERENCJA - zmaganie się ze stresem zależy od poczucia koherencji - jest to globalna orientacja człowieka wyrażająca stopień w jakim człowiek ten ma trwałe, dynamiczne poczucie pewności, że:
bodźce napływające ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego mają charakter uporządkowany, przewidywalny i wytłumaczalny
dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce
wyzwania te są dla niego warte wysiłku i zaangażowania
Poczucie koherencji składa się z trzech skorelowanych ze sobą składowych:
Poczucie zrozumiałości
Stopień, w jakim człowiek spostrzega bodźce napływające ze świata wewnętrznego i zewnętrznego jako zrozumiałe, spójne, uporządkowane i jasne. Osoba o silnym poczuciu zrozumiałości spodziewa się, że bodźce z którymi zetknie się w przyszłości, niezależnie od tego, czy będą pożądane, czy nie, będą przewidywalne, w najgorszym przypadku oczekuje, że jeśli nie w teraźniejszości, to w przyszłości będzie mogła dany bodziec przyporządkować do czegoś i wyjaśnić.
Należy próbować interpretować świat w kategoriach przyczynowo - skutkowych, odpowiadać sobie na pytanie: jaki jest mój udział w sytuacji, w której się znalazłam? Ważne, by nie chodziło o poczucie winy - ono powoduje, że człowiek czuje się podmiotem, a nie przedmiotem. Przypadek sprzyja przygotowanym!
Poczucie zaradności
Określa stopień, w jakim człowiek spostrzega dostępne zasoby jako wystarczające, by sprostać wymaganiom, jakie stawia sytuacja. W sytuacji, gdy bodźce są niepożądane, osoba o wysokim poczuciu zaradności uważa, że jest w stanie uruchomić zasoby pozwalające jej poradzić sobie z trudną sytuacją.
Na poczucie zaradności składa się:
świadomość posiadania i umiejętność korzystania ze wsparcia społecznego
zasoby materialne
świadomość własnych kompetencji
silna wiara
Wsparcie społeczne może przybierać różne postacie:
materialne
emocjonalne
intelektualne
usługowe
Osoby o wysokim poczuciu zaradności potrafią zarówno korzystać ze wsparcia, jak i udzielać go innym - prosić o to, co ludzie mogą dać.
Poczucie sensowności
Składnik emocjonalno - motywacyjny, który oznacza wiarę i sens życia. To stopień, w jakim człowiek czuje, że życie ma sens z punktu widzenia emocjonalnego, że przynajmniej część problemów i wymagań, jakie niesie życie, warte jest wysiłku.
Osoba o wysokim poczuciu sensowności spostrzega trudne sytuacje jako wyzwania, z którymi chce sobie radzić.
WYKŁAD IV
ANTYCYPACJA STRESU (poznawcze opracowanie stresu) - umiejętność przewidywania tego, co może nas spotkać w trudnej sytuacji, która nas dotyczy
STYL - tendencja do zachowywania się zwykle w zbliżony sposób, niezależnie od do specyfiki sytuacji
>> Style radzenia sobie ze stresem:
Styl unikowy
Polega na wystrzeganiu się doświadczenia: przeżywania trudnej, stresującej sytuacji.
Może przybierać dwie formy:
a) koncentrowanie się na czynnościach zastępczych (wszystkie czynności, które nie szkodzą nam i innym osobom i nie powodują, że trudna sytuacja kumuluje się, są właściwe?)
b) koncentrowanie się na kontaktach społecznych (poszukiwanie osób, wobec których możemy zwerbalizować nasz problem, co powoduje redukcję napięcia)
Nie będzie dobry, jeśli jest stylem dominującym.
Styl zadaniowy
Polega na dążeniu do jak najszybszego i najbardziej efektywnego rozwiązania trudnej sytuacji i jego przydatność w dużej mierze zależy od sytuacji, w której znalazł się człowiek, niekiedy właściwe jest zastosowanie stylu unikowego, jako uzupełniającego do zadaniowego. Osoby charakteryzujące się s. zadaniowym mają tendencję do włączenia się w wiele aktywności, które mogą być przeciążające, niekiedy także stosowanie stylu zadaniowego może być jedną z przyczyn rozwoju wypalenia zawodowego.
Styl emocjonalny
Polega na koncentrowaniu się na swoich przeżyciach emocjonalnych tj. poczuciu winy, złości, poczuciu krzywdy, strachu. Najczęściej prowadzi on do wtórnego obniżenia nastroju. To styl najmniej przydatny.
WYKŁAD V
INTELIGENCJA EMOCJONALNA - znajomość własnych emocji, umiejętność posługiwania się nimi, także umiejętność dostrzegania i adekwatnej interpretacji ekspresji emocjonalnej innych ludzi
Im wyższy poziom inteligencji emocjonalnej, tym lepiej radzimy sobie ze stresem.
