PODSTAWY PSYCHOLOGII Z ELEMENTAMI TEORII OSOBOWOŚCI
Wykład VII, VIII
TEMAT: EMOCJE I UCZUCIA CZŁOWIEKA
Zagadnienie:
1. Pojęcie i znaczenie uczuć
2. Symptomy / objawy / uczuć
3. Rodzaje uczuć
3.1. Afekty
3.2. Nastroje
3.3. Namiętności
3.4. Uczucia wyższe
4. Znaczenie uczuć w życiu człowieka
1. Pojęcie i znaczenie uczuć.
Uczucia polegają na odzwierciedlaniu stosunku człowieka do rzeczywistości, do innych ludzi, do siebie samego i do tego wszystkiego, co człowiek przeżywa.
Stosunek ten, może być:
B
ezpośredni, tzn. odnosić się do różnych elementów rzeczywistości aktualnie oddziałujących na człowieka
Pośredni i odnosić się wyłącznie do wspomnień, wyobrażeń, myśli i innych przeżywanych procesów psychicznych
Uczucia są zaangażowane we wszystkie procesy psychiczne - wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, mogą być przyjemne lub nieprzyjemne.
Uczucia mogą mieć różny stopień intensywności w zależności od podmiotu, tzn. osoby przeżywającej oraz od przyczyn, które je wywołują
Prawidłowości przebiegu procesu uczuciowego.
Biegunowość uczuć,
Wszystkie prawie uczucia można podzielić na steniczne i asteniczne.
Uczucia człowieka są zindywidualizowanymi i zmiennymi procesami psychicznymi.
Wszystkie uczucia są wykształcane i powstają w czasie życia człowieka, pod wpływem określonego oddziaływania wychowawczego
Uczucia są w szczególny sposób związane z pamięcią
Uczucia charakteryzują się ogromną różnorodnością, zarówno jeżeli chodzi o czas ich trwania, jak i jakość przeżywania
Można przeżywać wiele uczuć jednocześnie, również nawzajem się wykluczających - ambiwalencja uczuciowa
Stany uczuciowe udzielają się
2. Symptomy (objawy) uczuć.
- Zmiany w układzie oddechowym
- Zm
iany w układzie krążenia, zwłaszcza w ciśnieniu krwi, pulsu, a nawet chemizmu krwi,
- Zmiany w układzie mięśniowym - wzrost lub odpływ energii
- Zmiany w układzie pokarmowym
- Zmiany w czynnościach wydzielniczych np. płacz, pocenie się
- Wydzielanie potu tzw. odruch skórno - galwaniczny
- Zmiany w prądach czynnościowych organizmu: mózgu - elektroencelofalografia, serca - elektrokardiografia, mięśni - elektomiografia
-
Zmiany mimiki, pantomimiki i głosu (ruchy mięśni twarzy), zmienia się intensywność, intonacja i barwa głosu
-
Zmiany w zachowaniu się człowieka
-
Wypowiedzi słowne i pisane
3. Rodzaje uczuć.
Klasyfikacja uczuć
Uczucia możemy podzielić na:
1. Afekty
2.
Nastroje
3. Namiętności
4. Uczucia wyższe
3.1. Afekty.
Afekty są uczuciami powstającymi najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działających nagle.
Czasami afekty są ze względu na swoją intensywność nazywane emocjami.
Do najbardziej typowych afektów zaliczymy gniew (złość), rozpacz, radość i strach
Cechy afektów
- Szybko opanowują człowieka i ustępują
- S
ą krótkotrwałe
- S
ą silne, mają przebieg ostry, burzliwy
- W
yraźnie ujawniają się na zewnątrz
- T
owarzyszy im przymglenie świadomości
- N
ajczęściej ich przyczyna jest znana, a przedmiot ma charakter jednostkowy
3.2. Nastroje.
Nastroje nie muszą posiadać wyraźnej zewnętrznej przyczyny w postaci silnego bodźca.
