Uczeń klas początkowych. Charakterystyka dziecka w młodszym wieku szkolnym.
Uczący dziecko musi znać jego rozwój aby mógł nim prawidłowo kierować . Dzieci w wieku wczesnoszkolnym podobnie jak młodsze uczą się przez manipulowanie, badanie i działanie skupiają uwagę na tym co je zaciekawia, zdobywają doświadczenia głownie przez swoją działalność i kontakty a innymi ludźmi. Dziecko poznaje otaczający świat w całości dlatego nauczanie powinno być nastawione na aktywizowanie i rozwijanie działalności poznawczej.
Poprzez bogate szkolne i pozaszkolne środowisko otwarty styl stosunków dorosłych-uczeń wyzwalamy aktywność twórczą dzieci. Treści powinny być grupowane wokół różnych tematów dotyczącej bliższej i dalszej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej , jak tez problemów wysuwanych przez same dzieci. Nauczyciel może tak zorganizować środowisko szkolne , aby wywołać określoną aktywności dzieci.
Rozwój fizyczny
Wzrost dzieci w wieku 6-10 lat jest zdecydowanie wolniejszy niż dzieci młodszych .W tym okresie życia zdobywają większą kontrole ad własnym ciałem, potrafią dłużej usiedzieć w jednym miejscu i skupić się nad wykonywaniem czynności. Należy tak organizować czas dziecka aby mogło wykorzystywać wszystkie swe fizyczne umiejętności Aktywność fizyczną winna wspierać aktywność poznawcza bo poprzez manipulacje, badanie dziecko dąży przecież do poznania świata abstrakcji.
Rozwój poznawczy
Od szóstego roku życia dzieci są na etapie operacji konkretno-obrazowych a między szóstym a dziesiątym rokiem życia zaczynają zdobywać zdolność myślenia i rozwiązywania problemów. Manipulują symbolicznie przedmiotami, mogą je porównywać nie zależnie czy mają je w rękach czy nie., potrafią je sobie wyobrażać . W wieku 9-11 lat pojawiają się operacje na symbolach , dzieci mogą w tym okresie rozwiązywać problemy matematyczne. Okres wczesnoszkolny to czas w którym kształtują się u dzieci pojęcia i postawy wobec świata, innych osób i siebie samych. Dlatego tak ważna jest jakość ich doświadczeń i doznań w kontraktach z otoczeniem które są niczym innym jak poznanie tego otoczenia. Najważniejszym elementem nauczania podstawowych pojęć jest pomaganie dziecku w stopniowym przechodzeniu od myślenia konkretnego do wyższych stopni myślenia- myślenia symbolicznego, abstrakcyjnego. . Dziecko często koncentruje się na jednym aspekcie zjawiska a to przeszkadza mu w zrozumieniu całości . Ważne jest by w każdym przypadku uczenie się wzbudzało u dziecka pozytywne emocje , fascynacje i odkrywaniem nowego. Stan taki zostanie osiągnięty tylko wtedy gdy dziecko w sposób ekspresywny zacznie dzielić się swymi doznaniami z innymi rówieśnikami i dorosłymi , gdy odczują potrzebę zakomunikowania światu o swoich spostrzeżeniach i przeżyciach, rozmawiania i nich . Doskonalące się na tym etapie zmysł obserwacji i umiejętności wyciągania wniosków oraz coraz bogatsze środki werbalne i pozawerbalne komunikowania się dziecka z otoczeniem i muszą być wspieranie i właściwie ukierunkowane przez dorosłych. Podkreśla się tu znaczącą komentarza jako narzędzia umożliwiającego dziecku zrozumienie niektórych prawd i abstrakcyjnych pojęć jakich nie jest w stanie ogarnąć a tym bardziej o nich dyskutować bez odpowiedniego przygotowania praktycznego i tetrycznego. Przy dużej liczebności grupy nauczyciel nie jest poza tym wstanie zorientować się czy milczenie niektórych dzieci jest nieśmiałością czy lękiem przed publicznym zabieraniem głosu czy tez oznaką zainteresowania tematyką zajęć. Praca w małych grupach jest bardziej efektywna ponieważ dzieci mają łatwiejszy dostęp do materiału i środków nauczania.
Rozwój socjalno-emocjonalny i moralny
Dzieci w wieku wczesnoszkolnym zaczynają interesować się światem społecznym, relacjami istniejącymi między innymi ludźmi w ogóle jak i własnymi rówieśnikami. Zadbanie więc o pozytywne interakcje socjalne to jedno z najważniejszym zadań nauczyciela początkowego.