Tradycyjnie emocje dzielone są na tzw. pozytywne i negatywne, co sugeruje, że część z nich jest zbędna. Bardziej wskazanym określeniem byłoby opisywanie wybranych emocji jako trudnych.
Wcześniejszy podział emocji wynika z faktu, że człowiek preferuje przeżywanie np. radości, a nie smutku, a także faktu, iż bardzo często przeżywane emocje są błędnie identyfikowane ze sposobem ich wyrażania. Tymczasem każda z nich spełnia rolę sygnalizacyjną i energetyzującą.
złość ≠ agresja
smutek ≠ płacz
Na inteligencję emocjonalną składają się dwa rodzaje kompetencji:
Kompetencje osobiste
Kompetencje społeczne
>> Ad. 1 Kompetencje osobiste:
a) samoświadomość
poczucie własnej wartości
prawidłowa samoocena
samoświadomość emocjonalna
Proces wychowania najczęściej prowadzi do tego, że człowiek nie jest świadomy przeżywania wybranych emocji. Jest to zróżnicowane kulturowo ze względu na płeć, rodzaj emocji.
samoregulacja emocjonalna
Posługiwanie się emocjami w taki sposób, aby pomagały nam w działaniu, dochodzeniu do siebie we właściwym czasie po kłopotach emocjonalnych. Skuteczne radzenie sobie z trudnymi emocjami w sytuacji stresu, umiejętność właściwego reagowania na przejawiane przez innych ludzi emocje.
dyspozycyjny optymizm
Przekonanie, że z większości trudnych sytuacji można znaleźć zadowalające wyjście.
>> Ad. 2 Kompetencje społeczne:
umiejętności empatyczne
Współodczuwanie, adekwatne zachowywanie się wobec innych ludzi.
umiejętność pozytywnego motywowania innych
Praca na zasobach.
zdolność do kooperowania
Zdolność do poszukiwania w sytuacji konfliktu wyjścia, które będzie satysfakcjonowało obie strony, umiejętność posługiwania się metodą kooperacji przed metodą kompromisu.
KOMPROMIS - żeby zyskać muszą stracić
KOOPERACJA - rozwiązać tak, by zyskać ; by obydwie strony zyskały i były zadowolone
WYKŁAD VI + WYKŁAD VII
Zgodnie z modelem W5 można opisać osobowość człowieka posługując się pięcioma podstawowymi wymiarami.
Wymiary te mają charakter ciągły, ich bieguny opisują właściwości skrajne.
Wymiary te opisują normalną osobowość, dobrze przystosowaną, chociaż niekiedy skrajne natężenie danej cechy może być wyznacznikiem ryzyka zaburzeń.
>> 5 podstawowych wymiarów:
Neurotyczność
Podatność na przeżywanie trudnych emocji, takich jak poczucie winy, wstydu, złości czy niepewności. Uważa się, że osoby o wysokiej neurotyczności mogą gorzej radzić sobie w sytuacjach stresu psychologicznego, mogą być skłonne do irracjonalnych pomysłów czy też poddawania się trudnym przeżyciom emocjonalny.
Osoby neurotyczne:
to osoby o niższym progu reagowania na bodźce, bardziej wrażliwe;
dostrzegają szybciej objawy chorobowe, w sytuacji dyskomfortu reagują szybciej.
W przypadku osób o niskim poziomie neurotyczności może dojść do diagnozy fałszywie negatywnej, natomiast w przypadku osoby o wysokim poziomie neurotyczności może dojść do diagnozy fałszywie pozytywnej.
Ugodowość
To wymiar opisujący poprzez jeden biegun pozytywne, a poprzez drugi negatywne nastawienie do ludzi. To orientacja interpersonalna przejawiająca się bądź w altruizmie, bądź w antagonizmie wobec innych ludzi, zwłaszcza w emocjach, uczuciach, poglądach oraz działaniu.
poziom emocjonalny - wrażliwość bądź sceptycyzm i obojętność na sprawy innych ludzi
poziom działań - tendencja do kooperacji bądź też do ustawicznej rywalizacji
Skrajne wartości tego wymiaru mogą być na różny sposób niebezpieczne dla człowieka. Osoby rywalizujące wzbudzają w sobie w sytuacjach konfliktowych dużo złości, a co za tym idzie - w tych trudnych sytuacjach narażają przede wszystkim swój układ krwionośny. Osoby ugodowe są co prawda spostrzegane jako spokojniejsze i zdrowsze psychicznie, ale poprzez hamowanie społeczne mogą tłumić emocje, a przez to są bardziej narażone np. na choroby nowotworowe.
konflikt ≠ kłótnia
Sumienność
Określa stosunek człowieka do pracy, a więc jego motywację, umiejętności dyscyplinowania się, skłonność do utrzymywania porządku, metodyczność, obowiązkowość. To także duże zaangażowanie w pracę, dążenie do celu, ale również tendencje do uciekania w pracę w sytuacjach trudnych, a niekiedy także tendencje do pracoholizmu.