Mogą być wywoływane również przez drobne wydarzenia, stan organizmu, pogodę, przyrodę itp. Czasami wystarcza tylko jedno błahe wspomnienie lub wyobrażenie.
Typowymi nastrojami są:
Zadowolenie lub niezadowolenie,
Wesołość lub smutek, zmartwienie,
Niepokój,
Dobre lub złe samopoczucie,
Tęsknota itd.
Cechy nastrojów:
- Wolno opanowują człowieka i ustępują
-
Najczęściej są długotrwałe
-
Mają przebieg łagodny i nie ujawniają się wyraźnie
-
Mają wpływ na całe zachowanie się człowieka
-
Ich przyczyna często nie jest w ogóle znana, a przedmiot nie jednostkowy
3.3. Namiętności.
Namiętności są to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów
w związku z określonymi celami dążeń człowieka. N
amiętność to nie jest więc aktualny stan uczuciowy, lecz trwała skłonność do przeżywania pewnych uczuć podczas osiągania jakiegoś celu.
Namiętności nie mają biernego charakteru jak nastroje, lecz posiadają dużą siłę pobudzającą
Rodzaje namiętności
- Miłość
- N
ienawiść
- C
hciwość
-
Ambicja
-
Kolekcjonerstwo
-
Namiętności twórcze itp.
3.4. Uczucia wyższe.
Uczucia moralne (etyczne)
U
czucia estetyczne
U
czucia intelektualne
Uczucia moralne (etyczne)
To przeżywanie pozytywnego lub negatywnego stosunku do innych ludzi i ich czynów, a także do zwierząt.
Zależą od systemu norm moralnych panujących w społeczeństwie, a także od norm własnych /sumienie/.
Uczucia odnoszące się do osób, z którymi człowiek pozostaje w ciągłym kontakcie (np. uczucia przyjaźni, koleżeństwa, solidarności, nienawiści). U
czucia odnoszące się do całego społeczeństwa (np. patriotyzm)
Uczucia estetyczne
To przeżywanie stosunku do formy przedmiotów, zjawiska i innych elementów rzeczywistości. Człowiek przeżywa w nich swój stosunek do piękna lub brzydoty i wszelkich form pośrednich. Powstają głównie podczas recepcji sztuki (plastyki, literatury, muzyki itd.), przyrody ożywionej i nieożywionej. Potrzeba tych uczuć jest cechą wykształconą pod wpływem wychowania i nauczania. Zaliczymy do nich wszelkie stany przyjemne lub nieprzyjemne, w tym także zachwyt, wstręt itp.
Uczucia intelektualne
To przeżywanie stosunku do procesów poznawczych oraz do swojej lub innych wiedzy i niewiedzy.
Na przykład, człowiek cieszy się, że wie lub martwi się, że nie wie.
Przykładem jest zdziwienie lub jego silna asteniczna postać - zdumienie
Pytania kontrolne.
1. Co to są uczucia i jaka rolę spełniają w życiu człowieka?
2. Jakie są symptomy / objawy / uczuć?
3. Co to są afekty i w jaki sposób powstają?
4. Co to są nastroje i w jaki sposób powstają?
5. Na czym polegają namiętności?
6. Jakie są główne rodzaje uczuć wyższych?
Sytuacje trudne w życiu człowieka. Podstawowe założenia teorii stresu.
Zagadnienia
1. Sytuacje trudne w życiu człowieka
2. Sposoby rozumienia pojęcia “stres”
3. Pierwsza ogólna teoria - Selye
4. Stres jako transakcja miedzy jednostką
a środowiskiem
5. Oceny, zdarzenia, emocje
6. Strategie radzenia sobie ze stresem
7. Stres a zdrowie
1. Sytuacje trudne w życiu człowieka.
Sytuacją człowieka nazywamy układ jego wzajemnych stosunków z innymi elementami jego środowiska w określonym momencie czasu.