Współcześni badacze mocno akcentują zjawisko agresji, przestępczość i różnego rodzaje dewiacji mający swój początek w nieprawidłowych interakcjach socjalnych małych dzieci w wskazują na ogromną rolę nauczycieli wzorca osobowościowego jaki sobą reprezentują w kształtowaniu się interakcji prawidłowych i pożądanych z punktu widzenia porządku społecznego i postaw wobec innych , nie jest to jednak zdanie łatwe wymaga wiele taktu i kultury pedagogicznej , cierpliwości i opanowania. Nie wystarcza stłumić agresję, zagrozić karą za bójki lecz przekonać je że skutki nie właściwych zachowań wobec współkolegów aspołecznych postaw obrócą się przeciw nim samym - obniży się ich prestiż w grupie rówieśniczej, wystąpi brak akceptacji, odrzucenie przez grupę. Konieczne są taktowne i spokojne interwencje trudnych wychowawczo sytuacjach i cierpliwe wyjaśnianie niewłaściwości zachowań. Cytowany już badacz amerykański Erikson sporo uwagi poświęca związkom między pilnością dziecka w wieku wczesnoszkolnym w uczeniu się i efektami jego pracy jako wyniku wykształcenia tej cechy lub jej eliminowania., twierdząc że ucząc się coraz lepiej , czuje się lepiej , gdyż jest to chwalone, zaspokojona jest potrzeba sukcesu i odwrotnie., dzieci osiągając nikłe wyniki w nauce , między innymi z braku omawianej właściwości , doznaje często uczucia niższości wobec odnoszących sukcesy swoich rówieśników. Ma to ogromne znaczenie w okresie zdobywania kompetencji szczególnie z zakresu czytania czy pisania, mówienia ułatwiających funkcjonowanie w grupie rówieśniczej.. To z kolei może rzutować na podejmowanie przez dzieci trudnych zadań gdyż są przekonane że nie potrafią ich wykonać. Według J. Piageta , że uczenie powinno przebiegać w określonym czasie i tempie a jego jakość powinna być dostosowano do możliwości indywidualnych dzieci , główna przyczyna niepowodzeń szkolnych jest realizowanie rzez nauczycieli zadań dydaktycznych określonych programami resortowymi. Dzieje się to kosztem zaniedbywania rozwoju dzieci szczególnie tych , które nie nadążają w nauce za rówieśnikami, nie dlatego ze są mniej zdolne ale bardziej powolne. Sześcio- siedmiolatki potrafią uzewnętrzniać tez swoje zasady moralne ,zachowania nie są spontaniczne tylko przyswojone. Dziecko musi być spokojnie wprowadzone w świat pojęć społeczno-moralnych, w świat zachowań społecznych. Musi zacząć rozumieć że nie jest w nim najważniejsze , że innym należy ustąpić miejsca, szanować innych , że nie zawsze ma się racje . Dzieci w wieku wczesnoszkolnym są już także w stanie odróżnić prawdę od fałszu według im znanych kryteriów i wyciągania wniosków Można powiedzieć ze jest to coś na kształt ”dziecięcego sumienia'', każdy zły postępek jest surowo karany. Zasady moralne obowiązują wszystkich także nauczyciela. Często musi się odwoływać do dziecięcej uczciwości i zasad, gdyż dzieci wchodzą w interakcje z innymi lub gdy nie może spełnić ich prośby o jest to w brew przyjętym zasadom. Pomimo, że dzieci 6-7 letnie są coraz bardziej niezależne i samodzielne, to wciąż potrzebują ochrony i zaufania dorosłych. Nie mogą być pozostawione samemu sobie . U dzieci opieszałych w działaniach lub tylko nieśmiałych czy nie potrafiących wykazać się swoimi umiejętnościami , wszelka segregacja wywołuje wydźwięk ze są one gorsze. Zespoły tworzone w ramach klasy w celu wspólnego wykonania konkretnych zadań powinny się składać z dzieci o różnym stopniu rozwoju , a praca tak organizowana i sterowana, aby każde dziecko miało wykazania się tym, co potrafi najlepiej wszelkie błędy zauważone przez nauczyciela muszą być korygowane w sposób dyskretny , niespostrzeżenie dla innych , w kształceniu na tym poziomie ważna jest więc kompensacja niepowodzenia innymi osiągnięciami. Ważne jest również , by zasady współuczestnictwa w pracy grupowej były ustalone przez nauczyciela wspólnie z dziećmi, podobnie zresztą jak regulamin klasowy i kodeks postępowania. Pamiętajmy, że dzieci które rozpoczęły naukę w klasie pierwszej , zwłaszcza te które nie chodziły do przedszkola i obce im są całkowicie normy życia w społeczności rówieśniczej, czuja się zagubione w nowym dla siebie środowisku i trzeba im pomóc w asymilacji , obserwować je, otaczać opieką , dużo z nimi rozmawiać, zasięgać ich opinii na temat planu pracy , ustalać z nimi niektóre punkty, omawiać zdarzenia, ustalać nagrody, kary. Im nauczyciel lepiej zna dziecko tym trafniej dobierze materiał dla całej grupy i każdego wychowanka z osobna pamiętając, że dziecko reprezentuję sobą ogromny potencjał intelektualny, pod wpływem nauki szkolnej następuje dynamiczny rozwój procesów poznawczych. Podstawa tego rozwoju jest wzmożona aktywność sensomotoryczna. Czasie manipulowania przedmiotami, rozwija się doświadczenie dotykowe, ruchowe, bólowe, doskonali się także powonienie i poczucia smaku. Dzięki ruchliwości i dynamice motorycznej dziecko doskonali bezpośrednie funkcje poznawcze w aktywnym kontakcie z rzeczywistością. W latach ostatnich teoria i badania nad efektywnością kształcenia na poziomie nauczania początkowego bardzo się wzbogaciły, przyczyniając się do lepszego zrozumienia procesu kształcenia dzieci w wieku 6-10 lat .
