Motoryczność - całokształt ludzkich zachowań, możliwości, a także właściwości motorycznych związanych z różnymi sposobami i formami przenoszenia się człowieka w przestrzeni lub zmiany jego położenia.
Struktura motoryczności człowieka:
Strona potencjalna: odzwierciedla możliwości wewnętrzne, czyli: predyspozycje, zdolności motoryczne i umiejętności ruchowe.
-Predyspozycje: względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne organizmu człowieka, w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za pomocą metod specyficznych dla nauk podstawowych. Predyspozycje morfologiczno - strukturalne: wysokość ciała, masa ciała(LBM-m.ciała szczupłego;FM-m. tłuszczu), proporcje ciała, struktura mięśni(włókna szybkokurczliwe-mniej mitochondriów=sprinterzy; włókna wolnokurczliwe-więcej mitochondriów=maratończycy), gibkość(ruchomość stawów). Predyspozycje energetyczne: beztlenowe(MMA-max moc anaerobowa kwasomlekowa i niekwasomlekowa) i tlenowe(VO2 max-zdolność max minutowego pochłaniania tlenu), AT-próg anaerobowy. Predyspozycje koordynacyjne: koordynacja nerwowo-mięśniowa, orientacja przestrzenna, częstotliwość ruchów, czas reakcji, czucie kinestetyczne, równowaga, różnicowanie ruchów, uzdolnienia ruchowe(dokładność szybkość i trwałość uczenia się). Predyspozycje psychiczne: motywacja, siła woli, temperament, odwaga.
-Zdolności motoryczne: są to kompleksy predyspozycji zintegrowanych wspólnym, dominującym podłożem biologicznym i ruchowym, ukształtowanych przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz pozostających we wzajemnych interakcjach. Wyróżniamy zdolności motoryczne: siłowe, szybkościowe, wytrzymałościowe i koordynacyjne.
-Umiejętności ruchowe: uwarunkowania lub dyspozycje do efektywnego wykonywania określonych zadań ruchowych. Mają charakter ilościowy(lepiej-gorzej), a nie jakościowy(umiem-nie umiem). Umiejętności ruchowe dzielą się na: elementarne(podstawowe ruchy naturalne) i specjalne(uprawianie sportu, zawodu).
Strona efektywna: określają ją zarówno forma przejawiania się ruchu i jego przebieg w czasie i przestrzeni jak i finalny rezultat czynności ruchowej. Typowe efekty motoryczne to: sprawność motoryczna i sprawność fizyczna.
-Sprawność motoryczna: to stopień uzewnętrznienia poziomu zdolności motorycznych i umiejętności ruchowych osobnika w konkretnych aktach ruchowych.
-Sprawność fizyczna: aktualna możliwość wykonywania wszelkich działań motorycznych, decydujących o zaradności człowieka w życiu. Typy różnych koncepcji teoretycznych i definicji sprawności fizycznej: mechanistyczno-biologiczny, motoryczny, behawioralno-kulturowy, fizjologiczno-medyczny(zdrowotny).
Ontogeneza: zespół kierowanych, na ogół nieodwracalnych i powiązanych ze sobą procesów, kształtujących organizm od momentu zapłodnienia jaja aż do śmierci osobnika. Podział na okresy: 1. okres życia płodowego (od zapłodnienia do urodzenia) 2. okres noworodka i niemowlęcia (od ur.-3mies.;od 3mies.-12mies.) 3. okres młodszego dzieciństwa (poniemowlęcy: od 1-3r.ż, przedszkolny: od 4-7r.ż) 4. okres wczesnoszkolny (do 10-12r.ż) 5. okres pokwitania (dziewczęta do 16r.ż, mężczyźni do 18r.ż) 6. okres młodzieńczy (do 25r.ż) 7. okres dorosłości
Rozwój motoryczny w okresie noworodkowym i niemowlęcym: FAZA PREMOTORYCZNA(noworodek jest wyposażony w niewielką liczbę odruchów wrodzonych) gr.I-odruchy zapewniające podstawowe funkcje życiowe: odruch ssania, oddychania, wydzielania śliny, połykania, krzyku, czkawki, kichania, powiększania źrenic. Gr II-odruchy dające początek powstania odruchów warunkowych: ruch zaciskania dłoni, naprzemiennego stawiania nóg, ruch przypominający pełzanie. Gr III-odruchy stanowiące „ewolucyjną pozostałość” po przodkach: odruch pływania(noworodek zanurzony w wodzie pływa, utrzymując się na pow. Wody i zachowując zdolność oddychania), odruch Moro(gdy dotkniemy brzuch noworodka, wysuwa ono rączki do przodu i zaciska mocno dłonie), odruch Babińskiego(wyprost palucha i rozstawienie pozostałych palców stopy po ich podrażnieniu). FAZA PROTOMOTORYCZNA(wczesnoruchowa): w tej fazie ruchy dziecka są mimowolne, impulsywne, nieskoordynowane, dziecko reaguje na bodźce „całym sobą”. W tej fazie występuje: melianizacja(tworzenie się osłonki mielinowej we włóknach nerwowych), czynności sensomotoryczne (powiązanie sfery zmysłowej z ruchową), intelektualizacja rozwoju motorycznego-poprzez narządy zmysłów dziecko poznaje cechy przedmiotów, praksje-są one podstawą do tworzenia nawyków ruchowych.
Rozwój motoryczny w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym: OKRES PONIEMOWLĘCY: doskonalenie czynności znanych(chód, bieg) i opanowanie nowych(skoki, rzuty), pionizacja ciała, tworzenie ruchów acyklicznych, intelektualizacja czynności ruchowych, zabawy o charakterze konstrukcyjnym, przechodzenie od myślenia obrazowo-konkretnego do abstrakcyjnego, wzrost różnorodności ruchów, doskonalenie czynności samoobsługowych. OKRES PRZEDSZKOLNY: I apogeum w rozwoju motoryczności(6r.ż), harmonijny rozwój morfologiczny, rozrost i przebudowa kości, słaby aparat więzadłowy, labilne krzywizny kręgosłupa, zwiększenie masy mięśni i siły mięśniowej, szybsze tętno niż u człowieka dorosłego, doskonalenie umiejętności i czynności ruchowych.
Rozwój motoryczny w młodszym wieku szkolnym: ogólna harmonia rozwoju, szkoła - stres - ograniczenie ruchu, szybkie tempo doskonalenia precyzyjnych ruchów rąk, nabywanie nowych umiejętności, ruchy na dobrym poziomie jakościowym - oszczędnie i dokładnie, pełne opanowanie biegów, łatwość uczenia się ruchów, wzrost zainteresowania efektami, wzrost zdolności koncentracji(9-10r.ż)
Rozwój motoryczny w okresie pokwitania i młodzieńczym: -okres pokwitania: przyspieszenie wzrastania, zmiana proporcji ciała, bogate życie emocjonalne, zmiana zainteresowań, ruchy stają się niezręczne, brak im harmonii, zmniejszona zdolność do uczenia się ruchów, ociężałość i apatia ruchowa. Okres młodzieńczy: powrót do równowagi, ukształtowanie się motoryczności pełnej, duże bogactwo ruchów.
Rozwój motoryczny w wieku dojrzałym i starczym: podokresy: podokres względnej stabilizacji organizmu (do 40-45r.ż), podokres pierwszych objawów starzenia (45-60r.ż), podokres starości (od 60r.ż)