Zależnie od rodzaju zakłóceń sytuacji normalnej, możemy wyróżnić pięć głównych rodzajów sytuacji trudnych:
1. Deprywacji
2. Przeciążenia
3. U
trudnienia
4. K
onfliktowe
5. Z
agrożenia
SYTUACJA DEPRYWACJI
To sytuacja, w której nie są zaspokojone jakieś podstawowe potrzeby podmiotu.
Mogą to być:
1. potrzeby fizjologiczne, np. sytuacje głodu, pragnienia, duszności, bezsenności, wahań ciśnienia itp.,
2. potrzeby społeczne, np. sytuacje izolacji, osamotnienia,
3. potrzeby psychiczne, np. sytuacje niepowodzenia, pokrzywdzenia, zawodu itp.
SYTUACE PRZECIĄŻENIA
Powstają wtedy, gdy trudność zadania jest na granicy jego sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej, np.
1. K
Iedy człowiek słaby fizycznie musi dźwigać wielkie ciężary
2. K
iedy człowiek o niskich kwalifikacjach ma do wykonania zadania wymagające wysokich kwalifikacji
3.
Kiedy człowiek on słabym układzie nerwowym pracuje
w sytuacji o silnym natężeniu bodźców, przy wielkiej odpowiedzialności, wielkim ryzyku, w wielkiej niepewności.
SYTUACJE UTRUDNIENIA
Powstają wskutek pojawienia się:
1. Przeszkód:
a) fizycznych, ruchów - np. przegrody, zamknięte wejścia lub wyjścia, ciasne pomieszczenia ograniczające swobodę ruchów, hamulce
b) umysłowych -zasłony ograniczające pole widzenia, czynniki rozpraszające uwagę, reguły i zakazy wykluczające stosowanie pewnych metod
Braków:
a) przedmiotowych np. brak odpowiednich materiałów, narzędzi, środków lub pomocników
b) informacyjnych np. przerwanie łączności, zamilknięcie źródeł informacji, dopływ informacji niepełnych itp.
SYTUACJE KONFLIKTOWE
Powstają wtedy, gdy człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych. Mogą to być siły fizyczne, jak i sprzeczne naciski społeczne lub moralne np. sprzeczne wartości, sytuacje walki (konkurencji, współzawodnictwa, gry, przetargu, sprzeczności interesów, a także sytuacje dyskusji i dialogu).
SYTUACJE ZAGROŻENIA
Występują wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo, naruszenia wartości cenionej przez podmiot działający, życia, zdrowia, jego samego i jego bliskich, własności, uprawnień, pozycji społecznej, dobrego imienia, własnego dzieła, poglądów, dobrego samopoczucia lub samooceny itp.
2. Sposoby rozumienia pojęcia “stres”.
Charakterystyka stresu psychologicznego
- Jest stanem organizmu w sytuacji zagrożenia
- Jest sytuacją zagrażającą organizmowi
- Zagrożenie nie musi być realne, może być przewidywane (symboliczne)
- Reakcje na stres można opisywać na czterech poziomach: fizjologicznym, behawioralnym, emocjonalnym i poznawczym
- Skutki stresu mogą mieć charakter incydentalny (chwilowe zaburzenie lub polepszenie sprawności działania lub samopoczucia) lub chroniczny (choroby cywilizacyjne)
Stres według H. Selye'go jest nieswoistą reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu żądania lub niespecyficznym syndromem choroby.
Ogólny syndrom przystosowania wg Selye'go:
- Reakcja alarmowa
-
Stadium odporności
- Stadium wyczerpania
Stadium reakcji alarmowej jest wyrazem powszechnej mobilizacji obronnych sił organizmu. W tym stadium wyodrębnia się dwie fazy:
Faza szoku, obejmująca początkowy, bezpośredni wpływ czynnika szkodliwego na organizm- pojawiają się pierwsze sygnały pobudzenia organizmu do obrony ( np. spadek ciśnienia krwi, obniżenie temperatury)
Faza przeciwdziałania szokowi, obejmująca reakcje obronne, którym towarzyszą zmiany fizjologiczne (np. wzrost ciśnienia krwi, wzrost temperatury ciała)
Stadium odporności - to stadium względnej adaptacji charakteryzujące się tym, że organizm dobrze znosi czynniki szkodliwe już działające jakiś czas, a słabiej toleruje inne bodźce, które uprzednio były nieszkodliwe.