Często określa się ten wiek jako
a)wiek rozumu- występuje tu bowiem duże tempo i możliwości w rozwoju, rozumieniu otaczającego świata i jego zjawisk;
b)wiek pamięci- dzieci wykazują łatwość a zapamiętywaniu dużej liczby nowych słów, liczb, nawyków, zasad rozwiązywania zadań matematycznych , czynności utrwalających się w zespoły społecznego zachowania;
c)wiek społeczny- dzieci ujawniają tendencje do uczestnictwa w życiu zbiorowym klasy szkolnej i grup rówieśniczych podczas zabaw podwórkowych, a także w spełnianiu ról społecznych na rzecz klasy, szkoły i domu;
d)wiek aktywności- to konności do ekspansji, do angażowania się w to, co dziecko aktualnie robi, oddawanie się bez reszty poznawaniu, zabawie , pracy;
e)wiek ekspansji- dziecko ma potrzebę wyrażania własnych przeżyć przez zabawę i twórcza działalność np. taniec, rysowanie, malowanie.
Wymieniane właściwości występują we wszystkich fazach rozwoju człowieka, w tym najmniej w wieku 6-10 lat pojawiają się w sposób szczególnie wzmożony i wyraźny u wszystkich dzieci.
Indywidualne różnice między dziećmi i dobór praktyki korzystnej rozwojowo
Każde dziecko jest indywidualnością . Rozwija się idąc niejako własna drogą, posiada swoiste cechy w zakresie stylu uczenia się, tema i rytmu pracy. Różnorakie programy powinny być dobrane do tych różnic. Wiedza nauczyciela powinna być podstawą organizowania praktyki rozwojowej, uwzględniającej indywidualne różnice między dziećmi. Trzeba zdawać sobie jednak sprawę , że to kim jest dziecko kształtuje się głównie w rodzinie. Po przekraczaniu progu szkolnego dzieci oceniane są głównie na podstawie opinii ich rodziców. Również opinie przeciwne rzutują na charakterystykę dziecka. Znajomość rodziny pozwala na pewno poznać dziecko ale ocena ta nie powinna o tym przesądzać. Rodziców należy przy tym widzieć przez pryzmat wzorów, modeli zachowań, których dostarczali swym dzieciom w procesie edukacyjnym a szczególnie w przekazywanym dziedzictwie kulturowym. Nauczyciel powinien mieć ścisły kontakt z rodzicami poprzez odwiedziny w domach lub specjalnych spotkaniach.
Odrębność miedzy dziećmi powoduje że ich start szkolny jest zróżnicowany. Dzieci przychodzące do szkoły są do niej nastawione pozytywnie, wiedzą, że jeśli pewnych rzeczy nie opanują dziś, to nauczą się ich jutro. Dopiero w szkole dowiadują się, że są inni niż ich rówieśnicy. Porównania te wychodzą często na nich niekorzyści. Kompetentny program w klasach I-III szkoły podstawowej powinny zawierać taki działania, które nie tylko uwzględniają wymienione właściwości wieku uczęszczających do nich dzieci, ale także maksymalnie je stymulują. Niebagatelna role może tu spełnić nauczanie wielopoziomowe, dostosowane do tępa i rytmu rozwoju oraz kształcenie wielostronne, stymulujące harmonijny rozwój osobowości ucznia. D o innych kompetencji metodycznych, których racjonalne stosowanie w klasach niższych pozwala doskonalić nauczanie tradycyjne, należy nauczanie : czynnościowe, problemowe, problemowo-grupowe,indywidualne.
Cichosz Monika
Irena Adamek. Podstawy pedagogiki wczesnoszkolnej. Oficyna wydawnicza „IMPULS”. Kraków 1997