Ekstrawersja / introwersja
Określa jakość i liczbę kontaktów z innymi ludźmi.
ekstrawertycy - osoby przyjacielskie rozmowne, skłonne do zabawy oraz poszukiwania stymulacji, wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój
introwertycy - osoby takie charakteryzują się raczej brakiem zachowań ekstrawersyjnych niż ich odwrotnością, wykazują rezerwę w kontaktach społecznych, brak optymizmu, który nie musi oznaczać pesymizmu, także preferencje do przebywania w samotności, nieśmiałość
Otwartość na doświadczenia
Wymiar opisujący tendencje człowieka do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń, tolerancja wobec nowości i ciekawość poznawcza.
>> Frustracja:
Jest definiowana na różne sposoby, bowiem określa się ją jako przeszkodę na drodze w dążeniu człowieka do celu, bądź też jako sytuację, w której człowiek nie ma możliwości zaspokojenia swojej potrzeby. Jest to więc stan deprywacji i niekiedy mówimy także o frustracji jako o zespole emocji i uczuć, które towarzyszą człowiekowi wówczas kiedy nie może on zaspokoić swojej potrzeby.
Frustracja jest związana najbardziej z tzw. deprywacją relatywną. Występuje ona wówczas, gdy nie możemy osiągnąć celu znajdującego się bardzo blisko, bądź też kiedy inna, bardzo podobna do nas osoba ma zaspokojoną tą potrzebę, a my nie.
Najprawdopodobniej deprywacja relatywne wiąże się z ryzykiem trzech konsekwencji frustracji:
zachowaniami agresywnymi
regresją - cofnięcie się do zachowań wcześniejszych rozwojowo.
fiksacją - powtarzanie tych samych nieskutecznych zachowań, często popełnianie tych samych błędów
WYKŁAD VIII
konflikt dążenie - dążenie
W sytuacji dokonania wyboru człowiek jako istota dążąca do przekonania, że ma słuszność, podnosi wartość tego, co wybrał.
konflikt unikanie - unikanie
Kiedy człowiek musi dokonać wyboru pomiędzy obiektami, które nie są dla niego pozytywne. Również w tej sytuacji waha się, ponieważ w miarę zbliżania się do jednego bieguna jego negatywna wartość rośnie, a maleje wartość, którą pozostawaliśmy.
konflikt unikanie - dążenie
Kiedy człowiek dąży do celu, który budzi w nim jednocześnie tendencje propulsywne i repulsywne. W takiej sytuacji w miarę zbliżania się do celu zarówno siła dążenia, jak i siła unikania rosną, jednakże siła unikania rośnie szybciej, a więc niezbędna jest determinacja, aby osiągnąć cel.
W aspekcie tego konfliktu silna wola jest określana jako konkurencja pomiędzy dążeniem a unikaniem. Dążenie musi być znaczne, aby przezwyciężyć rosnącą szybciej siłę unikania.
>> Stadia kryzysowe w życiu rodziny jako sytuacje trudne
Zgodnie z podejściem Eriksona w życiu rodziny pojawiają się określone stadia zwane też kryzysami, które należy rozumieć jako przesilenia.
Stadium zalotów
To stadium, w który młody człowiek zaczyna powoli odchodzić z domu, określać swoje miejsce w społeczności dorosłych, a więc zaczyna brać odpowiedzialność za siebie i poszukuje związku emocjonalno- uczuciowego poza rodziną. Istnieje tutaj ryzyko związane z czasem: im dłużej młody człowiek zwleka z włączeniem się w społeczność dorosłych i im dłużej rodzina włącza go w system, tym bardziej peryferyjną jednostką się staje. W kulturze europejskiej trudność jest związana z brakiem obrzędu inicjacji wchodzenia w dorosłość.
Małżeństwo i jego konsekwencje
Jakiekolwiek były relacje młodych ludzi przed ślubem, jego zawarcie zmienia ich charakter. Rytuały, które towarzyszą zawarciu związku są istotne, ponieważ dają czas na wejście w nowe role (męża i żony), oraz pozwalają na zmiany ważności roli. Trudnym momentem jest pojawienie się konfliktów, mogą być one związane z:
- niewystarczającym celem, dla którego zostało zawarte małżeństwo
- różnicami w zakresie radzenia sobie ze stresem i okazywaniem miłości
- różnicami w zakresie osobowości
Ważnym aspektem jest określenie terytorium nowej rodziny, tzn. osiągnięcie niezależności przy jednoczesnym zaangażowaniu w związki z krewnymi.
Przyjście na świat dzieci
Pojawienie się dzieci powoduje kolejną zmianę ról tzn. młodzi ludzie stają się matką i ojcem a ich rodzice dziadkami. Relacje stają się coraz bardziej złożone, ponieważ z diady tworzy się triada. Sytuacja komplikuje się, jeśli dziecko rodzi się chore.
Niekiedy triada może zmienić się z powrotem w diadę, kiedy np. jedno z rodziców nadmiernie chroni dziecko przed drugim.
1