S
tadium wyczerpania - pojawia się wtedy, gdy czynniki szkodliwe działają zbyt intensywnie bądź zbyt długo, co prowadzi do utraty zdolności obronnych, a nawet śmierci
3. Źródła stresu.
1. FIZYCZNE: klimatyczne (wilgotność, ciśnienie atmosferyczne, temperatura), hałas, oświetlenie, promieniowanie jonizujące
2. CHRONOBIOLOGICZNE: rytm około dobowy, przekraczanie stref czasu (tzw. Jet pilot syndrome), rytm tygodniowy i miesięczny, rytm sezonowy, rytm olimpijski
3. PSYCHOLOGICZNE: przeciążenie, przeszkody (zakłócenia), konflikty (wymagań, potrzeb, wartości), zagrożenia (fizyczne, społeczne), deprywacje (sensoryczna, społeczna)
4. SOCJOLOGICZNE: konflikt interesów grupowych, nieformalna lub formalna struktura grupy, style kierowania, dynamika grupy
4. Reakcje na stres.
Rodzaje reakcji na stres
FIZJOLOGICZNE - niedostępne bezpośredniej obserwacji i charakteryzujące mobilizację organizmu do walki ze stresem.
EMOCJONALNE - obejmujące wyrażanie stanów emocjonalnych, towarzyszących stresowi lub wywołanych przez stres, jak np. ekspresja emocjonalna (mimika i pantomimika), lęk itp.
BEHAWIORALNE - to obserwowalne zmiany zachowań zewnętrznych pod wpływem działania stresu, jak np. nad aktywność, apatia, senność, stupor itp.
POZNAWCZE - to obserwowalne zmiany w jakości i sprawności funkcjonowania umysłowego, jak np. szybkie rozwiązywanie problemów (zmiany pozytywne), błędy w rozumowaniu (zmiany negatywne)
Systemy adaptacji do stresu według Epsteina
Prewencyjne
- uczenie się
- regulacja poziomu pobudzania
- integracja systemu pojęciowego |
Patologiczne
- zaburzenia procesu uczenia się
- nerwice
- schizofrenia |
Skutki stresu chronicznego
Warunki organizacyjne
-
Warunki pracy
-
Odpowiedzialność
-
Rywalizacja
-
Duże obciążenie pracą
-
Konflikty
Większe ryzyko choroby wieńcowej
- Nadciśnienie
-
Brak ruchu
-
Cholesterol
-
Mała satysfakcja z pracy
-
Papierosy
-
Zachorowalność
5. Radzenie sobie ze stresem.
Sposoby radzenia sobie ze stresem:
- Konfrontacja
- D
ystansowanie się
- S
amokontrola
- P
oszukiwanie wsparcia
- P
rzejmowanie odpowiedzialności
- U
cieczka
- R
ozwiązanie problemu
- P
ozytywne przewartościowanie
6. Sugestie antystresowe: profilaktyka, coping i terapia.
Praktyczny sposób radzenia sobie ze stresem:
- U
miejętność rozróżniania stanu normalnego od stresowego
- Rozpoznawanie oznak nadchodzącego stresu
- Rozpoznawanie objawów reakcji stresowych
- Unikanie sytuacji stresowych
- Uczenie się zwiększania tolerancji stresu
- Uczenie się dynamicznych technik radzenia sobie ze stresem
- K
rzewienie wiedzy o naturze stresu
- Zdobywanie wiedzy o swoich zachowaniach stresowych
- Utrzymywanie równowagi psychicznej
- Stosowanie efektywnych strategii i stylów radzenia sobie ze stresem
- Zwiększanie odporności na stres przez widzenie zagrożeń
- Systematyczne dbanie o ogólną kondycję i sprawność zdrowotną
Czego nie należy czynić w postępowaniu antystresowym.
- Nie dążyć do doskonałości antystresowej
- Nie należy zbyt wiele wymagać od siebie i innych
- Nie można zapominać o własnych słabościach
- Nie należy liczyć na natychmiastowe efekty walki ze stresem
- Nie należy załamywać się pod naporem porażek
- Nie warto być samotnym Don Kichotem
- Nie należy sięgać po szkodliwe substytuty
Formy profilaktyki antystresowej
- Edukacja antystresowa i terapeutyczna
- Dbanie o zdrowie, ćwiczenia fizyczne
- Poradnictwo medyczne, psychologiczne, pracownicze itp.
- Masaże, akupunktura, akupresura, inne sposoby fizjoterapii
- Trening umiejętności interpersonalnych i grupowych /spostrzegania, mówienia, słuchania, rozumienia, porozumiewania/
- Dojrzały, zintegrowany system wartości, wiara religijna itp.
- Nowoczesna, zdrowa organizacja pracy zawodowej
6.2. Zdrowy i mądry styl życia i pracy.
Czynniki niezdrowego stylu życia:
- Długotrwałe przebywanie w nie ekologicznym, zurbanizowanym środowisku
- Siedzący tryb pracy i wypoczynku, brak nawyków treningu fizycznego
- Nieracjonalne odżywianie, nadmierne spożywanie używek
- Zaburzenia relacji interpersonalnych w rodzinie i środowisku
- Erozja sensu życia i pracy, rozpad systemu wartości
- Zbyt intensywne lub nadmiernie bierne życie i praca
Co należy czynić, aby prowadzić higieniczne życie.
- Systematycznie dbaj o rozwój intelektualny i zawodowy
- Miej bliższe i dalsze cele życiowe, rodzinne i zawodowe
- Miej bliskich przyjaciół, kolegów i dziel się z nimi uczuciami
- Posiadaj szerokie zainteresowania i pasje życiowe
- Miej czas na autorefleksję, relaks, medytację, wypoczynek
- Systematycznie korzystaj z treningu fizycznego
- Walcz ze skłonnością do spożywania używek (papierosów, alkoholu, kawy i herbaty naturalnej itp.) oraz nadmiernej ilości leków
6.3. Dobrodziejstwo ćwiczeń fizycznych.
Pozytywne przemiany systematycznego treningu ruchowego
- Rozwój wytrzymałości, siły, szybkości, zręczności
- Obniżenie zbyt wysokiego i podwyższenie zbyt niskiego ciśnienia krwi, zwiększenie pojemności serca
- Zwiększenie pojemności płuc
- Regulacja nadwyżki hormonów stresu
- Obniżenie poziomu cholesterolu we krwi oraz nadmiernej wagi ciała
- Wzrost odporności psychofizycznej oraz odporność na zachorowanie
- Rozwijanie silnej woli, motywacji, ambicji, satysfakcji
- Integrowanie ciała, ducha i psychiki, wielowymiarowy rozwój osobowości
6.4. Relaks i medytacja.
Relaksacja jest to proces zmniejszania napięcia somatyczno-psychicznego w całym organizmie lub w wybranych jego częściach, stan czuwania na obniżonym poziomie pobudzania funkcji psychicznych i fizjologicznych.
Trening relaksacyjny polega na:
- Uświadomieniu sobie własnego ciała
- Modyfikacji stanów świadomości
- Rozluźnieniu poszczególnych mięśni, części ciała oraz uzyskaniu pełnego odprężenia fizycznego i psychicznego
- Obniżeniu czułości percepcyjnej
- Stabilizacji, równoważeniu funkcji układu nerwowego
Pytania kontrolne.
1.Jakie są rodzaje sytuacji trudnych w życiu człowieka?
2.Jakie są sposoby rozumienia pojęcia "stres"?
3.Jakie są źródła stresu?
4.Jakie są rodzaje reakcji na stres?
5.Jakie są skutki stresu chronicznego?
6.W jaki sposób praktycznie radzić sobie ze stresem?
7.Jakie są formy profilaktyki antystresowej?